Malowanie ręczne

Zdobienie metodą malowania ręcznego znane jest prawie tak długo, jak sam sposób wytwarzania szkła i stosowane jest nadal. Techniki tej nie wyparły wysokonakładowe metody dekorowania, jak sitodruk pośredni i bezpośredni, opisane w pierwszych dwóch częściach cyklu („Świat Szkła” 5/2005 s. 57 i 7-8/2005 s. 60)

 

Malarstwo na szkle znane już było w starożytności, w Egipcie i Rzymie. Metodę tę wykorzystywano w XIII i XIV wieku w świecie arabskim, głównie w celu maskowania wad powstałych w trakcie produkcji szkła. Pod koniec XIX wieku malowanie szkła stało się ponownie bardzo popularne. Współczesne dekoracje malowane na szkle zgodne są zazwyczaj z ogólnymi trendami w sztuce i cieszą się niesłabnącym popytem na rynku.



Technika malowania ręcznego polega na nanoszeniu na szkło farb przy pomocy pędzla lub innych narzędzi, jak tampony, stemple, szablony lub gąbki. Uzyskiwana w ten sposób barwna powłoka pokrywa zwykle część powierzchni szkła tworząc wzory stanowiące kombinację rysunku i barwy. Metoda jest bardzo pracochłonna i wymaga od wykonawcy wysokich kwalifikacji, a wręcz talentu.



Istnieją dwa zasadnicze sposoby malowania szkła:
- malowanie nietrwałe zwane „malowaniem na zimno”, z zastosowaniem farb, które nie przylegają trwale do szkła,
- malowanie trwałe wymagające zastosowania farb ceramicznych i wypalania w stosownej do rodzaju szkła temperaturze.



Zdobienia wykonywane sposobem „na zimno” są zwykle mało odporne na ścieranie, rysowanie, a także na działanie wody i czynników atmosferycznych. Malowanie farbami ceramicznymi, dzięki zastosowaniu procesu wypalania dekoracji, zapewnia trwałe spojenie farby ze szkłem.


8techniki1

Techniką malowania ręcznego zdobione są głównie: galanteria szklana, szkło gospodarcze i witrażowe (fot.1).

Proces zdobienia wyrobów szklanych metodą trwałego malowania ręcznego składa się z następujących etapów:
- zaprojektowanie dekoracji dostosowanej do rodzaju i kształtu wyrobu,
- przygotowanie wyrobu do malowania,
-  przygotowanie farb do malowania,
- przygotowanie narzędzi,
- malowanie,
-  wypalanie.



Zaprojektowanie dekoracji
Projekt może obejmować zdobienie wraz z formą samego wyrobu lub wyłącznie wykonanie wzoru na gotowym przedmiocie szklanym. Jednak niezależnie, czy mamy do czynienia ze standardowym wyrobem z oferty hut szkła, czy przedmiotem wykonanym na specjalne zamówienie, należy pamiętać, że zdobienie ma za zadanie uwydatnić lub poprawić walory estetyczno-użytkowe wyrobu.



Bardzo często projekt powstaje wyłącznie jako wizja artysty i jest urzeczywistniany dopiero podczas malowania – w ten sposób powstają dekoracje Krystyny Kruszewskiej (fot. 2).



Dzięki jej uprzejmości, autorki niniejszego artykułu mogły być świadkami powstawania dekoracji w jej pracowni PorcelanaArt.

 

Przygotowanie wyrobu do malowania
Przygotowanie wyrobu do malowania jest bardzo istotnym etapem, często mającym decydujący wpływ na końcowy efekt zdobienia.



Dekorowana powierzchnia szklana musi być czysta i odtłuszczona. Najlepiej do mycia stosować roztwór detergentów w ciepłej wodzie. Po myciu szkło powinno schnąć samo, gdy zachodzi potrzeba szybkiego wysuszenia można zastosować do przemycia alkohol etylowy (fot. 3).



Powierzchnię przeznaczoną pod dekorację należy zabezpieczyć przed ponownym zabrudzeniem – najlepiej przystąpić do zdobienia bezpośrednio po umyciu i wysuszeniu wyrobu.



Wyrób przed zdobieniem należy dokładnie obejrzeć w celu zlokalizowania ewentualnych wad szkła, co umożliwi rozmieszczenie dekoracji tak, aby je w miarę możliwości zamaskować.



Fot. 1. Przykłady wyrobów szklanych ręcznie malowanych



Częstą praktyką w malowaniu ręcznym jest tzw. znaczenie, polegające na zaznaczaniu na wyrobie rozmieszczenia i obrysu wzorów, zgodnie z projektem dekoracji.



Przygotowanie farb do malowania
Zastosowanie farb kryjących, transparentnych lub matujących, jak również odpowiedniej ich kolorystyki, zależy od rodzaju zdobionego szkła. Przykładowo, szkło witrażowe dekoruje się zwykle farbami transparentnymi i matującymi, zaś kryjących używa się tylko do naniesienia konturów.



Pasty do malowania ręcznego sporządza się ucierając starannie na palecie proszek farbowy z medium organicznym lub wodnym (fot. 4). Jako medium organiczne często stosowana jest terpentyna, z dodatkami olejków poprawiających spoistość i opóźniających wysychanie pasty.



Do przygotowania past używa się również wody z dodatkami, np. cukru. Doświadczeni malarze mają opracowane własne, często skrzętnie skrywane receptury „mikstur” do zarabiania farb. Dostępne są również media wodne i organiczne produkowane przez specjalistyczne firmy.



Przygotowanie narzędzi
Przygotowana pasta nanoszona jest na zdobiony wyrób przy pomocy pędzli z cienkiego i elastycznego włosia zwierzęcego, zwykle z bobra lub kuny.



W tablicy 1 przedstawiono stosowane rodzaje pędzli, umożliwiające osiągnięcie różnych efektów malarskich – cien-kich linii, napisów, pasków, pokrywania dużych i małych powierzchni. Należy podkreślić, że uzyskanie zamierzonego efektu zdobienia zależy w dużym stopniu od prawidłowo dobranego pędzla (fot. 5).



Po zakończeniu pracy pędzle należy starannie oczyścić z resztek pasty, płucząc je w odpowiednim rozpuszczalniku w przypadku stosowania medium organicznego lub w wodzie, gdy stosowany jest zaprawiacz mieszający się z wodą. W przypadku nanoszenia powtarzających się wzorów, farbę można nakładać używając stempli, tamponów, szablonów i gąbek.



Stemple – metalowe, plastikowe, drewniane lub kauczukowe matryce – służą do odbijania na szkle drobnych fragmentów rysunku.

 

8techniki2

Fot. 2. Krystyna Kruszewska w swojej pracowni

 

8techniki3

Fot. 3.

 

8techniki4

Fot. 4.

 

8techniki5

Tabela 1. Rodzaje pędzli stosowane przy ręcznym malowaniu



Tamponami nazywamy wypełnione watą małe woreczki z irchy lub gazy, służące do dokładnego rozprowadzania farby na większych powierzchniach. Używając zwykłej gąbki, w zależności od jej struktury (patrz fot. 6-7) można osiągnąć bardzo interesujące efekty dekoracyjne.



W celu usprawnienia malowania obwódek lub pasków na szkłach o kształtach obrotowych, jak również niekiedy do malowania tła stosuje się
- tarcze obrotowe
- zwane krążkami malarskimi.

Jak wynika z powyższego, narzędzia do malowania ręcznego mogą być bardzo różne, ale zawsze powinny ułatwiać malującemu osiągnięcie zamierzonego efektu zdobniczego.



Malowanie
Po przygotowaniu narzędzi i farb można przystąpić do urzeczywistnienia projektu – naniesienia farb na wyrób szklany (fot. 8-9).



Funkcjonują reguły, zgodnie z którymi maluje się poszczególne fragmenty zaprojektowanego wzoru. Zwykle najpierw pokrywa się największe powierzchnie, następnie mniejsze, a na końcu uzupełnia się drobne fragmenty – kropki, kreski, linie. W trakcie nadawania obrazowi światłocieni oraz nakładania jednej barwy na drugą, nanosi się zwykle farby ciemniejsze i bardziej nasycone na jaśniejsze.



Należy tu podkreślić, że istotna jest znajomość właściwości proszków farbowych, uwzględniająca możliwości nakładania kolejnych warstw farb na siebie.



W tym celu należy korzystać z informacji technicznych od producenta środków zdobniczych, ewentualnie przeprowadzić własną próbę naniesienia i wypalenia farb przed zastosowaniem na właściwym
wyrobie.

 

8techniki6

Fot. 5.

 

8techniki7

Fot. 6-7. Zdobienie za pomocą gąbki

 

8techniki8

Fot. 8.

 

8techniki9

 

8techniki9a

 

 

Fot. 9. Dekoracje przed wypaleniem. W prawej kolumnie powiększenie detali zdobienia

 

 


Wypalanie
Wypalanie wyrobów z dekoracjami malowanymi ręcznie prowadzone jest zwykle w piecach komorowych. Dobór warunków wypalania (temperatura, czas, sposób ustawienia w piecu, atmosfera) odbywa się zgodnie z ogólnie stosowanymi zasadami dotyczącymi wyrobów szklanych, które zostały opisane w artykułach poświęconych technice sitodruku.



Bardzo często wyroby zdobione ręcznie posiadają niestandardową formę (kształt i grubość szkła). W takim przypadku proces wypalania wymaga szczególnej uwagi, zwłaszcza ze względu na możliwość powstawania naprężeń termicznych.



W celu uniknięcia deformacji lub całkowitego zniszczenia wyrobu, wzrost temperatury nie może być zbyt gwałtowny, również studzenie winno być prowadzone niezbyt szybko (fot. 10).

 

8techniki9c

Fot. 10. Wyrób po wypaleniu



Technika malowania ręcznego to zwykle domena artystów. Przedstawienie tej metody w postaci gotowej do stosowania „instrukcji” jest praktycznie niewykonalne.



Możliwe jest jedynie podanie ogólnych zasad, których stosowanie zapewnia poprawność wykonania zdobienia. Dopiero nabywana z czasem wprawa połączona z przynajmniej odrobiną talentu gwarantuje tworzenie naprawdę niepowtarzalnych dzieł (fot. 11).



Trwałość namalowanych na szkle wzorów zapewnia zdobienie z zastosowaniem farb ceramicznych. Jest ono, co prawda, bardziej pracochłonne i kosztowne niż malowanie „na zimno”, chociażby poprzez konieczność zastosowania procesu wypalania, gwarantuje jednak możliwość podziwiania tworzonych dzieł przez wiele lat.

 

 8techniki9b

Fot. 11.



Malowanie ręczne jest metodą, która chętnie łączona jest z innymi technikami dekorowania, na przykład ze zdobieniem natryskowym, o czym napiszemy w jednym z najbliższych numerów „Świata Szkła”.

 

mgr inż. Małgorzata Marecka mgr inż. Irena Witosławska
ISCMOiB, Zakład Badawczo-Produkcyjny  Farb Ceramicznych
Zdjęcia: mgr inż. Małgorzata Warda, Małgorzata Witosławska

 

patrz też:


- Wyroby ze szkła zdobione farbami ceramicznymi – wymagania i badania , Małgorzata Marecka, Irena Witosławska, Świat Szkła 3/2009

- Techniki zdobienia szkła - Zdobienie w procesie formowania , Małgorzata Marecka, Irena Witosławska,  Świat Szkła 12/2006

- Techniki zdobienia szkła - Matowanie , Małgorzata Marecka, Irena Witosławska, Świat Szkła 3/2006

- Techniki zdobienia szkła - Natrysk , Małgorzata Marecka, Irena Witosławska, Świat Szkła 12/2005

- Techniki zdobienia szkła - Malowanie ręczne , Małgorzata Marecka, Irena Witosławska, Świat Szkła 10/2005

- Techniki zdobienia szkła - Sitodruk bezpośredni , Małgorzata Marecka, Irena Witosławska, Świat Szkła 7-8/2005

- Techniki zdobienia szkła - Sitodruk pośredni (kalkomania) , Małgorzata Marecka, Irena Witosławska, Świat Szkła 5/2005

 

oraz:

- Techniki Zdobienia szkła - Malowanie ręczne  , Małgorzata Marecka, Irena Witosławska, Świat Szkła - Wydania Specjalne/Szkło zdobione,

- Techniki zdobienia szkła - Zdobienie w procesie formowania , Małgorzata Marecka, Irena Witosławska Świat Szkła - Wydania Specjalne/Szkło zdobione




  • Logo - alu
  • Logo aw
  • Logo - fenzi
  • Logo - glass serwis
  • Logo - lisec
  • Logo - mc diam
  • Logo - polflam
  • Logo - saint gobain
  • Logo termo
  • Logo - swiss
  • Logo - guardian
  • Logo - forel
  • vitrintec wall solutions logo

Copyright © Świat Szkła - Wszelkie prawa zastrzeżone.