Wymagania i klasyfikacja zamknięć przeciwpanicznych i awaryjnych Część 1

Istotnym elementem bezpieczeństwa budynków są zagadnienia zapewnienia właściwej ewakuacji użytkowników i innych osób w nich przebywających, w przypadkach wyjątkowych, np. wybuchu pożaru, ataku terrorystycznego, podłożenia ładunków wybuchowych itd. Opuszczanie pomieszczeń i budynku jest głównie możliwe przez otwory w ścianach wyposażone w drzwi. Jednak w ekstremalnych sytuacjach ludzie reagują w sposób nieprzewidywalny i dochodzi wtedy przeważnie do paniki oraz chaosu i rozpaczliwego poszukiwania najkrótszej drogi ucieczki. Konieczne więc jest zapewnienie możliwości szybkiej, bezpiecznej i skutecznej ewakuacji z budynku lub innego terenu zamkniętego.

 

     Umożliwić to mogą drzwi, które zostaną otwarte bez potrzeby użycia klucza lub jakiegokolwiek innego przedmiotu i to w sytuacji występowania paniki. Takie otwarcie zapewniają urządzenia usytuowane w poprzek powierzchni wewnętrznej drzwi, pozwalające na ich otwarcie w każdej chwili, ręcznie lub pod naciskiem ciała.


     Największa możliwość wybuchu paniki i chaosu występuje w budynkach zamieszkania zbiorowego i użyteczności publicznej, jak lokale rozrywkowe i hale widowiskowe, galerie handlowe, terminale itp., czyli w miejscach, gdzie znajduje się zwykle dużo ludzi. W obiektach tych wyposażenie drzwi znajdujących się na drogach ewakuacyjnych w urządzenia zwane zamknięciami przeciwpanicznymi lub awaryjnymi jest obowiązkiem związanym z bezpieczeństwem.

Zdarzało się często w przeszłości – a nie można wykluczyć tego obecnie – że zarządy budynków blokują zamknięcie przeciwpaniczne od wewnątrz łańcuchem lub stalową linką, zamykaną na kłódkę. Ma to na celu udaremnienie niekontrolowanego otwarcia od wewnątrz, co jednak świadczy o nieuprawnionym, a wręcz karygodnym przedkładaniem bezpieczeństwa budynku i znajdującego się w nim mienia nad bezpieczeństwo i zdrowie ludzi.

Takie postępowanie wyklucza możliwość prawidłowego zadziałania celowo założonych urządzeń bezpieczeństwa, a drzwi ewakuacyjne, zamiast wyjściem ratunkowym, stają się pułapką i przeszkodą nie do sforsowania.



Przepisy i normy dotyczące zamknięć przeciwpanicznych i awaryjnych

     Ogólne wymagania dotyczące dróg ewakuacyjnych wynikają z Rozporządzenia Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (Dz. U. Nr 75, poz. 690 z późniejszymi zmianami).

Zgodnie z tymi przepisami, z pomieszczeń przeznaczonych na pobyt ludzi powinna być zapewniona możliwość ewakuacji w bezpieczne miejsce na zewnątrz budynku, bezpośrednio albo drogami komunikacji ogólnej, zwanymi drogami ewakuacyjnymi.

Ponadto wyjścia na drogi ewakuacyjne powinny być wyposażone w drzwi z możliwością ich ręcznego otwierania, przy czym w budynkach przeznaczonych dla więcej niż 50 osób powinny otwierać się na zewnątrz.

Ponieważ drzwi, w sytuacji zagrożenia, mogą stanowić dla ludzi ogarniętych paniką przeszkodę, uniemożliwiającą sprawną ewakuację, dlatego w w/w „warunkach technicznych” określono minimalne ich wymiary.

Najmniejsza szerokość w świetle ościeżnicy wynosi 0,9 m, natomiast wysokość wynosi 2,0 m, ale wymiar dotyczący szerokości powinien być dostosowany do liczby osób przewidywanych do ewakuacji. W przypadku drzwi dwuskrzydłowych, szerokość skrzydła głównego (czynnego) nie może być także mniejsza niż 0,9 m.


     Najistotniejszym wymaganiem, dotyczącym przedmiotu publikacji jest zapis, że drzwi stanowiące wyjście awaryjne z pomieszczenia, w którym może przebywać więcej niż 300 osób, oraz drzwi na drodze ewakuacyjnej z tego pomieszczenia, powinny być wyposażone w urządzenia przeciwpaniczne.


     Urządzenia przeciwpaniczne zaliczane są do asortymentu specjalistycznych okuć budowlanych i są objęte dwiema normami:
- PN-EN 1125:1999 Okucia budowlane. Zamknięcia przeciwpaniczne do wyjść uruchamiane prętem poziomym. Wymagania i metody badań (łącznie ze zmianą A1:2002);
- PN-EN 179:1999 Okucia budowlane. Zamknięcia awaryjne do wyjść uruchamiane klamką lub płytką naciskową. Wymagania i metody badań (łącznie ze zmianą A1:2002).



     W normach podkreślono, że podstawowym zadaniem zamknięć jest możliwość odblokowania drzwi przez jedno naciśnięcie elementu uchwytowego, którym może być drążek, listwa, klamka lub płytka, w czasie krótszym niż jedna sekunda, również w przypadku, gdy drzwi są zablokowane od zewnątrz.


     Wymagania konstrukcyjne i eksploatacyjne podane w powyższych normach mają na celu zapewnienie skutecznego zamknięcia od strony zewnętrznej i możliwości otwarcia w razie konieczności od strony wewnętrznej.


     Okucia przeciwpaniczne, wykonane zgodnie z normą PN-EN 1125:1999 i zainstalowane właściwie na drzwiach, umożliwiają ewakuację osobom przy minimalnym wysiłku i bez wcześniejszej znajomości funkcjonowania urządzenia, a więc działającym prawie odruchowo.

Podstawowym wymaganiem stawianym tym okuciom jest łatwość otwarcia drzwi przez osoby niedoświadczone, a także starsze i niepełnosprawne. Jest to możliwe z tego względu, że jeżeli z powodu paniki, pierwsza z osób, która dotrze do drzwi z zamknięciem przeciwpanicznym nie zdoła uruchomić dźwigni przeciwpanicznej, to napór kolejnych osób na drzwi całym ciałem spowoduje nacisk na pręt i uruchomienie dźwigni otwierającej.



     Zamknięcia awaryjne zgodne z normą PN-EN 179:1999 są również stosowane w drzwiach ewakuacyjnych, ale w odróżnieniu od zamknięć przeciwpanicznych stosuje się je w budynkach, w których ludzie są zaznajomieni z wyjściem awaryjnym, specjalnymi okuciami i ich działaniem, zatem w miejscach, gdzie nie przewiduje się wybuchu paniki oraz chaosu.

Mogą to być np. biurowce, gdzie przeprowadza się systematyczne szkolenie pracujących tam ludzi. W zamknięciach awaryjnych otwieranie drzwi następuje przez naciśnięcie na klamkę z góry w dół lub na płytkę naciskową poziomo w kierunku ewakuacji, czyli na zewnątrz.


     Normy PN-EN 1125:1999 i PN-EN 179:1999 określają wymagania dotyczące produkcji, działania i badania poszczególnych rodzajów zamknięć. Nie zawierają jednak żadnych szczegółowych rozwiązań wyrobów, a jedynie podają wymiary wymagane ze względu na bezpieczeństwo.

Zarówno zamknięcia przeciwpaniczne, jak i awaryjne, objęte postanowieniami norm, mają zastosowanie wyłącznie do skrzydeł drzwiowych rozwieranych lub obrotowych, których masa nie przekracza 200 kg, wysokość nie przekracza 2500 mm, a szerokość – 1300 mm.


     Obie powyżej wymienione normy uwzględniają dwa rozwiązania zamknięć:
- przeznaczone do stosowania wyłącznie w drzwiach jednoskrzydłowych,
- specjalnie przeznaczone do stosowania w drzwiach jednoskrzydłowych i/lub w zestawach drzwi dwuskrzydłowych.



 Charakterystyka zamknięć

Zamknięcia przeciwpaniczne
     Zgodnie z definicją zawartą w normie PN-EN 1121:1999 zamknięciem przeciwpanicznym nazywamy mechanizm składający się z rygli zazębiających się z zaczepami osadzonymi w otaczającej ościeżnicy drzwiowej lub w podłodze, w celu zabezpieczenia drzwi, gdy są one zamknięte. Rygle mogą być zwalniane za pomocą pręta, umieszczonego poziomo, równolegle do wewnętrznej powierzchni drzwi, przez jego poruszenie w dowolnym miejscu na skutecznej długości, w kierunku posuwania się i/lub po łuku w dół.


     Z powyższej definicji wynika, że występują dwa podstawowe typy zamknięć przeciwpanicznych oznaczone jako:
- typu A – z prętem poruszanym po łuku w dół, przedstawione na rys. 1,
- typu B – z prętem poruszanym poziomo w kierunku przesuwania, przedstawione na rys. 2.



Zamknięcie awaryjne
     Definicja zawarta w normie PN-EN 179:1999 określa, że zamknięciem awaryjnym nazywamy mechanizm składający się z rygla/rygli zazębiającego się z zaczepem/zaczepami osadzonym w otaczającej ościeżnicy lub w podłodze, w celu zabezpieczenia drzwi, gdy są one zamknięte. Rygiel/rygle może być zwalniany za pomocą klamki lub płytki naciskowej – umieszczonej na wewnętrznej powierzchni drzwi – poprzez ich poruszenie w dół lub w kierunku wyjścia.


     Powyższa definicja dzieli zamknięcia awaryjne na dwa podstawowe typy oznaczone jako:
- typu A – uruchamiane klamką poruszaną po łuku w dół, przedstawione na rys. 3,
- typu B – uruchamiane płytką naciskową, naciskaną w kierunku wyjścia, przedstawione na rys. 4.

 

 


     Budowa i zasada działania zamknięcia przeciwpanicznego i awaryjnego jest zbliżona, przedstawia się więc tylko jeden rodzaj zamknięcia – przeciwpaniczne.


     Podstawowym elementem tego rodzaju zamknięć jest mechanizm napędowy  uruchamiany poziomym prętem, sterujący ryglem lub ryglami, blokującymi skrzydło drzwiowe w położeniu zamkniętym, wchodzącymi w zaczep lub zaczepy osadzone w ościeżnicy drzwi lub w podłodze.

 

Prętem uruchamiającym zamknięcie może być drążek naciskowy (zamknięcie typu A) lub listwa naciskowa (zamknięcie typu B). Drążek naciskowy mocowany jest pomiędzy obrotowymi wspornikami, z których bierny znajduje się od strony zawiasów drzwi, a czynny, od strony zamka i rygla.

 

W skład zamknięcia wchodzi również cięgno pionowe, będące przedłużeniem rygla i łączące go z prętem poprzez mechanizm napędowy.


     W zależności od potrzeby, od strony zewnętrznej stosuje się zamek z różnymi rozwiązaniami funkcjonalnymi. Jedną z tych funkcji jest zabezpieczenie przed wejściem niepowołanych osób od strony zewnętrznej, przez blokadę klamki, za pomocą jednostronnej wkładki bębenkowej.


     Przykładowe zamknięcie przeciwpaniczne typu A, jedno i dwupunktowe (wg prospektu firmy VACHETTE) przedstawiono na rys. 5.


     Zamknięcia przeciwpaniczne mogą blokować skrzydło drzwiowe w jednym, dwóch lub trzech punktach. Miejsca blokowania pokazano na rys. 6, przy czym w rozwiązaniu:
„a” – blokada następuje w jednym punkcie, w stojaku pionowym ościeżnicy od strony przylgi, z ryglem w mechanizmie napędowym, tj. w położeniu centralnym,
„b” – blokada następuje w dwóch punktach, w progu lub podłodze i podprożu,
„c” – blokada następuje w trzech punktach – w progu, nadprożu i centralnie, w stojaku pionowym ościeżnicy od strony przylgi.

 

 

 

inż. Zbigniew Czajka
Instytut Techniki Budowlanej
Oddział Wielkopolski
 

LITERATURA
- Normy PN-EN 1125:1999 i PN-EN 179:1999
- Aprobaty Techniczne AT/97-05-0044, AT-06-0678/2004
- Prospekty firmy VACHETTE
- Prospekty firmy BKS i G-U Polska
- Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z 12.04.2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie

 

więcej informacji: Świat Szkła 12/2007

  • Logo - alu
  • Logo aw
  • Logo - fenzi
  • Logo - glass serwis
  • Logo - lisec
  • Logo - mc diam
  • Logo - polflam
  • Logo - saint gobain
  • Logo termo
  • Logo - swiss
  • Logo - guardian
  • Logo - forel
  • vitrintec wall solutions logo

Copyright © Świat Szkła - Wszelkie prawa zastrzeżone.