Modernizacja i przebudowa starszych budynków w celu stworzenia przestrzeni mieszkalnej to kluczowe zadania na najbliższe lata. Interesującą, ale jak dotąd rzadko wykorzystywaną opcją jest przekształcanie budynków biurowych w budynki mieszkalne.
Rys. 1. Zmiana sposobu użytkowania (w tym przypadku spowodowana dodaniem nowego budynku) zwykle prowadzi do koniecznej oceny wyrobów już zainstalowanych i warunków instalacji nowych elementów przeciwpożarowych w „starych” ścianach. (Źródło: Alexey Khromushin – stock.adobe.com)
Duże znaczenie ma ocena przydatności
lub modernizacji istniejących elementów
ochrony przeciwpożarowej (poprawnie
określanych jako elementy przeciwpożarowe
i dymoszczelne (FSA/RSA)), a także
montaż nowych elementów w istniejącej
konstrukcji budynku. Poniższy artykuł pokazuje,
w jaki sposób architekci i planiści
mogą najlepiej postępować w tym zakresie.
Wyjaśniono, w jaki sposób można oceniać
i zatwierdzać zmiany i uzupełnienia
istniejących elementów ochrony przeciwpożarowej
lub wymagań wynikających ze
zmiany sposobu użytkowania (§67 MBO).
Na praktycznych przykładach pokazano,
w jaki sposób można wykorzystać istniejące
certyfikaty i badania uzupełniające
w celu uzyskania niezbędnych weryfikacji
przydatności i możliwości stosowania
danych rozwiązań (zatwierdzenie typu
związane z projektem (vBG Vorhaben bezogene
Bauartgenhmigung) lub zatwierdzenie
w indywidualnych przypadkach (ZiE
Zustimmung im Einzelfall).
1. Ocena modyfikacji i uzupełnień istniejących elementów ochrony przeciwpożarowej
W istniejących budynkach często zainstalowane
są stare elementy przeciwpożarowe,
które w momencie montażu były
elementami przeciwpożarowymi dopuszczonymi
przez przepisy budowlane. Te
elementy budynku są uważane za odpowiednie
do czasu wystąpienia pożaru lub
wprowadzenia znaczących zmian konstrukcyjnych
lub zmian w użytkowaniu.
Tak jak budynki zostały zbudowane
zgodnie z obowiązującymi w danym czasie
przepisami budowlanymi, tak elementy
ochrony przeciwpożarowej zostały wyprodukowane
i zainstalowane zgodnie z obowiązującymi
wówczas wymaganiami.
Odpowiednie weryfikacje i pozwolenia/
zatwierdzenia powinny być zawarte w do-
kumentacji budowlanej, ale często ich brakuje.
W niektórych przypadkach jednak elementy
ochrony przeciwpożarowej zostały
wyprodukowane i zainstalowane „na podstawie”
ówczesnych certyfikatów inspektoratu
budowlanego, zgodnie z normami (np.
DIN 18082) lub według znanych zasad, przy
użyciu odpowiednich materiałów.
W przypadku zmian konstrukcyjnych
(przebudowy, rozbudowy itp.) lub zmiany
sposobu użytkowania, istniejący budynek
zostaje zachowany, należy jednak przestrzegać
aktualnych wymagań konstrukcyjnych.
Dotyczy to również przepisów budowlanych
dotyczących ochrony przeciwpożarowej
i przeciwdymowej.
W zależności od planowanego przeznaczenia
oraz istniejącej i nowej konstrukcji
budynku, wymagania dotyczące konstrukcyjnej
ochrony przeciwpożarowej oraz
możliwości podjęcia działań ratowniczo-gaśniczych
określane są w koncepcji (planie)
ochrony przeciwpożarowej.
Podaje się także wymagania dla istniejących
lub nowych elementów ochrony
przeciwpożarowej za pomocą klas odporności
ogniowej. Spełnienie wymagań przez
nowe elementy przeciwpożarowe jest jasno
określone w normach. Nie ma jednak ogólnego
planu/harmonogramu działań dotyczących
oceny przydatności starych elementów
ochrony przeciwpożarowej.
Szczególnie w przypadku braku etykiet/
oznakowania rozpoczyna się „praca detektywistyczna”
planisty lub eksperta. Dotyczy to
również sytuacji, gdy komponenty te zostały
wyprodukowane i zainstalowane zgodnie
z normami (np. DIN 18082) obowiązującymi
w momencie instalacji.
Problematyczne są elementy przeciwpożarowe,
które zostały wyprodukowane
wyłącznie w oparciu o przepisy lub normy
budowlane. Dlatego też powszechną praktyką
jest szczegółowe rejestrowanie istniejących,
zainstalowanych elementów ochrony
przeciwpożarowej w przypadku zmian
w budynkach (konstrukcyjnych lub użytkowych)
podczas opracowywania koncepcji
(planu) ochrony przeciwpożarowej.
Po porównaniu inwentaryzacji z wymaganiami
aktualnej koncepcji ochrony przeciwpożarowej
(uwzględniając konstrukcje/
technologię budynku, liczbę osób, środki
ratowniczo-gaśnicze itp.), często pojawia
się problem, jak ocenić nieoznakowane
elementy ochrony przeciwpożarowej.
Obejmuje to klasyfikację na podstawie
przepisów budowlanych, a także stwierdzenie
dotyczące oznaczonych elementów
przeciwpożarowych w odniesieniu do
ich rzeczywistych właściwości przeciwpożarowych.
Jeśli liczba elementów jest „możliwa do
zarządzania”, a koszty są akceptowalne, decyzja
o wymianie starych elementów ochrony
przeciwpożarowej jest zwykle podejmowana
szybko. Jednak w wielu przypadkach
ochrona zabytku lub względy ekonomiczne
uniemożliwiają łatwe podjęcie decyzji.
W takich przypadkach należy rzetelnie ocenić
odporność ogniową i dymoszczelność
zamontowanych elementów.
W zależności od wymagań i sytuacji konstrukcyjnej
projektu budowlanego, jeśli
rzeczoznawca ma wystarczające doświadczenie
i wiedzę, elementy ochrony przeciwpożarowej
można obejrzeć i ocenić
w ramach oględzin placu budowy. Wynik
nie powinien jednak prowadzić po prostu
do całkowitego zalecenia wymiany.
Należy raczej wyjaśnić następujące kwestie:
n które wymagania mogą być nadal lub już
nie mogą być spełnione przez istniejące
elementy ochrony przeciwpożarowej,
n elementy ochrony przeciwpożarowej
można dostosować i zmodernizować,
aby spełniały obecne wymagania,
n przeanalizować i ustalić, czy stare elementy
zostały zaprojektowane zgodnie
z aprobatą/ zatwierdzeniem
n w razie potrzeby elementy ochrony przeciwpożarowej
można zdemontować
w celu oceny rzeczywistej lub nadal istniejącej
wydajności przy użyciu odpowiednich
metod testowych.
Procedura i wyniki kolejnych testów zostały
opisane na wybranych przykładach
(tab. 1).
2. Ocena odporności ogniowej za pomocą niestandardowych testów
Badania odporności ogniowej przeprowadzane
są w oparciu o normy badawcze.
Często jednak konieczne są odstępstwa
w zakresie konstrukcji i istniejących atestów,
aby dostosować odpowiednie produkty
(np. drzwi, ściany działowe, fasady
lub sufity) do sytuacji montażowej w danym
projekcie budowlanym.
W istniejących budynkach warunki często
odbiegają od znormalizowanych świadectw
użyteczności i przydatności, a tym
samym również od warunków testowania
produktów będących elementem systemu
ochrony przeciwpożarowej (wymagania
dotyczące próbki do badań, warunków
badania, sprzętu pomiarowego lub wykonania
testu).
Odchylenia te (w rozumieniu §67 MBO)
często wynikają z wymogów ochrony zabytków
lub konkretnego zastosowania,
w związku z czym nie można przeprowadzić
badań zgodnych z aktualnymi normami.
Dlatego konieczne jest przeprowadzenie
badań odporności ogniowej zgodnie
z odpowiednimi normami badawczymi
i odpowiednia interpretacją wyników.
Wyniki
te mogą być następnie – zgodnie z prawem
budowlanym – wykorzystane w formie dokumentu
podsumowującego (ekspertyzy)
jako podstawa do ubiegania się o świadectwo
użyteczności lub przydatności (aprobata,
świadectwo badań, zatwierdzenie typu
związana z projektem (vBG Vorhaben bezogene
Bauartgenhmigung) lub aprobata
w indywidualnych przypadkach (ZiE
Zustimmung im Einzelfall)). Dzięki temu
„stare” elementy przeciwpożarowe mogą
być nadal używane w niezmienionej formie
lub „uzupełnione“ poprzez modernizację.
Umożliwia to określenie, które środki są
możliwe i ekonomicznie opłacalne przed
remontem/renowacją lub przebudową budynku.
3. Krytyczne aspekty planowania testów
Aby poznać i zinterpretować dopuszczalne
odchylenia i zmiany w badaniu, konieczna
jest dokładna znajomość norm badawczych
i duże doświadczenie badawcze.
Na przykład w przypadku normy EN 1634-1
(drzwi/bramy skrzydłowe, okna lub kurtyny
przeciwpożarowe) należy wziąć pod uwagę
pożądane kryteria, tj. obszar zastosowania,
projekt i instalacja próbki do badań,
zamocowanie urządzeń pomiarowych
i wykonanie testu.
To samo dotyczy liczby próbek do badania,
konstrukcji wsporczych lub wielkości
elementu. Dlatego badanie zgodne z normami
jest możliwe tylko wtedy, gdy spełnione
są wszystkie warunki ramowe.
Jednakże w budynkach istniejących
i przebudowywanych (ale także w budynkach
nowych) często występują wymagania
i warunki montażu, które nie pozwalają na
przeprowadzenie badań zgodnie z normami.
Praktycznym przykładem jest seria przegród
przeciwpożarowych, w których brakuje
zgodnej z normami konstrukcji wsporczej
bocznej, która przenosiłaby siły występujące
podczas badania. To zastosowanie nie jest
w pełni objęte normami testowymi i zwykle
nie jest określone w aprobatach.
Drugim przykładem jest wymóg, zgodnie
z którym drzwi celi osób zatrzymanych
były otwierane jako próbka testowa po
20 minutach, tak aby badanie można było
przeprowadzić wyłącznie zgodnie z normą
EN 1634-1 (lub zgodnie ze specjalnymi
wytycznymi). Trzeci przykład często występuje
podczas przebudowy budynków, gdy
istniejąca konstrukcja szkieletowa wykonana
ze stali lub żelbetu jest uzupełniana
podczas zabudowy wnętrz konstrukcją
szkieletową z podwieszanymi, nienośnymi
ścianami drewnianymi.
W odniesieniu do badań odporności
ogniowej istnieją kontrowersje związane
z normami EN 1364-3 i EN 1364-1, które
wykluczają badania nienośnych ścian zewnętrznych
podwieszonych do sufitów.
Z tego powodu konieczna jest wczesna
koordynacja między jednostką badawczą/
certyfikującą a projektantem w celu zaplanowania
badań i próbek do oceny elementów
ochrony przeciwpożarowej. To samo
dotyczy planowania, wykonania i interpretacji
testu przez doświadczoną i kompetentną
jednostkę badawczą i certyfikującą.
W przeciwnym razie istnieje ryzyko, że
wyniki badań nie będą mogły być wykorzystane
jako podstawa do udowodnienia
przydatności lub zastosowania wymaganego
przez prawo budowlane (aprobata, świadectwo
badań, ZiE).
Gerhard Wackerbauer, ift Rosenheim
Johannes Stahl, ift Rosenheim
Stefan Klausing, ift Rosenheim
Przedstawicielem Instytutu ift Rosenheim
w Polsce jest Andrzej Wicha:
Bibliografia
[1] EN 1634-1:2014-03 Badania odporności ogniowej
i dymoszczelności zespołów drzwiowych, żaluzjowych
i otwieralnych okien oraz elementów
okuć budowlanych -- Część 1: Badania odporności
ogniowej zespołów drzwiowych, żaluzjowych
i otwieralnych okien
[2] EN 1191:2013-06 wersja angielska Okna i drzwi --
Odporność na wielokrotne otwieranie i zamykanie
-- Metoda badania
[3] EN 1634-3:2006 Badania odporności ogniowej
zestawów drzwiowych i żaluzjowych -- Część 3:
Sprawdzanie dymoszczelności drzwi i żaluzji
[4] EN 1364-1:2015-08 Badania odporności ogniowej
elementów nienośnych -- Część 1: Ściany
[5] EN 1364-3:2014-03 Badania odporności ogniowej
elementów nienośnych -- Część 3: Ściany osłonowe
-- Pełna konfiguracja (kompletny zestaw)
[6] EN 13830:2003 Ściany osłonowe -- Norma wyrobu
[7] EN 13830:2015+A1:2020 Ściany osłonowe -- Norma
wyrobu
