Wymagania konstrukcyjne
Wymagania wspólne
1. Odporność na korozję zamknięć powinna odpowiadać co najmniej klasie 3 według normy PN-EN 1670:2007 Okucia budowlane. Odporność na korozję. Wymagania i metody badań. Oznacza to, że powinny być odporne na działanie mgły solnej w próbie 96 h, przeprowadzonej według wymienionej normy.
2. Elementy zamknięć powinny posiadać zaokrąglone, promieniem nie mniejszym niż 0,5 mm, wszystkie ostre krawędzie zewnętrzne i wystające narożniki, które mogą spowodować urazy osób korzystających z wyjścia.
3. Materiały zastosowane w konstrukcji zamknięć powinny być tak dobrane, aby zamknięcia działały w zakresie temperatur od – 20ºC do + 100ºC.
4. Konstrukcja zamknięcia powinna być taka, aby pozwoliła drzwiom na swobodne rozwarcie w kierunku wyjścia, gdy tylko drzwi zostaną zwolnione.
5. Dla każdej części skrzydła drzwiowego lub ościeżnicy, która mogłaby zostać uszkodzona przez zamknięcie podczas cyklu pracy drzwi, należy przewidzieć ochronę.
6. Rozwiązanie konstrukcyjne zamknięć powinno zapewniać elementowi operacyjnemu (pręt, klamka, płytka) zainstalowanie w odległości 150 mm, lub mniejszej, od krawędzi prowadzącej drzwi, gdy drzwi znajdują się w położeniu zamkniętym.
7. Żadna część zamknięcia, w jakimkolwiek położeniu drzwi, nie powinna wystawać poza powierzchnię drzwi więcej niż:
● kategoria 1: wystawanie standardowe – odległość W do 150 mm
● kategoria 2: wystawanie niskie – odległość W do 100 mm,
co przedstawiono na rysunkach 1, 2, 3 i 4 w pierwszej części tego artykułu („Świat Szkła” 12/07).
8. W celu ograniczenia ryzyka zakleszczenia palców i\lub zablokowania zamknięcia, żadna szczelina nie powinna uwięzić pręta próbnego o średnicy 10 mm w jakiejkolwiek pozycji ruchu elementu operacyjnego, podczas działania zamknięcia.
9. Zamknięcia powinny być tak zaprojektowane, aby górna powierzchnia elementu operacyjnego, podstawy lub innego zespołu montażowego, nie zawierała żadnej dostępnej szczeliny, która mogłaby przypadkowo zostać zablokowana przez obcy przedmiot, powodując niemożność działania zamknięcia.
10. Konstrukcja zamknięcia powinna być taka, aby rygiel (rygle), raz zwolniony nie ograniczał lub nie utrudniał swobodnego ruchu drzwi.
11. Zamknięcia z górnymi i dolnymi cięgnami pionowymi powinny zawierać taki mechanizm, aby zwolnienie i\lub manipulowanie ryglem dolnego cięgna pionowego od strony zewnętrznej nie zwalniało rygla górnego cięgna pionowego.
12. Jeżeli przewidziane są mocowane powierzchniowo osłony cięgien pionowych, to powinny one:
● mieć bezpieczne zamocowania, usuwalne wyłącznie za pomocą narzędzia,
● albo spełniać wymagania eksploatacyjne, przewidziane w zakresie odporności na niewłaściwe użytkowanie, z usuniętymi osłonami.
13. Zamknięcia powinny być tak zaprojektowane, aby były w nich gniazda i zaczepy do zazębiania rygli, gdy zamknięcie znajdzie się w położeniu zabezpieczonym.
14. Zaczep w podłodze powinien być tak skonstruowany, aby można było łatwo usuwać kurz i brud. Jeżeli zaczep nie jest montowany równo z posadzką, to jego wysokość nie powinna przekraczać 15 mm od poziomu wykończonej posadzki oraz powinien być on zukosowany w kierunku ewakuacji do wysokości 3 mm.
15. Zaopatrzenie drzwi w zamknięcie dostępu z zewnątrz nie powinno w żaden sposób sprawiać, aby zamknięcie przeciwpaniczne lub awaryjne było niemożliwe do uruchomienia od wewnątrz, niezależnie od tego, czy zamknięcie zewnętrzne jest zablokowane czy nie zablokowane.
16. Zamknięcia produkowane wg postanowień norm PN-EN 1125:1999 lub PN-EN 179:1999 powinny być dostarczone wraz ze zrozumiałą szczegółową instrukcją instalowania i konserwacji, w której powinny być podane ograniczenia dotyczące rozmiarów drzwi.
Instrukcje te powinny zawierać:
a) na widocznym miejscu, następujące ostrzeżenie: „Cechy bezpieczeństwa niniejszego wyrobu są niezbędne do jego zgodności z PN-EN 1125:1999 lub PN-EN 179:1999. Nie zezwala się na żadne modyfikacje jakiegokolwiek typu, inne niż te, które opisano w niniejszej instrukcji”,
b) wskazania dotyczące konserwacji (wynikające z załączników C powyżej wymienionych norm).
Wymagania dla zamknięć przeciwpanicznych
Zamknięcie przeciwpaniczne powinno być tak zaprojektowane, aby uwalniało drzwi, gdy pręt umieszczony poziomo w poprzek wewnętrznej strony drzwi zostanie uruchomiony jednym ciągłym ruchem skierowanym do wyjścia i/lub po łuku w dół, przyłożonym w dowolnym miejscu na skutecznej długości pręta, bez potrzeby użycia klucza lub innego podobnego przedmiotu. Powinno uwalniać drzwi w czasie krótszym niż jedna sekunda od momentu w którym pręt osiągnie położenie całkowitego naciśnięcia. Bez względu na wszelkie prowadzone pomocnicze środki blokujące i/lub odblokowujące, działanie pręta powinno umożliwiać natychmiastowe wyjście od strony wewnętrznej, w każdej chwili. Ponadto zamknięcie, z wyjątkiem jego pręta, powinno być zaprojektowane do możliwości montowania albo na wewnętrznej powierzchni drzwi, albo wewnątrz konstrukcji drzwi. Drążek naciskowy zamknięcia przeciwpanicznego typu A (rysunek 1) nie powinien wystawać poza końce wsporników, a szczelina między prętem a powierzchnią drzwi nie powinna być mniejsza niż 25 mm w jakiejkolwiek pozycji ruchu pręta, co zmniejsza ryzyko zakleszczenia palców.
W normie PN-EN 1125:1999 podane są jeszcze szczegółowe wymiary drążka naciskowego (zamknięcie typu A) i listwy naciskowej (zamknięcie typu B) oraz ich usytuowania.
Wymagania dla zamknięć awaryjnych
Zamknięcie awaryjne powinno być tak skonstruowane, aby uwalniało drzwi od strony wewnętrznej, w czasie krótszym niż jedna sekunda, za pomocą jednego, pojedynczego zadziałania ręką, bez potrzeby użycia klucza lub innego podobnego przedmiotu. Bez względu na wszystkie wprowadzone pomocnicze środki blokujące i/lub odblokowujące, element operacyjny (klamka, uchwyt) powinien umożliwić wyjście od strony wewnętrznej w każdej chwili. Działanie zwalniające zamknięcie awaryjne nie powinno być przeciwne do kierunku wyjścia.
Jednocześnie zamknięcie awaryjne powinno być tak zaprojektowane, aby:
● w przypadku uruchomienia klamką, zwalniało drzwi w następstwie ruchu klamki skierowanego w dół, lub ruchu w dół skierowanego ku zawiasom,
● w przypadku uruchamiania płytką naciskową, zwalniało drzwi w następstwie ruchu płytki naciskowej w kierunku wyjścia i\lub po łuku w dół, względnie w bok
● mogło automatycznie powracać do pozycji zabezpieczonej i być gotowe do ponownego użycia po uruchomieniu.
Klamki zamknięć powinny być tak zaprojektowane, aby:
● miały długość nie mniejszą niż 120 mm, mierzoną od osi obrotu do wolnego końca,
● pozwalały na zachowanie co najmniej 30 mm wolnej przestrzeni między dźwignią a powierzchnią drzwi, co uniemożliwi na swobodne operowanie ręką,
● swobodny koniec, przez ukierunkowanie go ku powierzchni drzwi, ograniczał do minimum niebezpieczeństwo urazu.
Z kolei konstrukcja płytki naciskowej powinna być taka, aby operacja zwalniania zamknięcia awaryjnego nie mogła być blokowana jakąkolwiek siłą skierowaną ku wyjściu, przyłożoną do dowolnego miejsca na powierzchni przycisku. Także szczelina pomiędzy płytką naciskową a powierzchnią drzwi nie powinna być mniejsza niż 25 mm, w każdym położeniu na drodze przycisku, co eliminuje ryzyko zakleszczenia palców.
Wymagania eksploatacyjne
Oprócz wymagań konstrukcyjnych, normy PN-EN 1125:1999 i PN-EN 179:1999 zawierają także wymagania związane z eksploatacją zamknięć przeciwpanicznych i awaryjnych.
Najważniejsze z tych wymagań zostały przedstawione poniżej.
Wymagania dla zamknięć przeciwpanicznych
Siły zwalniające drzwi nie będące pod naciskiem. Jeżeli na drzwi próbne z zamontowanym zamknięciem przeciwpanicznym nie jest wywierany żaden nacisk, to siła niezbędna do zwolnienia tego zamknięcia nie powinna przekraczać 80 N.
Siły zwalniające drzwi będące pod naciskiem. Jeżeli na drzwi próbne z zamontowanym zamknięciem przeciwpanicznym jest wywierany nacisk o sile 1000 N, skierowany ku wyjściu, to drzwi nie powinny otwierać się zanim nie zostanie przyłożona do zamknięcia przeciwpanicznego siła zwalniająca, nie przekraczająca 220 N.
Trwałość. Norma przewiduje w odniesieniu do trwałości różne rodzaje cykli próbnych, zależnych od konstrukcji drzwi (jednoskrzydłowe, dwuskrzydłowe, skrzydło czynne i skrzydło bierne). Jeżeli zamknięcie przeciwpaniczne ma uzyskać (wg klasyfikacji zawartej w normie PN-EN 12400:2004 Okna i drzwi. Trwałość mechaniczna, wymagania i klasyfikacja):
● klasę 6 trwałości, to powinno być poddane 100 000 stosownych cykli badawczych
● klasę 7 trwałości, to powinno być poddane 200 000 stosownych cykli badawczych.
Po badaniu zamknięcie przeciwpaniczne powinno być nadal zdatne do uruchomienia.
Odporność pręta na niewłaściwe użytkowanie. Pręt zamknięcia przeciwpanicznego powinien być odporny na działanie siły 1000 N, przykładanej kolejno w każdym z czterech kierunków, w trzech położeniach na jego długości. Po badaniu zamknięcie powinno nadal być zdatne do działania, a jego wymiary i geometria nie powinny ulec widocznym zmianom.
Odporność cięgien pionowych na niewłaściwe użytkowanie. Cięgno zamknięcia przeciwpanicznego, mocowanego napowierzchni drzwi, powinno wytrzymać siłę ciągnącą w kierunku prostopadłym do powierzchni skrzydła, o wielkości 500 N. Po badaniu zamknięcie powinno być nadal zdolne do działania, bez ryzyka doznania urazu.
Wymagania dotyczące zabezpieczenia. Drzwi z zamocowanym zamknięciem przeciwpanicznym, poddane działaniu siły 1000 N, powinny pozostać w pozycji zablokowanej. Wymaganie to odpowiada 2 klasie zabezpieczenia przed włamaniem. W treści normy PN-EN 1125:1999, przy powyższym wymaganiu zawarta jest uwaga:
Zamknięcie przeciwpaniczne spełniające wymagania niniejszej normy europejskiej ma raczej spełniać funkcję bezpieczeństwa niż zabezpieczenia. Dlatego uważa się za istotne, aby zamknięcie nadal było zdatne do działania po obciążeniu siłami w jakimkolwiek badaniu na niewłaściwe użytkowanie. Wymieniona wyżej wartość próbna odzwierciedla to wymaganie i wskazuje poziom wytrzymałości, którą zaleca się osiągnąć, bez osłabienia funkcji ewakuacyjnej zamknięcia przeciwpanicznego.
Odporność na korozję. Siła potrzebna do zwolnienia zamknięcia przeciwpanicznego nie powinna przekroczyć:
● 80 N, gdy zamknięcie zamontowano na drzwiach próbnych przed badaniem odporności na korozję,
● 120 N, gdy to samo zamknięcie zdemontowano z drzwi próbnych, poddano próbie w obojętnej mgle solnej trwającej 96 h i w ciągu 24 h od zakończenia badań korozyjnych ponownie zainstalowano na drzwiach próbnych.
Wymagania dla zamknięć awaryjnych
Siły zwalniające. Jeżeli na drzwi próbne z zamontowanym zamknięciem awaryjnym uruchamianym klamką nie jest wywierany żaden nacisk, to siła niezbędna do zwolnienia tego zamknięcia nie powinna przekroczyć 70 N. W przypadku zamknięcia awaryjnego uruchamianego płytką naciskową, siła niezbędna do jego zwolnienia, przyłożona w kierunku wyjścia, nie powinna przekroczyć 150 N.
Odporność elementu operacyjnego na niewłaściwe użytkowanie. Zamknięcie awaryjne uruchamiane klamką powinno być odporne (przeciwstawiać się) na działanie:
● przyłożonej do klamki, w sposób prostopadły do powierzchni czołowej drzwi, w odległości 25 mm od wolnego końca, siły ciągnącej o wielkości 1000 N;
● przyłożonej (po usunięciu powyżej działającej siły) do klamki, w płaszczyźnie równoległej do powierzchni drzwi, siły ciągnącej kolejno w obydwu kierunkach, o wielkości 500 N.
Zamknięcie awaryjne uruchamiane płytką naciskową, powinno być odporne na działanie, przyłożonej do płytki kolejno w każdym z sześciu kierunków (4 równoległych i 2 prostopadłych do powierzchni drzwi), siły o wielkości 1000 N.
Po przeprowadzonych badaniach, zamknięcia awaryjne powinny być zdolne do działania, bez ryzyka doznania urazu.
Wymagania dotyczące zabezpieczenia. Jeżeli drzwi z zamocowanym zamknięciem awaryjnym pozostają w pozycji zamkniętej, po podaniu ich działania siły:
● 1000 N, to klasyfikuje się zamknięcie do klasy 2 zabezpieczenia;
● 2000 N, to klasyfikuje się zamknięcie do klasy 3 zabezpieczenia;
● 3000 N, to klasyfikuje się zamknięcie do klasy 4 zabezpieczenia.
W treści normy PN-EN 179:1999, przy powyższym punkcie znajduje się uwaga o treści podobnej, jak przy wymaganiu dotyczącym zabezpieczenia zamknięcia przeciwpanicznego.
Odporność na korozję. Siła potrzebna do zwolnienia zamknięcia awaryjnego nie powinna przekroczyć:
● 70 N – przy zamknięciu z klamką lub 150 N – przy zamknięciu z płytką naciskową, jeżeli zainstalowano je na drzwiach próbnych przed badaniem odporności na korozję,
● 100 N – przy zamknięciu z klamką lub 220 N – przy zamknięciu z płytką naciskową, gdy te same zamknięcia zdemontowano z drzwi próbnych, poddano próbie w obojętnej mgle solnej trwającej 96 h i w ciągu 24 h od zakończenia badań korozyjnych ponownie zainstalowano na drzwiach próbnych.
Wymieniona norma zawiera jeszcze wymagania eksploatacyjne dotyczące trwałości i odporności cięgien pionowych na niewłaściwe użytkowanie, o treści analogicznej jak w wymaganiach dla zamknięć przeciwpanicznych.
Klasyfikacja
Zamknięcia przeciwpaniczne
Norma PN-EN 1125:1999 zawiera system klasyfikacyjny, dziewięcioznakowy, charakteryzujący zamknięcia przeciwpaniczne. Tabelka klasyfikacyjna, której przykład przedstawiono na końcu publikacji, w sposób skondensowany i jednoznaczny określa podstawowe paramenty zamknięcia.
1. znak – kategoria użytkowania
Określona została tylko jedna kategoria użytkowania – klasy 3 (klasy wytrzymałości drzwi wg normy PN-EN 1/92:2001 „Drzwi. klasyfikacja wymagań wytrzymałościowych”). Oznacza wysoką częstotliwość użytkowania przez użytkowników publicznych i innych z małą motywacją do przejawiania dbałości, tzn. tam, gdzie istnieje możliwość przypadkowego zdarzenia i niewłaściwego użycia.
2. znak – trwałość
Norma określa dwie kategorie trwałości (zgodnie z normą PN-EN 12400:2004):
● klasy 6 - wymagane 100 000 cykli;
● klasy 7 – wymagane 200 000 cykli.
3. znak – masa drzwi
Określone są dwie kategorie masy drzwi:
● klasy 5 – masa skrzydła do 100 kg;
● klasy 6 - masa skrzydła do 200 kg.
4. znak – odporność ogniowa
Wyszczególnia się dwie kategorie odpornościowe:
● klasy 0 – wyroby nie akceptowane do stosowania w przeciwpożarowych/dymoszczelnych zespołach drzwiowych;
● klasy 1 – wyroby odpowiednie do stosowania w przeciwpożarowych/dymoszczelnych zespołach drzwiowych, pod warunkiem uzyskania zadawalającej oceny udziału zamknięcia przeciwpanicznego w odporności ogniowej określonych zespołów drzwiowych przeciwpożarowych /dymoszczelnych. Taka ocena nie jest objęta normą PN-EN 1125:1999, jedynie w załączniku B wskazane są dodatkowe wymagania dotyczące zamknięć przeciwpanicznych przeznaczonych do stosowania w tzw. drzwiach przeciwpożarowych lub dymoszczelnych
5. znak – bezpieczeństwo
Określoną jest tylko jedną kategoria bezpieczeństwa :
● klasy 1 – z uzasadnieniem, że pełnienie funkcji bezpieczeństwa jest decydującym dla wszystkich zamknięć przeciwpanicznych, dlatego norma określa tyko górną klasę.
6. znak – odporność na korozję
Określa się dwie kategorie odporności na korozję wg normy PN-EN 1670:2007:
● klasy 3 – wysoka odporność (na działanie mgły solnej w próbie 96 h);
● klasy 4 – bardzo wysoka odporność (na działanie mgły solnej w próbie 240 h).
7. znak – zabezpieczenie
Norma określa tylko jedną kategorię zabezpieczenia:
● klasy 2 – ponieważ zamknięcia przeciwpaniczne są głownie przeznaczone do uruchamiania drzwi od wewnątrz, to wymagania dotyczące zabezpieczenia przed włamaniem są drugorzędne w stosunku do wymagań dotyczących bezpieczeństwa ludzi.
Uwaga: Klasa 2 stanowi warunek minimalny. Jeżeli wykonuje się dodatkowe badania specjalne w celu stwierdzenia wyższego poziomu zabezpieczenia, to zamknięcie przeciwpaniczne będzie uważane za spełniające wymagania normy, pod warunkiem, że wszystkie wymagania podane w normie PN-EN 1125:1999 będą spełnione.
8. znak – wystawanie pręta
Określa się dwie kategorie wystawania pręta:
● kategoria 1 – wystawienie do 150 mm (wystawanie standardowe);
● kategoria 2 – wystawienie do 100 mm (wystawanie niskie).
9. znak – typ działania prętem
Wyszczególnia się dwie kategorie działania:
● typu A – zamknięcie przeciwpaniczne uruchamiane drążkiem naciskowym;
● typu B – zamknięcie przeciwpaniczne uruchamiane listwą naciskową.
Przykład klasyfikacji
Oznacza to zamknięcie przeciwpaniczne z drążkiem naciskowym typu A, do drzwi o masie do 100 kg, posiadające trwałość do 200 000 cykli, z wystawaniem pręta do 150 mm, wysoką odpornością na korozję (próba 96 h), nieodpowiednie do zastosowania w zespołach drzwiowych przeciwpożarowych/dymoszczelnych.
Zamknięcia awaryjne
Również norma PN-EN 179:1999 zawiera system klasyfikacyjny, dziewięcioznakowy, charakteryzujący zamknięcie awaryjne. System ten w przeważającej części analogiczny jak przy zamknięciach przeciwpanicznych. Poniżej przedstawiono tylko parametry (znaki), specyficzne do zamknięć awaryjnych.
7. znak – zabezpieczenie
Norma określa trzy kategorie zabezpieczenia:
● klasy 2 – odporne na działanie siły 1000 N;
● klasy 3 – odporne na działanie siły 2000 N;
● klasy 4 – odporne na działanie siły 3000 N.
Uwaga: jeżeli wykonuje się dodatkowe specjalne badania w celu potwierdzenia wyższego poziomu zabezpieczenia, to zamknięcie awaryjne będzie uważane za spełniające wymagania normy pod warunkiem, że wszystkie wymagania podane w normie PN-EN 179:1999 będą spełnione.
9. znak – typ działania
Wyszczególnia się dwie kategorie działania:
● typu A – zamknięcie awaryjne uruchamiane klamką;
● typu B – zamknięcie awaryjne uruchamiane płytką naciskową.
Przykład klasyfikacji
Oznacza to zamknięcie awaryjne uruchamiane klamką, do drzwi o masie do 100 kg, posiadające trwałość do 200 000 cykli, z 3 klasą zabezpieczenia, z wystawaniem pręta do 150 mm, wysoką odpornością na korozję (próba 96 h), właściwe do zastosowania w zespołach drzwiowych przeciwpożarowych/dymoszczelnych.
Instytut Techniki Budowlanej
Oddział Wielkopolski
Literatura
Normy PN-EN 1125:1999 i PN-EN 179:1999
Aprobaty Techniczne AT/97-05-0044, AT-06-0678/2004
Prospekty firmy VACHETTE
Prospekty firmy BKS i G-U Polska
Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z 12.04.2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie
patrz też:
- Drzwi automatyczne w ochronnie przeciwpożarowej , Mariusz Pecio, Świat Szkła 10/2009
- Bezpieczeństwo na drogach ewakuacyjnych , Krzysztof Spiechowicz, Świat Szkła 10/2009
- Wyjścia ewakuacyjne z budynku a bezpieczeństwo osób i ochrona mienia , Stanisław Baraniak, Świat Szkła 5/2009
- Drogi ewakuacyjne . Krzysztof Spiechowicz, Świat Szkła 5/2009
- Wymagania i klasyfikacja zamknięć przeciwpanicznych i awaryjnych Część 2 , Zbigniew Czajka, Świat Szkła 1/2008
- Wymagania i klasyfikacja zamknięć przeciwpanicznych i awaryjnych Część 1 , Zbigniew Czajka, Świat Szkła 12/2007
- Drzwi automatyczne a wyjścia ewakuacyjne - wymagania dla bezpieczeństwa pożarowego , Paweł Królikowski, Świat Szkła 5/2006
więcej informacji: Świat Szkła 1/2008
