Obecnie na polskim "rynku okien" panuje pewnego rodzaju zamieszanie w związku z zakresem oceny okien, zwłaszcza w odniesieniu do obowiązków, z których powinien wywiązać się każdy producent stolarki okiennej. Brak zharmonizowanej normy wyrobu powoduje, że wielu producentów czuje się zwolnionych od dokonywania jakiejkolwiek oceny swoich wyrobów, bądź ocena ta jest dokonywana niezgodnie z obowiązującymi przepisami.
Natomiast odpowiednie ustalenia formalno-prawne dokonane zostały w dwóch dokumentach:
. Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o wyrobach budowlanych (Dz. U. z 2004 r. Nr 92, poz 881.) [1],
. Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 11 sierpnia 2004 r. w sprawie sposobów deklarowania zgodności wyrobów budowlanych oraz sposobu znakowania ich znakiem budowlanym. [2]
Zgodnie z Ustawą [1] wyrób budowlany (w tym przypadku okno) może być wprowadzony do obrotu, jeżeli nadaje się do stosowania przy wykonywaniu robót budowlanych. Z kolei uznaje się, że wyrób budowlany może zostać zastosowany jeżeli jest oznakowany CE lub znakiem budowlanym (wzór zgodny z załącznikiem nr 1 do Ustawy [1]). Ponieważ dotychczas dla okien nie została jeszcze ustanowiona norma zharmonizowana, znakowanie CE jeszcze ich nie dotyczy. Natomiast wszystkie okna wprowadzane do obrotu powinny być oznakowane znakiem budowlanym.
Tak więc, zgodnie z Ustawą [1], każdy producent (wytwórca) okien, wprowadzając swoje wyroby do obrotu, zobowiązany jest znakować je znakiem budowlanym. W tym celu powinien dokonać oceny zgodności okien oraz wydać, na swoją wyłączną odpowiedzialność, krajową deklarację zgodności z Polską Normą wyrobu albo aprobatą techniczną. Ponieważ Polska Norma wyrobu dotycząca okien nie jest ustanowiona, producent może wydać krajową deklarację wyłącznie na zgodność z aprobatą techniczną.
Sposób postępowania przy wydawaniu krajowej deklaracji zgodności określony jest w Rozporządzeniu [2]. Zgodnie z 99/93/WE Decyzją Komisji z dnia 25 stycznia 1999 r. w sprawie procedury atestowania zgodności wyrobów budowlanych, oraz z art. 20 ust. 2 dyrektywy Rady 89/106/EWG [3] dotyczącym drzwi, okuć, żaluzji, rolet, bram i okuć budowlanych – okna, nie stanowiące oddzielenia przeciwpożarowego, podlegają 3 systemowi oceny zgodności.
Oznacza to, że producent deklaruje zgodność wyrobu na podstawie:
. wstępnego badania typu prowadzonego przez akredytowane laboratorium,
. zakładowej kontroli produkcji.
Rozporządzenie [2] w sposób bardzo ogólny definiuje zakres wstępnego badania typu. Sposób postępowania przy ocenie zgodności okien wraz z zakresami badań określone są precyzyjnie w każdej aprobacie technicznej wydanej dla danego systemu okiennego. Zgodnie z zapisami aprobat technicznych, producent okien powinien legitymować się wynikami wstępnych badań typu (przeprowadzonych w laboratorium akredytowanym), prowadzić zakładową kontrolę produkcji oraz przeprowadzać badania gotowych wyrobów.
Zakres wstępnego badania typu obejmuje:
. dopuszczalne odchyłki wymiarów,
. odporność na obciążenie wiatrem,
. przepuszczalność powietrza,
. wodoszczelność,
. izolacyjność akustyczną,
. izolacyjność cieplną.
Przyjmuje się, że jeżeli w procedurze aprobacyjnej badania te zostały przeprowadzone w laboratorium akredytowanym, to wyniki tych badań obejmują wszystkich producentów okien systemu, którego dotyczy dana aprobata techniczna. Nie zwalnia to jednak producenta okien, zgodnie z ustawą, od obowiązku przeprowadzania badań gotowych wyrobów.
Aby móc zacząć produkować (sprzedawać) okna każdy producent ma obowiązek wykonać badania przepuszczalności powietrza, wodoszczelności, odporności na obciążenie wiatrem, sztywności skrzydeł na obciążenia statyczne, działające w ich płaszczyźnie oraz jakość wykonania i wartości sił operacyjnych. Są to tzw. badania wstępne pełne.
Badania te stanowią odpowiednik wstępnego badania typu w rozumieniu postanowień prEN 14351-1 i w związku z tym powinny być przeprowadzane przez laboratorium akredytowane.
Niezależnie od wykonania tych badań, producent okien powinien na bieżąco kontrolować jakość swoich wyrobów przez prowadzenie badań bieżących (jakość wykonania, odchyłki od wymiarów, sprawność działania skrzydeł) oraz przynajmniej raz na 1,5 roku przeprowadzanie tzw. badań okresowych tj. odporności na obciążenie wiatrem, przepuszczalności powietrza, wodoszczelności.
W ramach zakładowej kontroli produkcji, poza przeprowadzaniem badań, producent powinien dokonywać sprawdzania wyrobów składowych stosowanych w oknach oraz drzwiach balkonowych (przez weryfikację dokumentów potwierdzających ich jakość) oraz prowadzić badania bieżące i okresowe. Ponadto, w przypadku okien z kształtowników z PVC, producent powinien posiadać wyniki badań nośności zgrzewanych naroży ram ościeżnic i skrzydeł dla każdej partii wyrobów.
Sposób postępowania przy wprowadzaniu okien do obrotu opisany został na podstawie trzech dokumentów, z których nadrzędnym jest Ustawa [1], następnie w kolejności Rozporządzenie [2], Ustalenia Aprobacyjne GS III.02/2002 [4] oraz aprobata techniczna. Drogę jaką zobowiązany jest przebyć producent dla wprowadzenia swoich wyrobów do obrotu (tj. sprzedaży) przedstawia poniższy diagram.
*Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dania 11 sierpnia 2004 r. w sprawie sposobów deklarowania zgodności wyrobów budowlanych oraz sposobu znakowania ich znakiem budowlanym
Z powyższego diagramu wynika, że proces oceny okien i drzwi balkonowych rozpoczyna się od uzyskania aprobaty technicznej. Podstawę wydania aprobaty technicznej stanowią pozytywne wyniki badań. Wymagania stawiane oknom wraz z metodami badań w zakresie zagadnień wytrzymałościowo-funkcjonalnych podaję w tablicy 1.
Należy zwrócić uwagę, że jeżeli w procedurze aprobacyjnej systemu badania obejmujące swoim zakresem wstępne badanie typu były przeprowadzone w laboratorium nieakredytowanym, to każdy producent okien danego systemu zobowiązany jest ponownie te badania przeprowadzić w laboratorium akredytowanym.
Przedstawiony proces oceny okien i drzwi balkonowych dotyczy obecnej sytuacji formalno-prawnej. Po ustanowieniu dla okien zharmonizowanej normy wyrobu oraz po zakończeniu okresu przejściowego sytuacja ulegnie zmianie.
Jeżeli obecny projekt normy prEN 14351-1 Okna i drzwi zewnętrzne – Norma wyrobu – Właściwości eksploatacyjne – Część 1: Wyroby bez właściwości dotyczących ognioodporności i dymoszczelności, nie ulegnie istotnym zmianom, to wówczas na producentów okien zostanie narzucony większy zakres obowiązków niż obecnie. Zgodnie z projektem normy każdy producent okien będzie zobowiązany do przeprowadzenia wstępnego badania typu w jednostce notyfikowanej.
Zakres tych badań będzie obejmował:
. odporność na obciążenie wiatrem,
. wodoszczelność,
. substancje niebezpieczne,
. odporność na uderzenie,
. nośność,
. właściwości akustyczne,
. przenikalność cieplną,
. właściwości związane z promieniowaniem,
. przepuszczalność powietrza.
Należy zaznaczyć, że akredytacja laboratorium nie oznacza automatycznie, że jest to jednostka notyfikowana. Dlatego ważne jest aby producent zwracał uwagę w jakim laboratorium przeprowadza badania. Obecnie wymogiem jest aby badania przeprowadzane były w laboratorium akredytowanym. W przyszłości to nie wystarczy. Jednostka badawcza będzie musiała mieć status jednostki notyfikowanej. Producenci, którzy w tej chwili przeprowadzą badania w jednostce, która nie jest notyfikowana, będą zobligowani do ponownego przeprowadzenia badań w jednostce notyfikowanej.
Tab. 1. Wymagania i metody badań okien i drzwi balkonowych
ZUAT – 15/III.11/2005 - Zalecenia Udzielania Aprobat Technicznych Okna i drzwi balkonowe z kształtowników z nieplastyfikowanego PVC, aluminium oraz drewna warstwowo klejonego
Podsumowaniem niniejszego artykułu może być spostrzeżenie, że zmiany prawne, które zaszły w ostatnim czasie spowodowały, narzucenie na producentów okien większej odpowiedzialność za jakość swoich wyrobów, ale też większy zakres obowiązków, wynikający ze spełnienia postanowień Ustawy o wyrobach budowlanych.
Poniżej podaję zestawienie norm przywołanych w niniejszym artykule.
Krzysztof Kuczyński
ITB
Dokumenty i normy przywołane w artykule
[1] Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r o wyrobach budowlanych (Dz. U. z 2004 r. Nr 92, poz 881.)
[2] Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 11 sierpnia 2004 r. w sprawie sposobów deklarowania zgodności wyrobów budowlanych oraz sposobu znakowania ich znakiem budowlanym.
[3] 99/93/WE Decyzja Komisji z dnia 25 stycznia 1999 r. w sprawie procedury atestowania zgodności wyrobów budowlanych, oraz z art. 20 ust. 2 dyrektywy Rady 89/106/EWG
[4] Ustalenia Aprobacyjne GS III.02/2002 dot. zakresów badań wykonywanych przy ocenie zgodności okien i drzwi balkonowych z kształtowników z PVC, z przekładką termiczną oraz drewna
[5] ZUAT – 15/III.11/2005 – Zalecenia Udzielania Aprobat Technicznych Okna i drzwi balkonowe z kształtowników z nieplastyfikowanego PVC, aluminium oraz drewna warstwowo klejonego
[6] PN-77/B-02011 Obciążenia w obliczeniach statycznych. Obciążenie wiatrem
[7] PN-88/B-10085 Stolarka budowlana. Okna i drzwi. Wymagania i badania. wraz ze zmianami A2 i A3
[8] PN-EN 514:2002 Kształtowniki z niezmiękczonego poli(chlorku winylu) (PVC-U) do produkcji okien i drzwi. Oznaczenie wytrzymałości zgrzewanych naroży i połączeń w kształcie T
[9] PN-EN 1026:2001 Okna i drzwi. Przepuszczalność powietrza. Metoda badania
[10] PN-EN 1191:2002 Okna i drzwi. Odporność na wielokrotne otwieranie i zamykanie. Metoda badań.
[11] PN-EN 1027:2001 Okna i drzwi. Wodoszczelność. Metoda badania
[12] PN-EN 12046-1:2004 Siły operacyjne. Metoda badania. Część 1: Okna.
[13] PN-EN 12210:2001 Okna i drzwi. Odporność na obciążenie wiatrem. Klasyfikacja
[14] PN-EN 12211:2001 Okna i drzwi. Odporność na obciążenie wiatrem. Metoda badania
[15] PN-EN 12400: 2004 Okna i drzwi. Trwałość mechaniczna. Wymagania.
[16] PN-EN 13115:2002 Okna. Klasyfikacja właściwości mechanicznych. Obciążenia pionowe, zwichrowanie i siły operacyjne.
więcej informacji: Świat Szkła 1/2006
