Jednym z materiałów wykorzystywanych do ochrony przed promieniowaniem X jest szkło ołowiowe (pot. „szkło rtg”) – bezbarwna i przezroczysta odmiana szkła o zawartości tlenku ołowiu nie mniejszej niż 18%. Szkło wykorzystywane w osłonach rentgenowskich posiada w zależności od typu szkła i producenta zawartość tlenku ołowiu odpowiednio od 22% do 65% oraz gęstości min. od 3,13 g/cm3 i 4,36 g/cm3.
    Mimo rozwoju nowoczesnych technologii zabezpieczeń rentgenoochronych szkło ołowiowe jest nadal doskonałą alternatywą dla „szkła” akrylowego, w porównaniu z którym szkło rtg:
● jest o wiele lżejsze i cieńsze przy porównywalnym współczynniku ołowiu (m2 szkła o współczynniku 2,0 mm Pb waży ok. 40 kg.),
● przepuszcza więcej światła (przepuszczalność światła ok. 85-90%),
● posiada zabezpieczone brzegi,
● jest antystatyczne i mniej się brudzi,
● może być dezynfekowane promieniowaniem UV,
● jest bardziej odporne na zarysowania oraz płyny dezynfekujące,
● jest niepalne.

    Wadą szkła ołowiowego jest jego kruchość i nieodporność na stłuczenie. Z uwagi na wysoką zawartość tlenku ołowiu, powierzchnia szyby jest jednak, mimo wszystko, dość wrażliwa na zadrapania oraz szkodliwe działanie substancji zawierających kwasy i zasady. Do czyszczenia używa się więc środków nie rysujących powierzchni (odpowiednich środków czyszczących przeznaczonych dla szkła rtg) oraz miękkich materiałów. Szkło ołowiowe musi być po wyczyszczeniu wytarte do sucha.
    Szkło rtg nie powinno podlegać dużym wahaniom temperatury i wilgotności powietrza oraz nie powinno być narażone na opary kwasów i zasad, ani też wystawione na działanie czynników zewnętrznych. Stąd jego wykorzystanie jest ograniczone do zastosowań wewnątrz budynków.

    Mimo tych wad powszechne zastosowanie szkła rtg w radiologii jest możliwe dzięki jego fizycznym właściwościom i możliwościom rozmaitej obróbki. Szkło rtg można bowiem polerować, szlifować, laminować, hartować termicznie, wycinać w dowolne kształty i wiercić otwory. Szkło dostępne do obróbki produkowane jest w taflach o wymiarach od 60x100 cm do 120x240 cm.


    Szkło ołowiowe używane jako szkło ochronne w radiologii musi posiadać właściwy i ściśle określony współczynnik ołowiu (równoważnik blachy ołowiowej o danej grubości) wyrażony w milimetrach, obliczony zgodnie z polską normą oraz z uwzględnieniem dyrektyw UE. Współczynnik ten podczas prac wykonawczych jest bezpośrednio określony przez projekt ochrony radiologicznej pracowni rentgenowskiej, czyli dokumentację projektową - projekt technologiczny obliczeń osłon stałych dla aparatury rtg zainstalowanej w pracowni oraz rysunek przedstawiający umiejscowienie zastosowanych osłon stałych. Najczęściej stosowany współczynnik ołowiu mieści się w zakresie od 0,5 mm Pb do 3,0 mm Pb przy napięciu 60-150 (200) kV.

    Szkło rtg znajduje następujące zastosowania:
● Okna rtg
    Okno takie składa się ze szkła ołowiowego oraz z ramy okiennej wykonanej z różnych materiałów: drewno, stal, stal nierdzewna lub aluminium z wkładką ołowiową.
     Okna rtg są wykorzystywane jako okienka podglądowe dla personelu. Oddzielają pomieszczenie, w którym znajduje się aparat rtg od pomieszczenia sterowni. W zależności od rodzaju badań i rodzaju sprzętu rtg okna te mają różną wielkość. Małych okienek podglądowych używa się przy klasycznych prześwietleniach zdjęciach, w których ekspozycja jest krótka (czas ekspozycji w miliseknundach). Duże okna znajdują zastosowanie natomiast w badaniach trwających dłużej np. we fluoroskopii (czas ekspozycji w minutach) lub tomografii komputerowej (czas ekspozycji w sekundach). Szkło ołowiowe wprawia się w ramę, a następnie osadza w ścianie z zachowaniem ciągłości ochrony radiologicznej. Szkło rtg może być zamontowane w zwykłej ścianie stałej, a także w systemie samonośnych ścianek działowych.

● Drzwi ochronne rtg

    Drzwi ochronne rtg wykonane są najczęściej z materiałów standardowych oraz z wkładki ołowiowej. Wykonywane są jako drzwi uchylne (jedno bądź dwuskrzydłowe) lub przesuwne. Praktycznie nie ma ograniczeń technicznych co do wielkości skrzydła. Szkło ołowiowe wprawia się w drzwi uchylne najczęściej w postaci kwadratowej lub prostokątnej szybki, chociaż wykonuje się oczywiście również drzwi z „bulajem”, czyli szybą okrągłą. Szkło użyte w drzwiach rtg musi mieć ten sam (lub wyższy) współczynnik Pb co płyta drzwiowa, w którą jest wprawiane. W zależności od projektu pracowni i usytuowania drzwi, okno rtg w płacie drzwiowym służy jako okienko podglądowe, ułatwia komunikację bądź doświetla pomieszczenie.

 ● Ruchome osłony przenośne i jezdne
    Najczęściej wykorzystuje się szkło w parawanach rtg wykonanych z płyty z wkładką ołowiową, pokrytej laminatem i osadzonej w ramie aluminiowej bądź stalowej. Parawany są wyposażone w nóżki lub kółka jezdne. Szkło jest montowane i wykorzystywane w parawanie w sposób analogiczny jak w drzwiach rentgenoochronnych.
    Innym typem osłony jest tzw. ruchoma szyba rtg. Składa się szyby rtg osadzonej osiowo na statywie jezdnym, bądź sufitowym. Specjalny układ obrotowych ramion umożliwia przesunięcie i przechylenie szyby do dowolnej pozycji, a także pozwala na obrót o 360o w osi poziomej i pionowej. Szybę taką wykorzystuje się w radiologii zabiegowej, tam gdzie operator i źródło promieniowania znajdują się obok siebie (w tym samym pomieszczeniu). Szyba stanowi, oprócz okularów, rękawic i fartucha rtg, dodatkową osłonę lekarza przed szkodliwym promieniowaniem.
    Szkło ołowiowe wykorzystuje się w osłonach przenośnych w sposób ograniczony, z powodu nadmiernego narażenia szkła na stłuczenie. W przypadku większych szklanych powierzchni jezdnych, a także w przypadku większości szyb o zawieszeniu sufitowym wykorzystuje się jednak ołowiowe „szkło” akrylowe.

● Okulary rentgenoochronne
    Chronią oczy pacjenta lub operatora podczas badań rentgenowskich. Wykorzystuje się w nich szkło ołowiowe o współczynniku Pb równym 0,5 i 0,75 mm Waga takich okularów nie jest wysoka. Najcięższy model waży ok. 100 g. Spotyka się kilka modeli okularów, z  których najbardziej popularne są:
– okulary panoramiczne – posiadają dodatkowe boczne szkła, co pozwala na szerszy kąt widzenia. Szkło osadzone jest na wytrzymałych oprawkach z tworzywa.
– okulary metalowe – wyglądają jak standardowe metalowe okulary korekcyjne.
– gogle – mają możliwość regulacji kąta nachylenia i długości ramion. Wielkość i kształt oprawek umożliwia stosowanie ich na zwykłe okulary korekcyjne.

    Szkło ołowiowe używane w okularach rtg może podlegać analogicznej obróbce jak soczewki używane w okularach standardowych. Na podstawie recepty okulisty wykonuje się rentgenoochronne okulary korekcyjne z dowolną korekcją wzroku.

    Mimo pewnych ograniczeń w zastosowaniu szkło ołowiowe nadal pozostaje podstawowym i niejednokrotnie niezastąpionym materiałem wykorzystywanym w osłonach przed promieniowaniem rentgenowskim.

Izabela Biernacka
PASSADENA SYSTEMS

więcej informacji: Świat Szkła 2/2009  

inne artykuły o podobnej tematyce patrz Serwisy Tematyczne

 
  • Logo - alu
  • Logo aw
  • Logo - fenzi
  • Logo - glass serwis
  • Logo - lisec
  • Logo - mc diam
  • Logo - polflam
  • Logo - saint gobain
  • Logo termo
  • Logo - swiss
  • Logo - guardian
  • Logo - forel
  • vitrintec wall solutions logo

Copyright © Świat Szkła - Wszelkie prawa zastrzeżone.