Zasady stosowania wyrobów budowlanych z oznakowaniem CE Część 1

Na podstawie Dokumentu informacyjnego D, którego oryginał i tłumaczenie zamieszczono w serwisie internetowym ITB „Dokumenty UE”, należy przyjąć, że oznakowanie CE oznacza zgodność wyrobu z odpowiednimi wymaganiami Unii nałożonymi na producenta przez dyrektywę. Umieszczenie oznakowania CE na wyrobach jest potwierdzeniem producenta, że zakończono właściwe procedury oceny zgodności. W założeniu oznakowanie CE miało być jedynym oznakowaniem wymaganym przez dyrektywy nowego podejścia i funkcjonującym wyłącznie w ich obrębie.

Postanowienia dyrektywy 89/106/EWG prowadzące do oznakowania CE
    Dyrektywa 89/106/EWG określa zakres wymagań podstawowych stawianych obiektom budowlanym, będących przedmiotem przepisów państw członkowskich, ze względu na bezpieczeństwo i interes publiczny. Podobnie jak wszystkie inne dyrektywy nowego podejścia zawiera ona takie elementy jak:
● domniemanie zgodności z dyrektywą poprzez wykazanie spełnienia wymagań zharmonizowanych z nią specyfikacji technicznych,
● zasady obowiązkowej oceny zgodności,
● ustalenie udziału jednostek notyfikowanych w ocenie zgodności,
● obowiązek oznakowania CE wyrobu,
● zasady nadzoru państwa nad przestrzeganiem postanowień dyrektywy na rynku.

    Oprócz typowych cech, dyrektywa dotycząca wyrobów budowlanych ma także odmienne rozwiązania, wynikające bezpośrednio ze specyfiki budownictwa, bowiem wymagania podstawowe sformułowane są wobec obiektów budowlanych a ich przeniesienie na poziom samych wyrobów wymagało opracowania dokumentów interpretacyjnych. Rozszerzenie i techniczna konkretyzacja wymagań dokumentów interpretacyjnych – na podstawie mandatów Komisji Europejskiej – ma miejsce w zharmonizowanych specyfikacjach technicznych, opracowywanych przez Europejski Komitet Normalizacyjny – CEN i Europejską Organizację ds. Aprobat Technicznych – EOTA.
    W pozostałych dyrektywach zharmonizowanymi specyfikacjami technicznymi mogą być wyłącznie normy, natomiast w przypadku dyrektywy dot. wyrobów budowlanych identyczną rolę pełnić może indywidualny dokument Europejskiej Aprobaty Technicznej (European Technical Approval – ETA), stwierdzającej przydatność wyrobu do zamierzonego zastosowania. W procedurze atestacji zgodności wyrobów obie specyfikacje techniczne stanowią równorzędne dokumenty odniesienia.
    Ze specyfiki dyrektywy 89/106/EWG wynika, że wykazanie zgodności wyrobu z wymaganiami podstawowymi dyrektywy nie jest możliwe bezpośrednio, lecz zawsze wymaga udowodnienia, że spełnia on wymagania specyfikacji technicznych zharmonizowanych z dyrektywą. Pod pojęciem zharmonizowane specyfikacje techniczne należy rozumieć normy europejskie transponowane do krajowych systemów normalizacyjnych lub europejskie aprobaty techniczne (ETA). W przypadku norm europejskich, które pozostają dokumentami dobrowolnymi, należy doprecyzować te ustalenia podkreślając, że pod pojęciem „wymagań Unii” kryje się część zharmonizowana normy – Załącznik ZA. Zgodność z postanowieniami Załącznika ZA prowadzi do oznakowania CE, które nie poświadcza zgodności z całą normą EN (PN-EN), lecz tylko z jej częścią zharmonizowaną. Stąd również o deklaracji zgodności z częścią zharmonizowaną normy mówi się, że jest „deklaracją zgodności WE”, czyli dotyczy tylko tych cech, które są przedmiotem przepisów w rozumieniu „wymagań Unii”. Oprócz oceny obowiązkowej do oznakowania CE producent może również prowadzić dobrowolną ocenę zgodności ze wszystkimi wymaganiami normy, która upoważnia go np. do oznakowania zastrzeżonym przez PKN znakiem „PN” lub do oznakowania „Keymark”.
    W ślad za ustawą z 16 kwietnia 2004 r. o wyrobach budowlanych (Dz.U. Nr 92, poz. 881), która wdraża dyrektywę 89/106/EWG, wydano także rozporządzenie wykonawcze Ministra Infrastruktury z dnia 11 sierpnia 2004 r. w sprawie systemów oceny zgodności, wymagań, jakie powinny spełniać notyfikowane jednostki uczestniczące w ocenie zgodności oraz sposobu oznaczania wyrobów budowlanych oznakowaniem CE (Dz.U. Nr 195, poz. 2011), które określa wymagania polskich przepisów w tym zakresie.

Ogólne zasady oznakowania CE
    Dokument informacyjny D wyraźnie podaje, że oznakowania CE dokonuje producent lub w jego imieniu upoważniony przedstawiciel ustanowiony w EOG. Odpowiedzialność producenta za zgodność wyrobu z dyrektywą ogranicza się do pierwszego udostępnienia, czyli umieszczenia wyrobu na rynku i nie obejmuje jego dalszej dystrybucji w łańcuchu dostaw.
    Oznakowanie CE ma zastąpić wszystkie dotychczasowe oznakowania lub znaki wymagane na poziomie krajowym, obejmujące ten sam zakres właściwości. Pozwala jednocześnie na dołączanie innych dobrowolnych oznaczeń (w tym informacje o zgodności z nie zharmonizowanymi aspektami normy), lecz w sposób nie zakłócający przejrzystości. Umieszczając oznakowanie CE należy zapewnić, aby było czytelne, trwałe i łatwo do stępne. Jeżeli nie jest możliwe umieszczenie na samym wyrobie, to powinno się znaleźć na przymocowanej etykiecie, opakowaniu lub towarzyszących dokumentach handlowych z zachowaniem wymienionej hierarchii. Gdy informacja ta musi zostać podzielona, to informacja cząstkowa zapisana np. na wyrobie musi być zawsze powtórzona w miejscach o niższym znaczeniu tak, żeby stanowić całość. O momencie umieszczenia na wyrobie oznakowania, uwzględniając etapy procesu wytwarzania, decyduje producent.
    Według zasad przedstawionych w Dokumencie informacyjnym D, oznakowanie CE składa się z symbolu , numeru jednostki notyfikującej – jeżeli jest zaangażowana certyfikację wyrobu lub w kontrolę całej fazy produkcji (czyli w systemach 1+, 1 i 2+) – oraz informacji towarzyszącej, która powinna mieć zawierać:
● nazwę lub znak identyfikacyjny producenta,
● ostatnie dwie cyfry roku, w którym umieszczono oznakowanie,
● numer certyfikatu zgodności WE (wydanego w systemach 1+, 1 lub 2+),
● wskazówki do identyfikacji właściwości wyrobu na podstawie specyfikacji technicznych.

    W kwestiach odpowiedzialności prawnej za wytworzenie wyrobu, należy podać informacje dotyczące zarejestrowanego adresu producenta. Tylko taka informacja umożliwi kontakt z osobą odpowiedzialną za wytworzenie wyrobu.
    W przypadkach, gdy wyroby są komponowane w zestawy, to zasady oznakowania CE powinny być zgodne z Dokumentem informacyjnym C Komisji Europejskiej, który podobnie jak Dokument D, jest dostępny w wersji oryginalnej i w tłumaczeniu na język polski w serwisie internetowym ITB „Dokumenty UE”.
    Dokument C definiuje podstawowe pojęcia takie jak:
● „zestaw”, które jest równoznaczne z „wyrobem budowlanym” – wyrób budowlany jest „zestawem”, gdy składa się z co najmniej dwóch oddzielnych elementów (komponentów), które powinny być łącznie zastosowane przy wbudowywaniu w sposób trwały w obiekt budowlany;
● „system projektowy”, który stanowi zbiór elementów (komponentów), z których można utworzyć „zestaw” przewidziany do wbudowania w obiekcie budowlanym.

    Według dokumentu informacyjnego C „system projektowy” może np. być przedstawiony w katalogu dostawcy, z którego nabywca może dokonywać wyboru. „System” może pozwalać na tworzenie większej liczby różnych „zestawów”, które są wyrobami budowlanymi. „System” nie jest wyrobem w rozumieniu dyrektywy 89/106/EWG, bowiem nie jest on przedmiotem obrotu, kupuje się tylko określony „zestaw” z systemu.
    To „zestaw” – jako wyrób budowlany – musi mieć właściwości użytkowe, pozwalające obiektom budowlanym, w które będzie wbudowany, na spełnienie wymagań podstawowych. Taki zbiór właściwości użytkowych określany jest jako typ wyrobu, określany we wstępnych badaniach typu, podawany przez producenta wraz z oznakowaniem CE oraz w deklaracji zgodności WE.
    Dokument C jednoznacznie podaje, że oznakowanie CE stosowane do „zestawu” nie obejmuje, ani w żaden sposób nie gwarantuje wbudowania. Stwierdza jedynie, że „zestaw” ma właściwości użytkowe pozwalające obiektom budowlanym, w które jest wbudowany spełnić wymagania podstawowe, pod warunkiem, że jest prawidłowo wbudowany lub zamontowany. Przed oznakowaniem CE „zestaw” poddawany jest ocenie w przewidzianych dla niego warunkach stosowania, co powoduje konieczność wykonania przez producenta – jako próbki do badań – części obiektu budowlanego z zastosowaniem wszystkich zdefiniowanych elementów „zestawu”.
    W przypadku złożonych „zestawów” nierealne może być ocenianie każdej oddzielnej ich kombinacji. Specyfikacje techniczne powinny określać dopuszczalne warianty parametrów projektowych i wykonawczych, pozwalające wciąż jeszcze na wykazanie zgodności zachowania się „zestawu” z wynikami badań typu.
    Jak podaje Dokument informacyjny C niektóre „zestawy” mogą być wykonane z jednej lub wielu kombinacji elementów „systemu projektowego”, podając przykład zestawu alarmu pożarowego, wykonywanego z różnych rodzajów i liczby czujników i urządzeń alarmowych oraz różnego sprzętu sterującego, w zależności od charakteru i funkcji budynku, w którym będzie on instalowany. Oznakowanie CE w tym przykładowym przypadku wskazuje, że elementy „zestawu” zostały prawidłowo zaprojektowane i dobrane tak, aby zapewnić właściwości użytkowe wykonywanej z jego zastosowaniem instalacji alarmowej.
    Część obiektu budowlanego powstająca w wyniku zainstalowania, zmontowania czy wbudowania wszystkich elementów zestawu nie jest jednak wyrobem budowlanym i nie podlega oznakowaniu CE. Należy podkreślić, że dyrektywa dotycząca wyrobów budowlanych i związane z nią oznakowanie CE obejmuje etap udostępniania wyrobów budowlanych na rynku. Za wprowadzanie wyrobów na rynek odpowiadają ich producenci, natomiast wykonawcy robót budowlanych, odpowiedzialni za obiekty nie są zaangażowani w oznakowanie CE wyrobów. Obrazowo można to ująć stwierdzając, że rola oznakowania CE kończy się w momencie, kiedy wyrób („zestaw”) przekracza bramę placu budowy.

Informacja towarzysząca oznakowaniu CE
    Zgodnie z Dokumentem D w informacji towarzyszącej powinny się znaleźć dane dotyczące cech i właściwości użytkowych wyrobów (w formie skodyfikowanej) w odniesieniu do jego zamierzonego zastosowania oraz warunków ostatecznego zastosowania. Zharmonizowane specyfikacje techniczne (normy i europejskie aprobaty techniczne) podają te właściwości wyrobu, które powinny być poddane badaniom i których wyniki przedstawione w informacji towarzyszącej. To w specyfikacjach zawarte są informacje jak należy podawać cechy i właściwości wyrobu oraz jakiemu systemowi oceny zgodności wyrób podlega. W przypadku obu rodzajów zharmonizowanych specyfikacji stosuje się regułę, iż informacja towarzysząca oznakowaniu CE powinna podawać dane, których nie można odczytać przez odwołanie się do samej normy zharmonizowanej lub ETA.
    Specyfikacje określają także, w jaki sposób należy informacje podawać. Istnieją sytuacje, gdy właściwości wyrobu mogą być deklarowane w zależności od jego kilku zamierzonych zastosowań. Zawsze musi być oznaczone zamierzone zastosowanie lub warunki ostatecznego zastosowania, często przyjmując format kodów – zdefiniowanych symboli, oznaczeń normowych, klas dogodności lub piktogramów.
    Dokument informacyjny D podaje też istotne i przydatne wyjaśnienie dotyczące różnic pomiędzy pojęciami „zamierzonego zastosowania” a „warunkami ostatecznego zastosowania”. Zamierzone zastosowanie odnosi się do funkcji, jaką pełni wyrób przyczyniając się do spełnienia wymagań podstawowych przez obiekt, do którego jest wbudowany. Natomiast warunki ostatecznego zastosowania wiążą się ze wszystkimi właściwościami wyrobu (jego wielkością, zorientowaniem, położeniem w stosunku do przylegających wyrobów, sposobem zamocowania) określającymi rzeczywisty lub zwyczajowy układ jego stosowania.
    W przypadku, gdy Komisja ustanowiła odpowiednią klasyfikację, to przy badaniu i deklarowaniu właściwości użytkowych wyrobu należy podawać nie rezultat badania, lecz uzyskaną klasę. Stosowanie tego rodzaju „euroklas” jest niezbędne dla odzwierciedlenia istniejących w państwach członkowskich zróżnicowanych poziomów wymagań, w oparciu o wspólnie wypracowany europejski system klasyfikacji. Wiążą one bezpośrednio właściwości użytkowe obiektów budowlanych z właściwościami wyrobów. Jeżeli nie istnieje ustalona klasyfikacja, to oznaczenie poziomu właściwości użytkowych wyrobu jest oparte na wyniku konkretnej metody. Badania o aspekcie statystycznym dopuszczają możliwość podania przedziału wartości, granic przedziału ufności lub pojedynczej wartości. Jak podaje Dokument informacyjny E, niekiedy też można stosować klasy dogodności odzwierciedlające różne poziomy cech, o ile dotyczą części zharmonizowanej specyfikacji technicznej. Klasy te ułatwiają rozeznanie projektantom, producentom i nabywcom we właściwościach użytkowych wyrobu, w kontekście jego zamierzonego zastosowania. Normy zharmonizowane obfitują w tego typu klasy. Aby nie dopuścić do powstania wątpliwości, gdy specyfikacja zezwala na wybranie jednej z kilku możliwości oznaczenia właściwości i wynik jest niejednoznaczny, zawsze należy przywołać zastosowaną metodę.
    Należy także podać informacje dotyczące właściwości wyrobu, które mogą się zmieniać w zależności od warunków prowadzenia badania. Przy klasyfikacji w zakresie reakcji na ogień wymagane jest podanie warunków ostatecznego zastosowania.
    Jak podano w Dokumencie informacyjnym D specyfikacje techniczne pozwalają też na przywołanie w informacjach towarzyszących oznakowaniu CE wartości rodzajowych dobrze znanych właściwości bez przeprowadzania badań i podanie ich w formie wartości stabelaryzowanej lub poprzez powołanie normy pomocniczej. W specyfikacjach często określa się poziom progowy dla właściwości wyrobu lub przewiduje się tylko jedną konkretną wartość, wtedy samo oznakowanie CE oznacza domniemanie zgodności z tym wymaganiem i nie ma potrzeby podawania wartości tych cech.
    Jeżeli chociaż w jednym państwie członkowskim określona właściwość użytkowa wyrobu nie jest przedmiotem przepisów, to producent może jej nie oznaczać, stosując opcję n.p.d. „właściwość użytkowa nie oznaczona” przy jednoczesnym wyraźnym zaakcentowaniu tego faktu w informacji towarzyszącej.
    Niektóre mandaty i opracowane na ich podstawie specyfikacje techniczne wymagają, aby podawać właściwości wyrobu po przeprowadzeniu badań w warunkach ostatecznego zastosowania. Prowadzone są dyskusje w jaki sposób uprościć te procedury. Pojawiają się rozwiązania polegające na wypracowaniu określonej, ograniczonej liczby układów badawczych, przyjętej i odpowiedniej dla konkretnych warunków. W Dokumencie informacyjnym D ponadto została przywołana możliwość przeprowadzenia badań w najbardziej niekorzystnych układach, redukując tym samym ilość wymaganych badań, a jednocześnie przy założeniu, że producent nie deklaruje innych, korzystniejszych właściwości użytkowych. Pod rozwagę brany jest także wariant deklarowania właściwości „pośredniej” wyrobu w stosunku do badanej cechy, zwalniający z obowiązku poddawania gotowego wyrobu badaniom. Mogłoby to funkcjonować m.in. w przypadku podawania gęstości w stosunku do izolacyjności od dźwięków powietrznych w murach.

Deklaracja zgodności WE
    Oznakowanie CE umieszczane przez producenta oznacza zgodność wyrobu ze zharmonizowanymi specyfikacjami technicznymi. Odpowiedzialność za przeprowadzenie oceny zgodności ponosi producent lub jego upoważniony przedstawiciel na terenie EOG, wystawiając deklarację zgodności WE. W systemach oceny zgodności 1+, 1 do deklaracji musi być dołączony certyfikat zgodności WE, w przypadku systemu 2+ – certyfikat zakładowej kontroli produkcji, natomiast przy systemie 3 raport z badań typu przeprowadzonych przez notyfikowane laboratoria. Dokumenty te powinny być dostępne dla krajowych władz, odpowiedzialnych za nadzór nad rynkiem.
    W deklaracji powinny znaleźć się informacje dotyczące nazwy i adresu jednostki notyfikowanej lub jej numeru identyfikacyjnego nadanego przez Komisję, nazwy i adresu producenta lub jego upoważnionego przedstawiciela ustanowionego na terenie EOG oraz opis wyrobu.
    W opisie powinien się pojawić typ wyrobu (nazwa ogólna i handlowa), informacje identyfikacyjne wymagane przez specyfikacje, określenie zamierzonego zastosowania i warunków ostatecznego zastosowania, uzupełnione kopią informacji towarzyszącej oznakowaniu CE. Ponadto w deklaracji należy umieścić powołanie na prawodawstwo unijne (dyrektywę) oraz przedmiotową normę zharmonizowaną lub europejską aprobatę techniczną.
    Deklaracja powinna zawierać odniesienia do raportu z badań typu oraz dokumentacji z zakładowej kontroli produkcji. Istotna jest także informacja dotycząca szczególnych warunków lub ewentualnych ograniczeń w stosowaniu wyrobu. W sytuacjach, gdy jest to wymagane to także numer certyfikatu zgodności, okres jego ważności z określeniem pojęcia „istotnej zmiany” wyrobu, materiałów składowych, systemu produkcji lub innych, mogących wpływać w znaczący sposób na konieczność dokonania weryfikacji zgodności. W deklaracji figuruje także nazwisko wraz z określeniem stanowiska osoby upoważnionej do podpisania jej. Dokumenty deklaracji i certyfikatu powinny być przetłumaczone i przedstawione w języku urzędowym państwa, na rynek którego wyrób jest przeznaczony lub w języku przez nie zaakceptowanym.
    Biorąc pod uwagę Dokument informacyjny D należy podkreślić, że symbol CE nie jest znakiem pochodzenia wyrobu, wskazaniem, że został wyprodukowany w EOG ani znakiem jakości. Oznakowanie CE nie jest też jakimkolwiek innym zastrzeżonym znakiem, żadna organizacja nie ma koncesji na jego przydzielanie. Oznakowanie na wyrobie umieszcza sam producent, na własną wyłączną odpowiedzialność. Symbol CE wraz z informacją towarzyszącą stanowi wiążące prawnie poświadczenie zakończenia procedury oceny zgodności i oznacza przyjęcie przez niego odpowiedzialności za wprowadzenie wyrobu na rynek.

mgr Katarzyna Wiśniewska
mgr inż. Jadwiga Tworek
ITB