Wymagania i badania niezbędne do oznakowania CE okien |
Najłatwiejszym sposobem wykazania zgodności wyrobu z wymaganiami podstawowymi Dyrektywy 89/106/EWG na wyroby budowlane jest udowodnienie, że spełnia on wymagania odpowiedniej specyfikacji technicznej zharmonizowanej z tą dyrektywą.
Dowiedzenie tej zgodności pozwala na oznakowanie CE wyrobu, co umożliwia wprowadzenie go do obrotu na cały jednolity rynek europejski.
Podstawa normatywna
Odpowiednią specyfikacją techniczną dla okien zewnętrznych jest zharmonizowana norma europejska EN 14351-1 – w polskiej wersji PN-EN 14351-1:2006 Okna i drzwi. Norma wyrobu, właściwości eksploatacyjne. Część 1: Okna i drzwi zewnętrzne bez właściwości dotyczących odporności ogniowej i/lub dymoszczelności, która została wprowadzona do katalogu Polskich Norm w listopadzie 2006 r.
Polscy producenci mogą więc obecnie dokonywać oceny zgodności okien i drzwi zewnętrznych bez właściwości dotyczących odporności ogniowej i/lub dymoszczelności z wymaganiami normy:
• PN-EN 14351-1:2006 i oznakować swe wyroby znakiem budowlanym – rynek krajowy;
• EN 14351-1 i oznakować CE swe wyroby – rynek krajowy i Unii Europejskiej.
Obie normy są tożsame, ale PN-EN podaje się w krajowej deklaracji zgodności i informacji towarzyszącej znakowi B, a EN na europejskiej deklaracji zgodności i informacji towarzyszącej oznakowaniu CE.
Podkreślić należy, że norma podaje tylko, jak należy określać i wyrażać właściwości eksploatacyjne okien i drzwi zewnętrznych oraz ich klasyfikację i oznaczenia. Nie podaje natomiast żadnych wartości liczbowych i parametrów (poza nośnością urządzeń zabezpieczających), które powinny spełniać wyroby.
W odniesieniu do oznakowania CE podkreślić należy, że symbol ten nie jest znakiem pochodzenia wyrobu lub wskazaniem, że został wyprodukowany na terenie Unii Europejskiej ani znakiem jakości, jak również żadna organizacja lub instytucja nie ma uprawnień na jego przydzielenie. Oznakowanie na wyrobie umieszcza sam producent na własną wyłączną odpowiedzialność. Symbol CE wraz z informacją towarzyszącą stanowi wiążące prawnie poświadczenie przeprowadzenia w całości i zakończenia procedury oceny zgodności i oznacza przyjęcie przez producenta odpowiedzialności za wprowadzenie wyrobu na rynek.
Producent powinien brać także pod uwagę fakt, że oznakowanie CE dopuszcza zawsze wyrób do obrotu, lecz nie zawsze do stosowania w konkretnym Państwie a nawet obiekcie budowlanym, gdzie mogą obowiązywać specyficzne wymagania
Zapoznając się z treścią normy PN-EN 14351-1:2006 stwierdzić należy, że jej zapisy są skomplikowane i zawiłe, a na dodatek powołuje się jeszcze na postanowienia zawarte w:
• 13 normach europejskich dotyczących klasyfikacji,
• 35 normach europejskich dotyczących badań i obliczeń,
• 18 normach międzynarodowych i europejskich dotyczących innych zagadnień;
oraz w dyrektywach Unii Europejskiej:
• 89/106/EWG dotyczącej wyrobów budowlanych,
• 93/68/WE dotyczącej oznakowania CE wyrobów,
• 72/23/EWG dotyczącej niskiego napięcia,
• 98/37/WE dotyczącej maszyn.
Dla stosowania postanowień przedmiotowej normy nie trzeba jednak zapoznać się z treścią wszystkich powyżej wymienionych dokumentów.
Najwięcej praktycznych informacji zawiera załącznik ZA dotyczący postanowień dyrektywy „wyroby budowlane”, który co prawda jest tylko załącznikiem informacyjnym a nie normatywnym, ale są w nim wyznaczone zadania z zakresu oceny zgodności wyrobu, które powinien wykonać producent i jednostka notyfikowana.
W niniejszej publikacji przedstawiono problematyką związaną zdaniem autora z praktycznym zastosowaniem normy EN 14351-1 w celu oznakowania CE okien zewnętrznych (poza oknami dachowymi).
Zagadnienia ogólne dotyczące oceny zgodności okien
Zagadnienia oceny zgodności okien przedstawia rozdział 7 normy, w którym znajduje się stwierdzenie, że zgodność z wymaganiami Normy Europejskiej i ustalonymi wartościami (łącznie z klasami) należy wykonać za pomocą:
• wstępnego badania typu,
• zakładowej kontroli produkcji.
Zadania z tym związane są z kolei określone w załączniku ZA normy.
Chcąc wiec skorzystać z normy EN 14351-1 jako dokumentu odniesienia, należy w pierwszej kolejności ustalić, jaki system oceny zgodności dotyczy produkowanych okien. Z tablicy ZA.2 wynika, że okna (poza dachowym) wraz z przynależnymi okuciami lub bez nich podlegają systemowi 3 oceny zgodności. System ten zgodnie z rozporządzeniem Ministra Infrastruktury z dnia 11 sierpnia 2004 r. w sprawie systemów oceny zgodności, wymagań, jakie powinny spełniać notyfikowane jednostki uczestniczące w ocenie zgodności oraz sposobu oznakowania wyrobów budowlanych oznakowaniem CE (Dz.U.Nr 195, poz. 2011) przewiduje deklarowanie zgodności wyrobu budowlanego przez producenta na podstawie:
• wstępnego badania typu przeprowadzonego
przez notyfikowane laboratorium,
• zakładowej kontroli produkcji.
Z kolei w tablicy ZA. 3b normy wyznaczone są zadania dotyczące oceny zgodności dla wyrobów według systemu 3. W odniesieniu do okien przewidziane są badania typu przez jednostkę notyfikowaną następujących właściwości podstawowych:
• odporności na obciążenie wiatrem,
• wodoszczelności,
• substancji niebezpiecznych (tylko działanie wewnątrz budynku),
• nośności urządzeń zabezpieczających,
• właściwości akustycznych,
• przenikalności cieplnej,
• przepuszczalności powietrza,
oraz przeprowadzenie przez producenta zakładowej kontroli produkcji tych właściwości.
Producent okien zewnętrznych, który chce wprowadzić do obrotu i stosowania swe wyroby na podstawie oceny zgodności z normą wyrobu EN 14351-1, powinien dostosować konstrukcję okna co najmniej w zakresie powyżej wymienionych właściwości do wymagań normy.
Powinien także podać deklarowany poziom właściwości, czyli klasyfikację poszczególnych właściwości jak np. klasę odporności na obciążenie wiatrem, klasę przepuszczalności powietrza, współczynnik przenikania ciepła Umax itp.
Określenie klas lub wartości jest wymagane w tych przypadkach, gdy norma podaje wymagania progowe (np. nośność urządzeń zabezpieczających) lub gdy wynikają z krajowych regulacji prawnych – w Polsce np. współczynnik przenikania ciepła Umax wynika z rozporządzenia Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (Dz. U. Nr 75, poz. 690 z późniejszymi zmianami).
W innych przypadkach producent może zastosować opcję „osiągi nieokreślone” – skrót npd (no performance determined).
Wstępne badanie typu
Wymagania dotyczące przeprowadzenia wstępnego badania typu są opisane w punkcie 7.2 normy EN 14351-1. Wstępne badanie typu okna ma na celu potwierdzenie, że osiągane właściwości użytkowe wyrobu są zgodne z wymaganiami normy i wartościami deklarowanymi przez producenta.
W praktyce, szczególnie w przypadku firm nie posiadających możliwości samodzielnego przeprowadzania badań, deklarowane wartości właściwości okien określane są dopiero na podstawie wyników uzyskanych w badaniach typu wykonanych przez notyfikowane laboratorium.
Dla celów wstępnego badania typu okna można pogrupować w rodziny wyrobów. Do jednej rodziny można zaliczyć te wyroby, dla których uznaje się, że określona właściwość jest taka sama dla wszystkich wyrobów należących do danej rodziny. Wyrób może należeć do różnych rodzin w aspekcie różnych właściwości.
Norma podaje, że wstępne badanie typu powinno także wykonane:
• przy rozpoczęciu produkcji nowego typu okna, chyba że ten typ należy do tej samej rodziny wyrobów;
• przy wprowadzeniu nowej metody produkcji, która może wpłynąć na zmianę właściwości produkowanych wyrobów.
Dodatkowe badania typu powinny być także prowadzone, jeżeli nastąpi zmiana konstrukcji, materiałów, dostawcy elementów itp., która mogłaby znacząco zmienić jedną lub więcej właściwości wyrobu powodując, że konstrukcja staje się niepodobna.
Dla wyjaśnienia tego pojęcia, norma EN 14351-1 podaje definicję konstrukcji podobnej. Jeżeli więc modyfikacja wyrobu przez zastąpienie elementów składowych innymi (np. oszklenia, okuć, uszczelek) i/lub zmianę specyfikacji materiałowej i/lub zmianę wymiarów przekroju kształtownika i/lub metod i środków montażu, nie spowoduje zmiany klasy i/lub deklarowanych właściwości eksploatacyjnych wyrobu, to taka konstrukcja może być uznana za konstrukcję podobną, w odniesieniu do której nie jest wymagane przeprowadzenie oddzielnych badań typu.
Pamiętać jednak należy, że pewne modyfikacje wyrobu, w tym przypadku okna, mogą polepszyć jedną lub więcej niż jedną właściwość, ale mogą też spowodować pogorszenie innych właściwości.
Szczegółowe, wzajemne zależności między właściwościami wyrobu a zmianami elementów składowych wyrobów, w tym okien podane są w tabeli A.1 normy europejskiej EN 14351-1.
Norma zawiera także stwierdzenie, że jeżeli różne jednostki produkcyjne wykonują taki sam produkt dla tego samego producenta, stosując takie same materiały oraz udokumentowany system kontroli produkcji i technologii, to wymagane jest tylko jedno wstępne badanie typu.
Podaje również, że można uwzględniać badanie wykonane wcześniej zgodnie z jej postanowieniami, jeżeli jest to ten sam wyrób, ta sama cecha, metoda badania, procedura pobierania próbek, system poświadczenia zgodności itp.
Zagadnienia korzystania z wyników wstępnych badań typu uzyskanych przez kogoś innego przedstawione są szerzej w „Dokumencie Informacyjnym M dotyczącym oceny zgodności”, zawartym w 19 tomie serii: „Dokumenty Unii Europejskiej dotyczące budownictwa”, wydanym przez Instytut Techniki Budowlanej w Warszawie.
Przyznać należy, że są to zagadnienia bardzo skomplikowane, obejmujące różne możliwości np. badania historyczne, współwłasność wyników wstępnych badań typu lub kaskadowe wstępne badania typu. Dla wykorzystania niektórych z tych badań niezbędna jest tzw. walidacja, czyli potwierdzenie wcześniejszego raportu z badań typu przez jednostkę notyfikowaną. Musi to być jednostka posiadająca notyfikację w odniesieniu do normy EN 14351-1, którą można było uzyskać dopiero z dniem dostępności normy jako europejskiej normy zharmonizowanej tj. 1 lutego 2007 r. Taką notyfikację powinno posiadać laboratorium przeprowadzające wstępne badania typu okien i taką notyfikację w Polsce posiada Instytut Techniki Budowlanej.
Przedstawienie możliwości oraz obowiązków związanych z wykorzystaniem wspólnych lub obcych badań typu okien wymaga rozpoznania i opisania szeregu problemów, co można wykonać w przystępny sposób w osobnej, poświeconej tylko temu zagadnieniu publikacji.
Poszczególne badania typu okien przedstawione zostały w dalszej części niniejszej publikacji, w rozdziale poświęconym wymaganiom i badaniom.
Dodać jeszcze można, że producent, szczególnie nie posiadający możliwości samodzielnego przeprowadzenia badań dla określenia parametrów okna, powinien na bieżąco monitorować przebieg wstępnych badań typu. Wskazana jest także obecność przy niektórych badaniach jak wodoszczelność i przepuszczalność powietrza, aby na bieżąco korygować mankamenty oraz ewentualne wady konstrukcyjne (np. zmiana uszczelek, regulacja okuć itp.).
Zakładowa kontrola produkcji
Obowiązek opracowania, wprowadzenia i utrzymywania systemu zakładowej kontroli produkcji, który powinien zapewnić zgodność wyrobów kierowanych na rynek z określonymi własnościami eksploatacyjnymi wynika z postanowień Dyrektywy 89/106/EWG o wyro
bach budowlanych oraz ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o wyrobach budowlanych (Dz. U. Nr 92, poz. 88) i rozporządzeń wykonawczych do tej ustawy. Wymagania dotyczące zakładowej kontroli produkcji okien zewnętrznych określone są w punkcie 7.3 normy EN 14351-1. Podkreślić należy, że zakładowa kontrola produkcji jest jednym z dwóch podstawowych warunków umożliwiających przeprowadzenie oceny zgodności wyrobu, a producent dokonując oznakowania CE wyprodukowanego okna potwierdza, że ją wprowadził i utrzymuje.
System zakładowej kontroli produkcji – ZKP – powinien obejmować procedury, regularne kontrole oraz badania i/lub oceny, jak również wykorzystanie wyników kontroli surowców, materiałów, podzespołów, wyposażenia, procesu technologicznego oraz gotowego wyrobu.
Wyniki kontroli, badań lub oceny i związane z tym wszelkie podjęte działania powinny być odnotowane. Działania, które mają być podjęte, gdy parametry lub kryteria wytwarzanego wyrobu nie są spełnione, powinny być rejestrowane i przechowywane przez czas określony w procedurach ZKP producenta. Ważnym więc elementem ZKP jest pisemna rejestracja wszystkich zdarzeń od odbioru surowców i materiałów do ekspedycji gotowego wyrobu.
Producent powinien wyznaczyć osobę odpowiedzialną za system ZKP w każdej jednostce produkcyjnej oraz zapewnić wystarczającą liczbę kompetentnego personelu do wprowadzania, dokumentowania i utrzymywania systemu zakładowej kontroli produkcji. Jeżeli producent posiada wdrożony system zarządzania jakością według normy EN ISO 9001 i dostosował go do wymagań normy EN 14351-1, to uważa się, że spełnia wymagania dyrektywy 89/106/EWG oraz normy.
Przydatnym dokumentem, przy opracowaniu systemu ZKP może być Instrukcja nr 414/2006 pt. Zakładowa kontrola produkcji wyrobów budowlanych. Wymagania, opracowana przez Instytut Techniki Budowlanej. Instrukcja w bardzo przystępny sposób przedstawia wymagania dla producentów wyrobów budowlanych w zakresie wdrażania i utrzymywania ZKP oraz dodatkowo zawiera informacje dotyczące oceny zgodności i badań typu. Zdaniem autora, tylko zakłady zatrudniające odpowiedni personel techniczno-inżynieryjny powinny samodzielnie opracować ZKP. Pozostali producenci powinny korzystać z pomocy wyspecjalizowanych instytucji.
inż. Zbigniew Czajka
Oddział Wielkopolski ITB
