Studium współczesnej japońskiej architektury szkła podjęli autorzy w tym piśmie w swoim artykule Kulisy architektury szkła w Japonii [1]. Zostało ono rozwinięte w artykułach: Nowa architektura szkła w Japonii • Budynki komercyjne [2], Budynki użyteczności publicznej [3], Stacje kolejowe [4], Terminale lotnicze [5], Miejsca obsługi podróżnych na autostradach [6], Szkło w krajobrazie i jego walory estetyczne [7] oraz Szkło we wnętrzach i jego walory estetyczne [8]. Ukazały się ponadto artykuły na temat walorów technicznych nowoczesnego szkła produkowanego w Japonii [9] i szkła w realizacjach firmy Bohlin Cywinski Jackson [10]. Obecny artykuł przedstawia szkło artystyczne szczególnie w odniesieniu do architektury japońskiej oraz rozpoczyna omówienie jednego z jego gatunków – witraży. 

 

 

Wstęp

 

Szkło, obecnie bardzo popularne w architekturze, stosowane jest na ściany osłonowe, klatki schodowe, dachy oraz elementy wnętrz i małej architektury. Szeroko wykorzystuje się nie tylko szkło strukturalne, ale także dekoracyjne. W Japonii wczesna technologia szkła związana była ze szkłem użytkowym i dekoracyjnym, dopiero później znalazło ono zastosowanie w architekturze w stylu zachodnim, importowanej z Europy. Szkło o specjalnych zaletach i walorach dekoracyjnych umożliwia stworzenie wyjątkowych obiektów, wnętrz oraz przedmiotów użytkowych i artystycznych. Szkło artystyczne jest dziełem sztuki i może pełnić określoną funkcję (np. w architekturze) lub być czysto dekoracyjne. Wśród technik szkła artystycznego można wyróżnić witraże i zbliżone do nich szkło ołowiane (leadlights), szkło dmuchane, szkło w technice Tiffany (folii miedzianej), szkło reliefowe i sitodruk. Szkło można poddawać obróbce artystycznej na zimno – poprzez grawerowanie, piaskowanie, trawienie kwasem czy malowanie. Pełne poezji kompozycje można uzyskać także dzięki zgrzewaniu, np. poprzez odlewanie gorącej masy szklanej do form gipsowych i łączenie jej z innymi materiałami, a także poprzez stapianie – fusing. W Japonii najbardziej popularnym gatunkiem szkła artystycznego są witraże, które wzbogacają przestrzeń publiczną.

 

 

Historia szkła w Japonii

 

Historia szkła w Japonii wiąże się w dużej mierze ze szkłem użytkowym i dekoracyjnym. Najstarsze wykopaliska uwzględniające szkło pochodzą z okresu Yayoi (Yayoi jidai; 300 r. p.n.e. – 300 r.n.e) [11]. Był to okres, w którym rozpoczęto produkcję brązu i żelaza. Najprawdopodobniej szkło zostało sprowadzone przez ludność napływającą z Azji poprzez Półwysep Koreański. Zachowały się także dwa przedmioty szklane z V w. pochodzące ze starożytnego Rzymu, co świadczy o tym, że już w tak odległych czasach odbywał się handel pomiędzy Japonią i Europą. Naczynia szklane stały się popularne w okresie Nara (Nara jidai; 710-794) w VIII w., ale prawdopodobnie nie były jeszcze tutaj wytwarzane tylko przywędrowały do Japonii „jedwabnym szlakiem” z Persji. W drugiej połowie XVI w., kiedy przybyły do Japonii statki portugalskie (ok. 1542 r.), szkło zostało sprowadzone jako jeden z produktów zachodnich. W okresie szogunatu Tokugawa (1615-1868), mimo polityki izolacji kraju, wymiana ze światem zewnętrznym odbywała się na wyspie Dejima w Nagasaki, dokąd przypływały holenderskie statki. W ten sposób przybyło do Japonii szkło ołowiowe (kryształowe) – przezroczysta odmiana szkła stosowana do wyrobu przedmiotów dekoracyjnych, zawierająca pewną ilość tlenków ołowiu. Szkło takie, nadające się do rzeźbienia wzorów, posiadało często ornamenty w kształcie diamentu – diamanté i stąd przyjęła się w języku japońskim nazwa „giyaman”. Szkło w Nagasaki rozwinęło się pod silnym wpływem portugalskim. Pochodzące z języka portugalskiego słowo “vidro”, zostało zaadoptowane w odniesieniu do szkła w języku japońskim, które nazywano „bīdoro”.

 

Aż do okresu Edo (Edo jidai; 1603-1867), szkło było w Japonii uznawane za produkt luksusowy, dostępny tylko dla wyższych sfer. Na początku XVIII w., poza wpływami europejskimi, w produkcji szkła odzwierciedliły się także naleciałości chińskie, charakteryzujące się inną niż europejska technologią. W końcu XVIII w. wzrosła, zwłaszcza w dużych miastach, liczba producentów szkła, mimo że nie było ono stosowane w tradycyjnej architekturze. Produkowano też szkło kolorowe, a drobne wyroby szklane stały się szerzej dostępne. Na początku XIX w. zaczęto produkować dekoracyjne szkło ołowiowe – kryształowe (kurisutaru garasu; katto garasu lub kiriko). Szkło kryształowe odznacza się dużym współczynnikiem załamania światła, pięknym połyskiem i dużą gęstością. Znacznie różniły się techniki cięcia szkła. Europejscy producenci szkła cięli szkło przy pomocy obrotowej tarczy, natomiast Japończycy używali szmergla zmieszanego z wodą, stosowanego podczas ruchu szkła do tyłu i do przodu za pomocą żelaznego prętu. Process japoński był bardziej pracochłonny, ale pozwalał na osiągnięcie bardzo gładkiej powierzchni produktów. Stosowaną technologię określano jako „cięte ręcznie szkło” – „tebori kiriko”.

 

Na początku XIX w. produkcja szkła zaczęła rozwijać się na większą skalę, szczególnie na wyspie Kyushu. Przewodziły zakłady Shimazu w Satsuma (dzisiejsza prefektura Kagoshima), Nabeshima w Saga (prefektura Saga) oraz Kuroda w Fukuoce (prefektura Fukuoka). W zachodniej części wyspy Honshu znana była wytwórnia Mori w Hagi (prefektura Yamaguchi). W połowie XIX w. Nariakira Shimazu (1809-1858), który założył Iso Shuseikan – pierwszą fabrykę w stylu europejskim produkującą stal oraz materiały tekstylne, zaczął także produkować purpurowo barwione szkło – „Satsuma kiriko”. Mimo, że wpływy zachodnie były silne, w XIX w. wykształciły się regionalne style w produkcji szkła i kryształów, np. w rejonie Kagoshimy – Satsuma kiriko (styl dekoracyjny), który rozwinął się pod wpływem szkła holenderskiego i angielskiego [12]. Drugim z najbardziej znanych stało się szkło produkowane w ówczesnym Tokio (Edo) – Edo kiriko (styl utylitarny). Edo kiriko rozwinęło się w okresie przejściowym od Edo do Meiji (Meiji jidai; 1868-1912). W okresie Meiji w Japonii popularne stało się szkło europejskie, szczególnie weneckie i angielskie.

 

Podczas kiedy Edo kiriko było głównie szkłem przezroczystym, Satsuma kiriko odznaczało się kolorem i delikatnym wzornictwem. Satsuma kiriko produkowane było w ten sposób, że przezroczyste szkło bezbarwne było pokrywane warstwą szkła w kolorze rubinowym, a następnie grawerowane. Cięcia szkła były wykonywane o zróżnicowanej grubości i dzięki temu wydobywały one gradację kolorów. Charakterystyczną cechą było niesymetryczne i nierównomierne rozmieszczanie szkła barwionego. Edo kiriko, szkło o dynamicznym wzornictwie, było bezbarwne, przezroczyste, czasem malowane. Stopniowo produkcja szkła przekształciła się ze szkła ołowiowego na szkło sodowo-wapniowe i wyroby stały się bardziej dostępne. Pojawiły się też nowe produkty z zakresu stolarki i metaloplastyki, w których szkło łączone było z szylkretem, laką i masą perłową. Obecnie zarówno szkło Satsuma kiriko, które jest relatywnie droższe, jak i Edo kiriko są barwione na różne kolory (fot. 1). Kontynuowane są także wzory tradycyjne, inspirowane m.in. splotami bambusa i kwiatami chryzantem, itp. (fot. 2).

 

 

2018 06 11 1

Fot. 1. Kryształy Edo kiriko do sake 

 

(...)

 

 

2018 06 11 2

Fot. 2. Kryształy Edo kiriko

 

 

Szkło w architekturze japońskiej

 

W japońskiej architekturze tradycyjnej szkło nie było stosowane, ale jedną z jej cech była pewna transparentność i wkomponowanie w zieleń. Stosowane przestrzenie pośrednie pomiędzy wnętrzem i zewnętrzem budynku w postaci werandy (engawa), a także przepuszczające światło papierowe ekrany (shōji) pozwalały na uzyskanie takiego efektu, jaki można by uzyskać stosując szkło. Przesuwane drzwi z wykonanej z drewnianych listew kratownicy dopełniały efekt zjednoczenia wnętrza z otoczeniem. Przykładem takiej symbiozy może być willa „Katsura Detached Palace” (Katsura Rikyū) w Kioto, która wraz z klasycznym ogrodem jest zaliczana do największych osiągnięć architektury japońskiej. Powstawała etapami, od początku do połowy XVII w., a jej fundatorami byli Toshihito Shinno i Toshitada Shinno. Budynek zaprojektowany w stylu sukiya-zukuri często utożasamiany jest z klasyczną estetyką japońską i kwintesencją tradycyjnej architektury. Wyrafinowany styl sukiya-zukuri wywodzi się z XVI-wiecznej architektury domków herbacianych i charakteryzuje się prostotą, delikatnością w traktowaniu drewna, oszczędnością detalu i wzornictwa. Budynki są skierowane ku ogrodowi i widok na ogród staje się zasadniczym elementem ich kompozycji (fot. 3). Zarówno we wnętrzu, jak i w zestawieniu z krajobrazem odczuwa się przenikanie materiałów i transparentność uzyskane bez zastosowania szkła (fot. 4).

 

 

2018 06 12 1

Fot. 3. Kioto – „Katsura Detached Palace”, XII w.

 

 

2018 06 12 2

Fot. 4. „Katsura Detached Palace” – transparentność

 

 

W miarę rozwoju technologii, tradycyjna estetyka japońska w odniesieniu do architektury była kontynuowana z użyciem materiałów szklanych. Szkło w architekturze pojawiło się w okresie Meiji. Szkło artystyczne stosowano szczególnie budynkach publicznych i komercyjnych w okresie modernizmu i ekspresjonizmu, który w Japonii znany był jako „Bunriha Movement” (Grupa „Secessionist Architectural Group”; Bunriha Kenchiku-kai – została założona w 1920 r. przez architektów japońskich znajdujących się pod wpływem secesji i ekspresjonizmu). Estetyka japońska uległa pewnej trasformacji na skutek zastosowania nowych materiałów – betonu, stali, szkła i żelbetu oraz potrzeby adaptacji do nowych funkcji i technologii. Architekci tacy jak Sutemi Horiguchi (1895-1984), kontynuując estetykę stylu sukiya, kreowali pewne napięcie łącząc tradycję z nowoczesnością, np. prostotę betonu z formą tradycyjnego dachu. Inny z architektów wywodzących się z Bunrihy – Kikuji Ishimoto (1894-1963), projektując ekspresyjny budynek nie istniejącego już domu towarowego Shirokiya (1931; poprzednik Tokyu Department store; Tōkyū hyakka-ten) w Nihonbashi, który zalicza się do przykładów tzw. „Japanese Internation Style”, uwzględnił w nim inspirowane Bauhasem witraże w oknach wystawowych. Witraże z tego okresu znajdują się także w centralnej sali budynku parlamentu (Kokkai-gijidō; 1936) tuż pod wieżą. W budynkach modernistycznych oprócz prostych, ascetycznych witraży, stosowano szklane przeszklenia okienne i ściany osłonowe. Zaczęto także stosować różne odmiany szkła artystycznego na zewnątrz i we wnętrzach.

 

We współczesnej architekturze japońskiej szkło jest popularnym, a nawet dominującym materiałem w obecnej dobie szkła. Szkło jest łączone z wodą, zielenią, drewnem, stalą i żelbetem. Architekci, tacy jak Kengō Kuma (Kengo Kuma and Associates), dążą do eliminacji sztywnych granic pomiędzy określonymi materiałami, podobnie jak osiągano to w architekturze tradycyjnej. Bardzo dobrze oddają to realizacje Kengō Kumy uwzględniające szkło w połączeniu z wodą i drewnem, np. hotel w stylu japońskim „Atami Kaihōrō” (1995) w prefekturze Shizuoka, teatr Noh – „Noh Stage in the Forest” (1996) w prefekturze Miyagi, muzeum „Nakagawa-machi Bato Hiroshige Museum of Art” (2000) w prefekturze Tochigi, muzeum „Nezu Museum” (2009) w Tokio, rezydencja prywatna w New Canaan w stanie Connecticut w USA (2010), „Asakusa Culture Tourist Information Center” (2012) w Tokio i dom letni w Nagano (2016).

 

Na przykładzie „Nakagawa-machi Bato Hiroshige Museum of Art” (Batō Hiroshige Bijutsukan) w Nakaga- machi, w prefekturze Tochigi widać przenikanie materiałów osiągnięte zarówno przy zastosowaniu materiałów tradycyjnych jak i szkła (fot. 5). Muzeum mieści się w jednokondygnacyjnym budynku przykrytym łagodnie opadającym dachem. Lekka forma budowli została oparta na przenikających się drewnianych kratownicach wykonanych z występującego w tym regionie drzewa cedrowego yamizo sugi. Zastosowano także inne lokalnie dostępne materiały wykończeniowe. Ściany wewnętrzne zostały pokryte tradycyjnym papierem ryżowym karasuyama washi, a na posadzki zastosowano kamień naturalny ashinoishi. Ściany zostały przeszklone dużymi, przezroczystymi płytami szklanymi. Architektura budynku zmieniającego się pod wpływem padania promieniami światła, które przenikając przez delikatną strukturę kratownic tworzy cienie wyglądające jak ażur, dzięki swojej przezierności komponuje się z otoczeniem (fot. 6).

 

 

2018 06 12 3

Fot. 5. Pref. Tochigi – „Nakagawa-machi Bato Hiroshige Museum of Art”, 2000

 

 

2018 06 12 4

Fot. 6. „Nakagawa-machi Bato Hiroshige Museum of Art” – elewacja

 

 

Do budynku „Nezu Museum” (Nezu Bijutsukan), ulokowanego w ruchliwej tokijskiej dzielnicy Omotesandō, prowadzi aleja wysadzana bambusami, która wprowadza zwiedzającego w świat tradycji i sztuki. Przestrzeń masywnego dachu i spokojna pionowa linia ścian sygnalizują wejście do wyjątkowego miejsca (fot. 7). Rozległe zastosowanie szkła w holu wejściowym powoduje, że wspaniały ogród oraz posągi buddyjskie we wnętrzu komponują się w jednym kadrze.

 

 

2018 06 13 1

Fot. 7. Tokio – „ Nezu Museum”, 2009

 

 

Budynek „Asakusa Culture Tourist Information Center” (Asakusa Bunka Kankō Sentā) jest również inspirowany architekturą tradycyjną, do której nawiązuje zastosowane drewno oraz podział całej bryły na siedem części elementami nawiązującymi do dachów spadzistych (fot. 8). We wszystkich tych realizacjach, nowoczesna architektura japońska, dzięki zastosowaniu szkła, odwzorowuje tradycyjną estetykę.

 

 

2018 06 13 2

Fot. 8. Tokio – „Asakusa Culture Tourist Information Center, 2012

 

 

Szkło w architekturze może mieć wymiar artystyczny. Omawiane już szkło kryształowe Edo kiriko stało się motywem elewacji budynku „Tokyu Plaza Ginza” (Tōkyū Puraza; 2016). Budynek znajduje się przy skrzyżowaniu Ginza Sukiyabashi Crossing (Sukiyabashi kōsaten) na Ginzie. Jest to charakterystyczne, wyróżniające się wizualnie skrzyżowane typu „cramble crossing” lub „X crossing” (sukuranburu kōsaten), gdzie pierwszeństwo mają przechodnie. Projektantami budynku są architekci Taro Nakamoto, Takayuki Sakamoto, Ryo Hatano, Seiji Yamada i Atsuhiko Amakasu (Nikken Sekkei). Jego fasada odzwierciedlająca szkło kryształowe składa się z trójwymiarowych płaszczyzn szkła pod różnymi kątami, które w oparciu o zjawiska optyczne refleksu i transmisji światła stymulują odbicie błękitu nieba i zmieniającego się krajobrazu miejskiego (fot. 9). Zastosowano strukturalne szkło fasadowe SSG, które dzięki eliminacji ram zewnętrznych umożliwia kreowanie dynamicznych elewacji. Profile są widoczne tylko od środka.

 

 

2018 06 13 3

Fot. 9. Tokio – „Tokyu Plaza Ginza”, 2016

 

 

Elewacja tworzy duży, trójwymiarowy wzór w kształcie diamentu, inspirowany kryształami Edo kiriko. „Diament” ma 6 kondygnacji wysokości i 50 cm głębokości (fot. 10). Panele szkła fasadowego zawierają zarówno szkło odżelazione, jak i szkło powlekane odbijające ciepło [13]. Efekty artystyczne wynikają bezpośrednio z użytego materiału. Poza tym, że budynek posiada imponującą fasadę ze szkła, klatka schodowa prowadząca bezpośrednio z poziomu ulicy na trzecią kondygnację ma ściany wyłożone naprzemiennie szkłem przezroczystym oraz czarnym lustrzanym i w ten sposób nawiązuje do koncepcji budynku [8].

 

 

2018 06 13 4

 Fot. 10. „Tokyu Plaza Ginza” – detal

 

 

Czasem szkło w architekturze nie stanowi ścian osłonowych, ale tworzy oryginalne rzeźbiarskie formy, jak przypadku elewacji wejścia do stacji metra „Īdabashi Station” (Īdabashi-eki; 2000) na linii Ōedo Line (Ōedosen) w Tokio. Szkło staje się wtedy sztuką samą w sobie. Stacje na tej linii, ukończonej w 2000 r., zostały zaprojektowane z uwzględnieniem estetyki. Wejście zostało wyeksponowane dzięki dużym, owalnym, szklanym formom przestrzennym, zaprojektowanym przez Makoto Sei Watanabe (Makoto Sei Watanabe Architects). Element nazwany „Wing” (Skrzydło) pełni rolę wywietrznika instalacji wentylacyjnej obsługującej całą stację podziemną (fot. 11). Stalowa konstrukcja zwieńczona jest kilkoma tarczami częściowo wypełnionymi szkłem (fot. 12). Szkło zastosowane w „Skrzydle” zostało pokryte dwutlenkiem tytanu aby poprawić samooczyszczanie i zminimalizować potrzebę konserwacji. Szkło w architekturze japońskiej dzięki swym właściwościom umożliwia utrzymanie więzi z architekturą tradycyjną. Różne rodzaje szkła znajdują zastosowanie jako elementy artystyczne w architekturze i we wnętrzach. Oprócz witraży, w Japonii wykorzystuje się dla celów artystycznych sitodruki, reliefy szklane oraz inne szkła dekoracyjne, a także szkło gięte w fasadach.

 

 

2018 06 13 5

 

 

Techniki szkła artystycznego i ich zastosowania

 

Witraże

 

Witraż jest kompozycją artystyczną przedstawiającą różnego rodzaju sceny, ornamenty, abstrakcję, wykonaną z kawałków kolorowego szkła łączonych ołowianymi profilami. Fragmenty zestawiano w kwatery, które wzmacniano i umieszczano w otworach okiennych [14]. Obecnie stosuje się wzmocnienie stalowe lub np. tafle szklane umieszcza się w żebrach żelbetowych. Witraże w oknach podziwia się we wnętrzu, z pewnej odległości, podczas padania promieni słońca na okno i przenikania przezeń. W architekturze i sztuce nowoczesnej witraże montuje się także w innych lokalizacjach i wtedy są one często sztucznie podświetlane.

 

Witraż ma na świecie długą historię wywodzącą się ze starożytności [15], a jej rozkwit przypadał na okres średniowiecza i od tego czasu jego technologia w swoich głównych zasadach prawie się nie zmieniła [16]. Szyby z niezastygniętej szklanej masy barwiono tlenkami metali lub nakładano warstwy i je przycinano. Potem stosowano malowanie szkła farbami witrażowymi. W XV w., kiedy szklenie okien stało się bardziej powszechne, rozpoczęto stosowanie szyb przejrzystych, które były tańsze od witrażowych. Witraże wyeliminowano na korzyść jasnego i prostego oświetlenia wnętrz, które wprowadziła architektura renesansowa. Stosowano je natomiast tam, gdzie chciano uzyskać efekt malarski, artystyczny. Witraże stopniowo wypełniały nie tylko okna, ale także znalazły się na sufitach i na ścianach. Szczególne ożywienie sztuki witrażownictwa zaznaczyło się na przełomie XIX i XX w., w okresie secesji. Stosowano je wtedy w klatach schodowych oraz jako plafony i świetliki w kamienicach i budynkach reprezentacyjnych. Przykładem europejskim może być witraż zaprojektowany przez Alfonsa Muchę (1860-1939), znajdujący się w katedrze św. Wita w Pradze (1931). Witraż przedstawiający narodzenie Chrystusa utrzymany jest w konwencji klasycznej secesji (fot. 13). W okresie modernizmu dekoracje witrażowe stały się prostsze, używano podstawowych kolorów. W kolejnych prądach architektonicznych, takich jak ekspresjonizm czy impresjonizm, aż do dnia współczesnego witraże były i są silnym narzędziem służącym do zbudowania i wyrażenia kompozycji obiektu oraz projektowania wnętrz.

 

 

2018 06 13 6

Fot. 13. Praga – witraż Alfonsa Muchy w katedrze św. Wita, 1931

 

 

Obecnie witraże wykonuje się ze szkła barwionego w masie, którego zabarwienie jest nierównomierne i przez to bardziej plastyczne, albo ze szkła powłokowego. Szkło warstwowe, stosowane od XII w., jest szkłem bezbrawnym powlekanym warstwą szkła kolorowego. Szkło takie może mieć wiele warstw. Dzięki temu uzyskuje się subtelniejsze kolory, kolory pośrednie poprzez usunięcie górnych warstw, oraz bardziej skomplikowane kompozycje. Stosuje się także szkło antyczne, które jest produkowane w oparciu o stare receptury i technologię [14].

 

Współczesne witraże (sutendo gurasu) w Japonii znajdują zastosowanie przede wszystkim na dworcach kolejowych i terminalach lotniczych, w budynkach użyteczności publicznej, a także, na mniejszą skalę, w obiektach architektury sakralnej. Stanowią one projekty z zakresu sztuki publicznej i sztuki w przestrzeni miejskiej. Wiele prac artystycznych z tego gatunku zlokalizowanych jest na stacjach metra. Na linii metra Fukutoshin Line (Fukutoshin-sen; 2008) w Tokio prace artystyczne zostały rozmieszczone we wszystkich ważnych punktach. Głównie są to witraże i płaskorzeźby. Wśród witraży można wyróżnić prace: „Scent from the ocean” na drugim poziomie podziemnym (B2) dworca „Shibuya Station” (Shibuya- eki), „Hop, Step, Hop, Step” na dworcu „Shinjuku San-chōme” (Shinjuku San-chōme-eki) oraz „We will meet someday” na stacji metra „Meiji-jingūmae” (Meiji-jingūmae-eki).

 

Witraż w Shibuya – „Scent from the ocean” (Umi kara no kaori; 2008) o wymiarach 2,4x9 m, zaprojektowany przez artystę Eibina Ōtsu, przedstawia nostalgicznę scenę – plażę Shichiriga-hama w Kamakurze, z której widać górę Fuji (Fuji-san) oraz Enoshimę (fot. 14). Ta sceniczna lokalizacja stała się tematem wielu drzeworytów (ukiyo-e), m.in. takich artystów jak Andō Hiroshige (1707-1858) i Katsushika Hokusai (1760-1849). Eibin Ōtsu zaprojektował wcześniej także inny piękny witraż – „Shirokane spring and autumn” (Shirokane shunjū; 2000), znajdujący się na innej stacji metra w Tokio – „Shirokanedai Station” (Shirokanedai- eki), na linii Namboku (Namboku-sen). Witraż o wymiarach 2,4x8,6 m obrazuje piękno okolicy Shirokane ukazane na przykładzie dwóch przełomowych pór roku – wiosny i jesieni oraz zmieniającej się wtedy przyrody (fot. 15).

 

 

2018 06 14 1

Fot. 14. Tokio – witraż „Scent from the ocean”, 2008

 

 

2018 06 14 2

Fot. 15. Tokio – witraż „Shirokane spring and autumn”, 2000

 

 

Następny witraż na linii Fukutoshin – „Hop, step, hop, step” (2008) o wymiarach 2,4x9 m został zaprojektowany przez artystkę Yōko Yamamoto (fot. 16). Wykonany jest z nieregularnych kawałków szkła malowanego, połączonych w kompozycję o formie czworoboku, umieszczonych w stalowych ramach. Cały witraż składa się z kilku takich segmentów w ramach. Tematem pracy są różne wesołe wizerunki skaczących zajęcy na tle niebieskiego, pastelowego nieba. W innym miejscu na tej stacji znajduje się mozaika „Tea party” (2008) tej samej artystki, z podobnymi jak na witrażu motywami zajęcy. Yōko Yamamoto jest także autorką efektownego witrażu znajdującego się w budynku muzeum kolejnictwa – „The Railway Museum” (Tetsudō Hakubustu-kan; 2007; fot. 17). Praca „Passing things” (Sugi yuku mono; 2007), o wymiarach 3x12,7 m, składa się z dziesięciu osobnych, pionowych części. Każda z nich obrazuje znane opowiadanie osnute wokół tematyki związanej z koleją (fot. 18). Witraż wykonany jest z kolorowego szkła oraz, tak jak widać na ujęciach detali, malowany farbą olejną na szkle (fot. 19). Także na dworcu Shinagawa (Shinagawa-eki) w Tokio znajduje się nieduży witraż tej artystki (0,9x1,9 m) – „Engels, peagon eye” (Enjerusu ai hato; 2005), oraz w innych miejscach.

 

 

2018 06 14 4

Fot. 16. Tokio – witraż „Hop, step, hop, step”, 2008

 

 

2018 06 14 5

Fot. 17. Ōmiya – witraż „Passing things”, 2007

 

 

2018 06 15 1

Fot. 18. „Passing things” – detal

 

 

2018 06 15 2

Fot. 19. „Passing things” – detal

 

 

Witraż na stacji metra „Meiji-jingūmae” – „We will meet someday” (Itsuka wa aeru), o wymiarach 2,6x10 m znajduje się na pierwszym poziomie podziemnym (B1) naprzeciwko wejścia (fot. 20). Został zaprojektowany i wykonany w 2008 r. przez artystę Gyoji Nomiyamę, profesora Tokyo University of the Arts (Tōkyō Geijutsu Daigaku). Kształty na witrażu utworzone z różnobarwnych kawałków szkła zostały dodatkowo pomalowane farbą olejną na szkle. Poszczególne elementy mają formy kojarzące się z ruchem i światłem (fot. 21).

 

 

2018 06 15 3

Fot. 20. Tokio – „We will meet someday”, 2008

 

 

2018 06 15 4

 

 Fot. 21. „We will meet someday” – detal

 

 

Po wykonaniu tego witraża, Nomiyama wykonał także witraż na dworcu „Hakata Station” (Hakata-eki) – „From the other side of the sea” (2011), oraz „Sky Port” (Sora no minato) na międzynarodowym terminalu lotniczym lotniska „Fukuoka Airport” (Fukuoka Kūkō; 2013). Witraż o wymiarach 3,4x10 m, mieszczący się w lobby na trzeciej kondygnacji (3F), wykonany jest w postaci 300 fragmentów ze 100 rodzajów zabytkowego szkła niemieckiego (fot. 22). Z kolei witraż „From the other side of the sea” (Umi no muko kara; 2011), o wymiarach 2,5x7,5 m, mieści się na czwartej kondygnacji (4F) stacji Shinkansenu Hakata Station” w Fukuoce. Najnowsza praca z 2017 r. – „Homing Day” (fot. 23) znajduje się w ratuszu miejskim w Īzuka (pref. Fukuoka). Wszystkie prace cechują żywe kolory i dynamiczne kształty oraz malarski rysunek.

 

 

2018 06 16 1

Fot. 22. Fukuoka – witraż „Sora port”, 2013

 

 

2018 06 16 2

Fot. 23. Hakata – witraż „From the other side of the sea”, 2011

 

 

Linia metra w Jokohamie – Minato Mirai Line (Minato Mirai-sen), która została oddana do użytku w 2004 roku, przebiega przez reprezentacyjną dzielnicę miasta „Minato Mirai 21”, stanowiącą nowoczesny waterfront. Wybudowano na niej sześć nowych stacji. Sztuka stała się częścią projektu architektonicznego obejmującego wszystkie stacje. Dzieła artystyczne, w tym witraże zostały starannie wkomponowane w przestrzeń podziemnych dworców. Jednym z witraży jest praca „Deep sea dreams” (2004), zaprojektowana przez artystę pochodzącego z Belgii, Louisa Fransena (1928-2010). Fransen mieszkając w Japonii spotkał w 1981 roku innego artystę zajmującego się witrażem – projektanta niemieckiego Ludwiga Schaffratha (1924-2011) i pod jego wpływem stał się także popularyzatorem sztuki witrażowej i autorem wielu witraży w kościołach. Praca o wymiarach 3x7 m, wkomponowana w ścianę na stacji podziemnej „Shin-Takashima” (Shin Takashima-eki), nie jest niestety podświetlona (fot. 24). Schaffrath jest m.in. autorem ekspresyjnego witraża na dworcu „Ōmiya Station” (Ōmiya-eki) w prefekturze Saitama (Część 2). Louis Fransen z kolei, jest autorem witraża w Kamakura Prince Hotel – „Untitled” (Mudai; 1995), pracy „Memories” (Omoide; 2010), która dekoruje hol lotniska Ibaraki Airport (Ibaraki Kūkō), witraża w budynku wydziału administracyjnego urzędu miejskiego w Sendai – „Forest green” (Mori no midori; 2011), a także dwóch pięknych witraży w korytarzu łączącym na dworcu „Hajima Station” (Hajima-eki) – „Beautiful water flow” (Utsukushī mizu no nagare; 2007) oraz „Dream of blowing wind” (Fuki wataru kaze ni yume o nosete; 2007) (Część 2).

 

 

2018 06 16 3

Fot. 24. Jokohama – „Deep sea dreams”, 2004

 

 

Nowym witrażem na stacji metra jest praca znanego artysty Ryōhei Miyaty – „Story of the early days in Ueno” (Ueno konjaku monogatari; 2017), która znajduje się w holu wiodącym do linii metra na tokijskim dworcu kolejowym Ueno (Ueno-eki). Praca o wymiarach 2x8,5 m opowiada historię dzielnicy Ueno, która uległa dużym przeobrażeniom na przełomie okresów Edo i Meiji. Zauważyć na niej można różne charakterystyczne miejsca w Ueno, takie jak zoo (pandy), park, okoliczne muzea i inne znane budynki (fot. 25). Na witrażu znajdują się także detale malowane bezpośrednio na szkle (fot. 26).

 

 

2018 06 16 4

Fot. 25. Tokio – “Story of the early days in Ueno”, 2017

 

 

2018 06 17 1

Fot. 26. “Story of the early days in Ueno” – detal

 

 

Na podstawie tego krótkiego przeglądu można stwierdzić, że witraże mimo że przybyły do Japonii stosunkowo późno, są obecnie bardzo popularne, a ich projekty niezwykle atrakcyjne. Są również powszechnie dostępne, ponieważ podziwiać je można m.in. na dworcach kolejowych, w muzeach oraz w różnych budynkach użyteczności publicznej (C.d.n.).

 

 

 

dr Ewa Maria Kido
CTI Engineering Co., Ltd., Tokio;
Tokyo City University, Tokio

 

prof. Zbigniew Cywiński
Politechnika Gdańska

 

 

Bibliografia

[1] Cywiński Z., Kido E.M.: Kulisy architektury szkła w Japonii. „Świat Szkła” 4/2012.

[2] Kido E.M., Cywiński Z.: Nowa architektura szkła w Japonii – Budynki komercyjne. „Świat Szkła”: 6/2012 – Część 1 i 7-8/2012 – Część 2.

[3] Kido E.M., Cywiński Z.: Nowa architektura szkła w Japonii – Budynki użyteczności publicznej. „Świat Szkła”: 11/2012 – Część 1 i 12/2012 – Część 2.

[4] Kido E.M., Cywiński Z.: Nowa architektura szkła w Japonii – Stacje kolejowe. „Świat Szkła”: 5/2013 – Część 1 i 11/2013 – Część 2.

[5] Kido E.M., Cywiński Z.: Nowa architektura szkła w Japonii – Terminale lotnicze, „Świat Szkła” 12/2013.

[6] Kido E.M., Cywiński Z.: Nowa architektura szkła w Japonii. Miejsca obsługi podróżnych na autostradach. „Świat Szkła”: 6/2014 – Część 1 i 7-8/2014 – Część 2.

[7] Kido E.M., Cywiński Z.: Nowa architektura szkła w Japonii. Szkło w krajobrazie i jego walory estetyczne. „Świat Szkła”: 3/2016 – Część 1; 4/2016 – Część 2; 5/2016 – Część 3 i 7-8/2016 – Część 4.

[8] Kido E.M., Cywiński Z.: Nowa architektura szkła w Japonii. Szkło we wnętrzach i jego walory estetyczne. „Świat Szkła”: 4/2017– Część 1; 6/2017 – Część 2; 10/2017 – Część 3 i 1/2018 – Część 4.

[9] Kido E.M., Cywiński Z.: O nowych gatunkach szkła w Japonii. „Świat Szkła”: 10/2014 – Część 1; 12/2014 – Część 2 i 5/2015 – Część 3.

[10] Kido E.M., Cywiński Z.: Nowa architektura szkła w Japonii – Architektura kreowana szkłem w realizacjach firmy Bohlin Cywinski Jackson dla Apple Inc. „Świat Szkła” 9/2015.

[11] http://asianartnewspaper.com/the-beauty-of-japaneseglass/ (31.01.2018)

[12] https://www.glassart.org/1998BriefHistoryOfJapanese-Glass.html (2.02.2018)

[13] https://www.archdaily.com/800092/tokyu-plazanikken-sekkei (07.02.2018)

[14] Lis A.: Rozwój techniki witrażownictwa na przestrzeni wieków. Świat Szkła”: 7-8/2016

[15] Fekecz-Tomaszewska B.: Narodziny witraża – od starożytności do czasów karolińskich. „Świat Szkła” 9/2016.

[16] Fekecz-Tomaszewska B.: Rozkwit i schyłek sztuki witrażowej – od średniowiecza do XVIII w. „Świat Szkła”: 9/2017 – Część 1, 11/2017 – Część 2.

 

 

Całość artykułu w wydaniu drukowanym i elektronicznym 
Inne artykuły o podobnej tematyce patrz Serwisy Tematyczne 
Więcej informacji: Świat Szkła 06/2018

 

  • Logo - alu
  • Logo aw
  • Logo - fenzi
  • Logo - glass serwis
  • Logo - lisec
  • Logo - mc diam
  • Logo - polflam
  • Logo - saint gobain
  • Logo termo
  • Logo - swiss
  • Logo - guardian
  • Logo - forel
  • vitrintec wall solutions logo

Copyright © Świat Szkła - Wszelkie prawa zastrzeżone.