Okno (wg [1]) definiuje się jako element wbudowany w otwór usytuowany w ścianie między dwoma stropami, złożony z ram okiennych względnie otwieranych skrzydeł z wypełnieniem ze szkła albo innych materiałów.

Okno rozdziela klimat wewnętrzny od zewnętrznego. Służy ono głównie oświetleniu i wietrzeniu pomieszczeń.

 

 

Rys. 1. Czynniki oddziaływujące na okno [1]

Co to jest okno?
Okno wbudowane w ścianę zewnętrzną budynku spełnia następujące funkcje:
􀁺 oddziela wnętrze budynku od zmiennych warunków klimatycznych panujących na zewnątrz,
􀁺 zapewnia izolację termiczną i akustyczną oraz szczelność otworu okiennego,
􀁺 przenosi działające na okna obciążenia na ściany budynku.

Funkcje okna w ścianie charakteryzuje rys.1

Obok ww. cech okno musi spełniać podstawowe cechy użytkowe, takie jak: trwałość, bezpieczeństwo i ergonomia użytkowania oraz wymagania przepisów krajowych.

Bardzo często zadawane jest pytanie, najczęściej na etapie zgodności, czym różni się okno od drzwi balkonowych? Otóż jeszcze do niedawna pojawiały się różne interpretacje terminologiczne w zakresie stolarki okiennej, m.in. identyfikujące drzwi balkonowe jako duże okno, niewidzące różnicy pomiędzy tymi wyrobami. Obecnie nazewnictwo, ze wskazaniem na pełnienie funkcji stolarki, reguluje norma terminologiczna PN-EN 12519:2007 [2].

Norma ta szczegółowo podaje definicję w zakresie okien, drzwi balkonowych, okien dachowych oraz drzwi zewnętrznych z uwzględnieniem elementów składowych. Wg niej okno to element budowlany (ruchoma lub stała część) do zamykania otworu w ścianie lub pochyłym dachu, który umożliwia dopływ światła i może zapewnić wentylację; składa się z ościeżnicy i z jednego lub więcej oszklonych skrzydeł (stałych lub ruchomych) lub z samej oszklonej ościeżnicy.

Natomiast (wg [2]) drzwi balkonowe to ruchoma część ściany mająca cechy konstrukcyjne okna, spełniająca jednocześnie funkcję okna i drzwi; okno o wysokości drzwi, które umożliwia dostęp lub przejście.

Dokumenty odniesienia i przepisy Przystępując w obecnych czasach do realizacji małej lub dużej inwestycji inwestorzy, w tym również indywidualni, powinni zwracać szczególną uwagę na właściwości techniczne nabywanych i montowanych wyrobów budowlanych. Właściwości te powinny określać jakość wyrobu, jego trwałość i zdolności eksploatacyjne. Nowoczesna architektura, warunki materiałowe, ochrona środowiska oraz czynniki ekonomiczne zmuszają obecnie producentów stolarki, w tym okien i drzwi balkonowych, do poszukiwania nowych rozwiązań materiałowo-konstrukcyjnych, co nie zawsze łączy się z odpowiednimi ich parametrami technicznymi.

Działający jeszcze do niedawna w Polsce system wydawania aprobat technicznych na okna i drzwi balkonowe wykonane z różnych materiałów zmuszał do globalnej oceny tych wyrobów przez jednostkę niezależną. Potwierdzenie właściwości technicznych dotyczyło zarówno wszystkich materiałów składowych stosowanych do ich produkcji, jak również dotyczyło badania gotowego wyrobu prowadzonego w szerokim zakresie.

Wówczas finalny odbiorca był pewien, że dany system okienny posiadający Aprobatę Techniczną spełnia minimalne wymagania techniczno-użytkowe co oznaczało,  że może być stosowany w budownictwie ze ściśle określonym w niej zakresem stosowania.

Właściciele aprobat technicznych (głównie systemodawcy) projektując swoje systemy okienne zwracali szczególną uwagę na zakres aprobaty pod kątem asortymentu, jaki był nią objęty – wyraźnie zdefiniowane wymiary maksymalne oraz sposób podziału powierzchni. Nierozerwalnie związane to było z parametrami technicznymi, jakimi miała charakteryzować się ich stolarka oraz z trwałością i niezawodnością ich wyrobu w czasie eksploatacji.

Obecnie obserwujemy nieco inne podejście do osiągów technicznych okien czy drzwi balkonowych. Wejście Polski do UE i ogólne dążenie do globalizacji ma na celu ułatwienie producentom zbytu swoich towarów na wszystkich jej rynkach. To związane jest również z jednolitym sposobem deklarowania zgodności np. wyrobów budowlanych przy wprowadzaniu ich do obrotu. Od 1 lutego 2007 r. dokumentem odniesienia dla deklarowania zgodności okien jest zharmonizowana norma wyrobu PN-EN 14351-1:2006 Okna i drzwi. Norma wyrobu, właściwości eksploatacyjne. Część 1: Okna i drzwi zewnętrzne bez właściwości dotyczących odporności ogniowej i/lub dymoszczelności [3].

Norma ta umożliwia producentom stolarki zewnętrznej (bez odporności ogniowej i/lub dymoszczelności) znakowanie ich znakiem CE lub B po spełnieniu wszystkich jej wymagań. Należy pamiętać, że tutaj producent i tylko producent, na własną odpowiedzialność, znakuje odpowiednio swój wyrób i wprowadza go na rynek budowlany. Znakowanie to wymagane jest przepisem krajowym – Rozporządzeniem Ministra Infrastruktury z dnia 16 kwietnia 2004 r. o wyrobach budowlanych [4], który m.in. mówi:
Wyrób budowlany może być wprowadzony do obrotu, jeżeli nadaje się do stosowania przy wykonywaniu robót budowlanych, w zakresie odpowiadającym jego właściwościom użytkowym i przeznaczeniu, to jest ma właściwości użytkowe umożliwiające prawidłowo zaprojektowanym i wykonanym obiektom budowlanym, w których ma być zastosowany w sposób trwały, spełnienie wymagań podstawowych.

Wyrób budowany nadaje się do stosowania przy wykonywaniu robót budowlanych, jeżeli jest:
􀁺 oznakowany CE – dokonano oceny jego zgodności z normą zharmonizowaną albo EU aprobatą techniczną,
􀁺 oznakowany znakiem budowlanym B, jeżeli producent dokonał oceny zgodności i wydał, na swoją odpowiedzialność, krajową deklarację zgodności z Polską normą albo krajową aprobatą techniczną.

W przypadku okien i drzwi balkonowych należy pamiętać, że producent zobligowany jest dodatkowo przepisami krajowymi do właściwego oznakowania swojego wyrobu wraz z podaniem jego parametrów technicznych w odniesieniu do podstawowych właściwości objętych Wstępnym Badaniem Typu wg PN-EN 14351-1:2006 [3]. Wówczas nabywający ten wyrób może określić jednoznacznie czy podane parametry techniczne w podstawowym zakresie odpowiadają jego wymaganiom i oczekiwaniom.

Deklarowanie przez producenta zgodności okien i drzwi balkonowych w odniesieniu do normy wyrobu [3], związanej jest z:
􀁺 wstępnym badaniem typu (ITT),
􀁺 zakładową kontrolą produkcji,
􀁺 przepisami krajowymi i/lub wymaganiami obiektowymi.

Właściwości użytkowe okien i drzwi balkonowych
W normie wyrobu [3] w tablicy ZA.3b wyszczególniono właściwości biorące udział w ocenie zgodności okien i drzwi balkonowych – system 3. W tablicy tej określono również zadania dla jednostek notyfikowanych (np. ITB) – Wstępne Badanie Typu ITT – oraz zadania producenta: wstępne badanie Typu ITT (do wykonania przez producenta) oraz badania w ramach zakładowej kontroli produkcji.

 Tablica 1. Właściwości ujęte w ITT 

Właściwości podstawowe ujęte w ITT wraz z klasami technicznymi, określane przy deklarowaniu zgodności podano w tablicy 1.

W tabeli 1 przedstawiono właściwości ujęte Wstępnym Badaniem Typu wraz z minimalnymi, maksymalnymi oraz pośrednimi klasami technicznymi, jakie okna mogą osiągnąć w zakresie sprawdzanej cechy. Ponadto wg PN-EN 14351-1:2006 [3] wszystkie wyszczególnione cechy mogą być nieokreślone, tj.: mogą być zdefiniowane jako npd – osiągi nieokreślone.

Ani norma wyrobu, ani też normy klasyfikacyjne nie podają zakresu stosowania tych konstrukcji w zależności od uzyskanej klasy (określonego minimum).

Zakres stosowania wynika z przepisów i warunków krajowych.

Osiągnięcie przez wyrób minimalnych klas w zakresie sprawdzanych właściwości, a następnie deklarowanych przez producenta powinno być ściśle związane z projektem konkretnego obiektu, w którym wyroby te mają być zastosowane. Ważne jest, przede wszystkim, usytuowanie obiektu w terenie, jego przeznaczenie, wysokość i miejsce wbudowania okien i drzwi balkonowych.

Kolorem żółtym zaznaczono minimalne wartości klas, które przyjęte były w Polsce dla okien i drzwi balkonowych na etapie wydawania Aprobat Technicznych, a które powołane były w dokumencie ITB – Zalecenia Udzielania Aprobat Technicznych ZUAT-15/III.11/2005 [6].

Sprawdzenie jednej z podstawowych właściwości wyszczególnionych w tablicy 1, jaką jest odporność na obciążenie wiatrem, związane jest bezpośrednio z zakresem stosowania wynikającym z obliczeniowego obciążenia wiatrem, tj.: miejsce wbudowania okna (teren, na jakim znajduje się budynek) i wysokość jego wbudowania.

Badanie odporności na obciążenie wiatrem to sprawdzenie zastosowanego rozwiązania konstrukcyjno-materiałowego oraz wykazanie warunku spełnienia w zakresie statyki.

Zadeklarowanie zbyt wysokiej klasy technicznej przez producenta, co poszerzy zakres stosowania takiego wyrobu, może wpłynąć w sposób istotny na pogorszenie właściwości funkcjonalno-użytkowych okna, np.: zwiększenie przepuszczalności powietrza i pogorszenie wodoszczelności spowodowane nadmiernymi odkształceniami, uszkodzeniem konstrukcji okna, czy okuć.

Ponadto norma wyrobu [3] podaje szereg innych cech mających istotny wpływ na właściwości użytkowe okien, a których potwierdzenie badawcze nie jest wymagane dla oceny zgodności, będącej z kolei podstawą dla producenta do wprowadzenia wyrobu do obrotu i stosowania.

Fot. 1. Widok dużych drzwi tarasowych podnoszono-przesuwnych. Czy wyrób jest ergonomiczny? Jakich wymaga sił operacyjnych? 

Należy zwrócić uwagę na dużą obecnie na rynku dowolność w zakresie konieczności potwierdzania przez producentów jakości i przydatności produkowanych przez nich wyrobów. Inwestor (kupujący) powinien na etapie zamawiania zwracać uwagę na deklarowane przez producenta właściwości techniczno-użytkowe.

Deklarowanie klas technicznych nie tylko podstawowych właściwości ale również właściwości dodatkowych (wg [3]) wytrzymałościowo-funkcjonalnych, takich jak:
􀁺 siły operacyjne,
􀁺 odporność na skręcanie statyczne,
􀁺 odporność na obciążenie w płaszczyźnie skrzydła
􀁺 odporność na wielokrotne otwieranie i zamykanie,
􀁺 zachowanie się między różnymi klimatami,
􀁺 odporność na włamanie (w przypadku okien o zwiększonej odporności na włamanie), świadczą o trwałości, funkcjonalności i niezawodności działania nabywanej stolarki.

O tyle ma to istotne znaczenie, gdyż np. w przypadku wyrobów wielkogabarytowych (duże przesuwne drzwi balkonowe) osiągane są wielokrotnie wysokie parametry szczelnościowe, co może przekładać się jednocześnie na utrudnioną ich obsługę (otwieranie i zamykanie). Pomiar sił operacyjnych na klamkę daje wysokie wartości, co uniemożliwia ich klasyfikację wg PN-EN 13115:2002 [7].

Producent nie ma obowiązku określania wówczas klasy technicznej dla tej właściwości, gdyż nie należy ona do badań ITT. Łatwość obsługi okien poprzez określanie sił działających na klamkę i ruch skrzydła standardowo weryfikowana była w procesach aprobacyjnych, co potwierdzało funkcjonalność działania otwieranych skrzydeł okiennych.

A co mamy dzisiaj?

Drzwi balkonowe/tarasowe powinny służyć m.in. do łatwego wychodzenia na zewnątrz (taras). W opisanym przypadku obsługa przez użytkownika takiego wyrobu wymaga przykładania przez niego dużej siły na klamkę celem zamknięcia czy otwarcia drzwi.

Wielokrotnie wartości te przekraczają 100 N, gdzie jest to wartość graniczna (w aprobatach technicznych wartość nominalna 80 N). Powyżej niej wyrobów nie klasyfikuje się, co oznacza brak funkcjonalności działania dla tego wyrobu.

Innym, bardzo istotnym badaniem potwierdzającym właściwości użytkowe okien (a nie ujętym w ITT) jest badanie zachowania się okna między różnymi klimatami wg [8]. Badanie to przeprowadzane jest w specjalistycznych komorach klimatycznych, w których wywojuje się zmienne, skrajne warunki temperaturowo-wilgotnościowe (zakres temperatur od -20°C do +85°C, wilgotność do 100%).

Ma ono o tyle istotne znaczenie, iż weryfikuje poprawność zastosowanego rozwiązania konstrukcyjno-materiałowego okna, np.: w przypadku wyrobów wykonanych z drewna egzotycznego, z kształtowników kolorowych z PVC-U, czy przy zastosowaniu połączenia dwóch materiałów m.in. drewno-aluminium.

W przypadku okien drewnianych ocenie podlega nie tylko materiał ale również poprawność zastosowania i wykonania systemu powłokowego. Zwiększone warunki wilgotnościowe mogą spowodować degradację materiału okna wskutek akumulacji w nim wilgoci, pochodzącej z pary wodnej i jej kondensacji w przekroju okna i na jego powierzchni (fot. 2 i 3).

Fot. 2. Degradacja uszczelnienia wewnętrznego (źródło: archiwum ITB) 

Fot. 3. Przykład oddziaływania wilgoci – degradacja połączenia (źródło: archiwum ITB) 

Niewłaściwa konstrukcja, niewłaściwy materiał, złe wykonanie i użytkowanie w ekstremalnych warunkach klimatycznych (Polska zima-lato, warunki nowo wybudowanych wykańczanych pomieszczeń) mogą zdecydowanie pogarszać właściwości funkcjonalno-użytkowe okien, np.: sprawność działania, przepuszczalność powietrza, spowodowane nadmiernymi odkształceniami – na co odpowiedź mogą dać badania klimatyczne.

Ponadto wprowadzanie zmian konstrukcyjnych czy materiałowych w wyrobie poddanym badaniu ITT, dla którego ustalono klasy techniczne podstawowych właściwości, może wymagać ponownego ustalenia jego osiągów.

Należy zwracać uwagę przy deklarowaniu zgodności na komponenty używane do produkcji okien czy drzwi balkonowych i na ile ich zmiana może zmienić właściwości użytkowe tych wyrobów w odniesieniu do pierwszego ITT.

W tablicy 2 podano zależność pomiędzy zmianami komponentów, a zmianą właściwości użytkowych okien czy drzwi balkonowych.

Należy pamiętać, że deklarowanie zgodności okien i drzwi balkonowych z normą wyrobu PN-EN 14351-1:2006 [3] związane jest dodatkowo z przepisami kraju na terenie którego te wyroby są wbudowywane.

Tablica 2. Zmiana komponentu a zmiana właściwości użytkowych okien



W Polsce przepisami takimi jest Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 16 kwietnia 2004 r. z późniejszymi zmianami z dnia 15 marca 2009 r., zmieniające Rozporządzenie w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (Dz.U. z dnia 13 listopada 2008 r.) [5].

W rozporządzeniu z dnia 13 listopada 2008 r. wprowadzono m.in. zmianę dotyczącą współczynnika infiltracji powietrza dla okien i drzwi balkonowych.

W myśl nowych zapisów, w przypadku okien i drzwi balkonowych nie wyposażonych w elementy nawiewne, a stosowanych w pomieszczeniach z wentylacją nawiewno-wywiewną lub klimatyzacją, współczynnik infiltracji powietrza „a” jest mniejszy i równy 0,3 m3/(h m daP2/3).

Natomiast w przypadku zastosowania w pomieszczeniach innego rodzaju wentylacji niż wentylacja mechaniczna nawiewna lub nawiewno-wywiewna, dopływ powietrza zewnętrznego, w ilości niezbędnej dla potrzeb wentylacyjnych należy zapewnić przez urządzenia nawiewne umieszczane w oknach, drzwiach balkonowych lub w innych częściach przegród zewnętrznych.

Przed wprowadzeniem tej zmiany dla okien i drzwi balkonowych określona była dodatkowo wartość współczynnika infiltracji powietrza „a” zawierająca się w przedziale 0,5÷1,0 m3/(h m daP2/3), którymi charakteryzowały się okna i drzwi balkonowe stosowane w pomieszczeniach, w których zastosowano wentylację grawitacyjną.

Dodatkowo w znowelizowanym rozporządzeniu [5] złącza między przegrodami i częściami przegród oraz połączenia okien z ościeżami należy projektować i wykonywać pod kątem ich całkowitej szczelności na przenikanie powietrza. To z kolei łączy się z poprawnym montażem stolarki otworowej. Właściwości użytkowe okien czy drzwi balkonowych to nie tylko odpowiednie klasy techniczne podstawowych i dodatkowych właściwości gotowego wyrobu to również, a może w znacznej mierze odpowiedni montaż.

W Polsce brak jest normy czy innego dokumentu odniesienia dotyczącego podstawowych zasad montażowych. Na potrzeby rynku w Instytucie Techniki Budowlanej w Warszawie opracowano Instrukcję nr 421/2010 Warunki Techniczne wykonania i odbioru robót budowlanych, Część B: Roboty wykończeniowe, Zeszyt 6: Montaż okien i drzwi balkonowych.

Podano tam szczegółowe zagadnienia związane z montażem okien i drzwi balkonowych wykonanych z różnych materiałów, w różnych rodzajach murów,  rzy zastosowaniu odpowiednich technologii kotwienia i izolacji.

Należy pamiętać, że montaż zewnętrznej stolarki otworowej ma spełniać rozporządzenie [5] w zakresie szczelnego połączenia okien i drzwi balkonowych z ościeżami, a nie być fantazją montujących te wyroby (fot. 4).

Fot. 4. Przykład nieprawidłowego montażu (źródło: archiwum ITB) 

mgr inż. Marzena Jakimowicz
Instytut Techniki Budowlanej
Zakład Konstrukcji i Elementów Budowlanych

Bibliografia:
[1] Warunki techniczne wykonania i odbioru robót budowlanych, część B: Roboty wykończeniowe. Zeszyt 6. Montaż okien i drzwi balkonowych.
[2] PN-EN 12519:2007 Okna i drzwi. Terminologia.
[3] PN-EN 14351-1:2006 Okna i drzwi. Norma wyrobu, właściwości eksploatacyjne-Część 1: Okna i drzwi zewnętrzne bez właściwości dotyczących odporności ogniowej i/lub dymoszczelności.
[4] Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 16 kwietnia 2004 r. o wyrobach budowalnych (Dz.U. z 2004 r., nr 92, poz. 881),
[5] Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 6 listopada 2008 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (Dz.U. z dnia 13 listopada 2008 r.).
[6] ZUAT-15/III.11/2005 Okna i drzwi balkonowe z kształtowników z nieplastyfikowanego polichlorku winylu
(PVC-U) z kształtowników aluminiowych lub z drewna klejonego warstwowo.
[7] PN-EN 13115:2002 Okna. Klasyfikacja właściwości mechanicznych. Obciążenia pionowe, zwichrowanie i siły operacyjne.
[8] PN-ENV 13420:2006 Okna. Zachowanie się pomiędzy dwoma różnymi klimatami. Metoda badania.

Całość artykułu w wydaniu drukowanym i elektronicznym

inne artykuły tego autora:

- Okna i drzwi balkonowe w świetle obowiązującego prawa, Marzena Jakimowicz, Świat Szkła 7-8/2010

- Wymagania techniczne okien a wybrane właściwości wg PN-EN 14531-1:2006,  Marzena Jakimowicz, Świat Szkła 7-8/2008

więcej informacji: Świat Szkła 7-8/2010

inne artykuły o podobnej tematyce patrz Serwisy Tematyczne

 

 

  • Logo - alu
  • Logo aw
  • Logo - fenzi
  • Logo - glass serwis
  • Logo - lisec
  • Logo - mc diam
  • Logo - polflam
  • Logo - saint gobain
  • Logo termo
  • Logo - swiss
  • Logo - guardian
  • Logo - forel
  • vitrintec wall solutions logo

Copyright © Świat Szkła - Wszelkie prawa zastrzeżone.