Całoszklane drzwi i ścianki działowe, wykonywane głównie ze szkła hartowanego, stają się coraz popularniejszym rozwiązaniem architektonicznym, stosowanym w budynkach użyteczności publicznej i zamieszkania zbiorowego. Zainstalowane w tych obiektach wyroby całoszklane wzbogacają i uatrakcyjniają wystrój wnętrz, zapewniają wygodę i komfort użytkowania oraz oddzielają pomieszczenia nie blokując dostępu światła.
Zagadnienia ogólne
W całości ze szkła wykonywane są skrzydła drzwi oraz segmenty ścianek działowych. Skrzydła występują w drzwiach rozwieranych, przesuwnych, wahadłowych oraz obrotowych i są wyposażone w różnego rodzaju okucia jak zawiasy, zamki, klamki, uchwyty lub całe komplety okuć do drzwi przesuwnych (wieszaki, prowadnice, ograniczniki, wsporniki).
W zależności od stopnia przeźroczystości i sposobu zamocowania przy pomocy uchwytów, elementów złącznych i okuć, występuje mniejsze lub większe zagrożenie dla użytkowników pomieszczeń z zainstalowanymi przegrodami tego typu. Istotnym więc zagadnieniem jest określenie specyficznych wymagań dla takich wyrobów.
Nie opracowano jednak dotąd żadnych europejskich dokumentów techniczno-prawnych (np. norm), które dotyczyłyby tego zagadnienia.
Również w Polsce brak jest takich dokumentów lub systemowych rozwiązań.
Wynika to głównie z problemów konstrukcyjnych i wykonawczych, związanych z trudnościami i kruchością podłoża, którym jest szkło. Wszystkie otwory, wybrania itp. muszą być wykonane w tafli szklanej jeszcze przed procesem hartowania.
Dodać jednak należy, że w drugiej połowie lat 90. ubiegłego stulecia podjął tę tematykę Centralny Ośrodek Badawczo-Rozwojowy Przemysłu Elementów Wyposażenia Budownictwa „Metalplast” w Poznaniu (obecnie Oddział Wielkopolski Instytutu Techniki Budowlanej). W ramach działalności statutowej wykonano prace obejmujące kompleksowy program dotyczący rozwiązań konstrukcyjnych, prototypowania i badań wytypowanych wariantowych zestawów okuć, z uwzględnieniem różnych metod ich mocowania do tafli szklanej.
Program przewidywał okucia przykręcane lub skręcane poprzez wykonane otwory oraz z pominięciem otworów, okucia osadzane na czopach, okucia przyklejone oraz różne kombinacje tych sposobów rozwiązania. Realizację prac zakończono na wykonaniu prototypu drzwi z naświetlami i kompletem okuć, nie podejmując prac typizacyjnych. Na rys. 1 przedstawiono wykonany w ramach powyższych prac zamek zapadkowo-zasuwkowy z wkładką bębenkową oraz klamką i okrągłymi tarczami.
Szkło stosowane na skrzydła i segmenty
Skrzydła drzwi całoszklanych oraz segmenty ścian działowych powinny być wykonywane ze szkła budowlanego bezpiecznego o gr. 8 do 12 mm, odpornego na mechaniczne i cieplne naprężenia oraz zapewniającego właściwą siatkę pęknięć po rozbiciu i eliminację możliwości tworzenia ostrych odłamków. Tym kryteriom odpowiada termicznie hartowane szkło bezpieczne, zgodne z normą PN-EN 12150-1:2002 Szkło w budownictwie. Termicznie hartowane bezpieczne szkło sodowo-wapniowo-krzemowe. Część 1: Definicje i opis. Jeżeli jednak ma stanowić ochronę przy niezamierzonym zderzeniu człowieka z szybą, to szkło powinno także spełniać wymagania klasyfikacyjne wg normy PN-EN 12600:2004 Szkło w budownictwie. Badanie wahadłem. Udarowa metoda badania i klasyfikacja szkła płaskiego.
Powyższe wymagania spełnia również szkło bezpieczne warstwowe, zgodne z normą PN-EN ISO 12543-2:2000 Szkło w budownictwie. Szkło warstwowe i bezpieczne szkło warstwowe. Część 2: Bezpieczne szkło warstwowe.
Największe wymiarowo szyby stosowane są w skrzydłach drzwi przesuwnych. Duży ciężar własny szyby przenoszony jest przez podwieszenie na specjalnych okuciach do drzwi przesuwnych. W przypadku drzwi zewnętrznych występuje dodatkowe obciążenie wiatrem, co jest poziomo przenoszone przez szybę na zamocowanie. Wskutek tego, z punktu widzenia statyki, szyba jest obustronnie utwierdzona.
Ze względu na wielkość szyby, stosować należy do jej zamocowania wyroby metalowe.
W podobny sposób, jak szyby, są narażone na mechaniczne obciążenie parciem tłumu, ciężarem własnym itp., podlegają także obciążeniom wynikającym ze zmian temperatury.
Ogrzanie szyby może dotyczyć całej jej powierzchni równomiernie, ale może być także zróżnicowane dla pewnych jej obszarów. Szyba ulega pęknięciu, gdy wskutek obciążeń termicznych, naprężenie osiągnie wartość naprężenia niszczącego. Naprężenia niszczące, będące wynikiem działania temperatury, wynikają głównie z wydłużenia materiałów. Przy projektowaniu więc wyrobów całoszklanych, szczególnie o dużych powierzchniach oraz okuć i elementów mocujących, uwzględniać należy także współczynnik rozszerzalności cieplnej szkła.
Zarówno z tych względów, jak i wynikających z funkcjonalności oraz zapewnienia właściwej eksploatacji wyrobów całoszklanych wraz z okuciami i uchwytami, zaleca się odpowiednie odstępy montażowe, co przedstawiono na rys. 2.
Przykładowy asortyment okuć
Drzwi całoszklane wyposażone są analogicznie jak drzwi wykonane z drewna oraz kształtowników metalowych lub tworzywowych w komplet okuć, umożliwiających bezpieczny ruch skrzydła oraz zamknięcie i trwałą eksploatację drzwi. Konstrukcja okuć jest także podobna lecz uwzględniająca specyfikę podłoża, do którego są mocowane tzn. szkła. Wymusza to potrzebę wprowadzania konstrukcji dzielonych np. zamki, mocowania przelotowego itp.
Przykładowe konstrukcje podstawowych okuć stosowanych w całoszklanych drzwiach rozwieranych, wahadłowych i przesuwnych przedstawiono w niniejszej publikacji na stosownych rysunkach.
Zamki
Na rys. 1 pokazany jest zamek zapadkowo-zasuwkowy z klamką i okrągłymi tarczkami oraz z wkładką bębenkową. Zamek posiada konstrukcję dzieloną, a mechanizm oparty na typowym rozwiązaniu zamka umieszczono w specjalnie skonstruowanej obudowie. Pomiędzy obudową zamka i nakładką znajdującą się z drugiej strony tafli szklanej, zastosowane są podkładki gumowe. Trzpień klamki zamka oraz wkładka bębenkowa przechodzą przez taflę szklaną poprzez wykonane z niej otwory przelotowe o śr. 50 mm. Przez otwory przechodzą również wkręty mocujące tarczki, które jednocześnie mocują cały zamek.
Inne rozwiązanie zamka z wkładką bębenkową, wbudowanego w uchwyt drzwiowy przedstawione jest na rys. 3. Od strony zewnętrznej drzwi zamek otwierany jest kluczem, a od wewnętrznej przy pomocy pokrętła. Blokada skrzydła drzwi następuje poprzez przesuw zasuwki zamka w dolnej części uchwytu w znajdujące się w posadzce gniazdo zaczepu.
Zamek zasuwkowy mocowany centralnie w szklanej tafli drzwi rozwieranych przedstawiono na rys. 4. Zamek posiada konstrukcję dzieloną i wyposażony jest w klamkę umieszczoną za wkładką bębenkową. Zarówno klamka jak i wkładka bębenkowa wymagają wykonania w tafli szkła dwóch otworów o średnicach 42 mm.
Drzwi całoszklane często posiadają zamki zasuwkowe z wkładką bębenkową mocowane w górnym lub dolnym narożu skrzydła. Zamek taki przedstawiono na rys. 5. Mocowanie zamka wymagana wykonania w narożu skrzydła wybrania o szerokości 37 mm oraz otworu przelotowego o średnicy 18 mm.
Zawiasy
Na rys. 6 przedstawiono typowy zawias jednoosiowy, najczęściej stosowany do zawieszania skrzydeł drzwi całoszklanych. Jest to zawias o konstrukcji dzielonej, wymagający wykonania w tafli szklanej dwóch otworów o średnicy 16 mm, rozstawionych w odległości osiowej 55 mm.
Zawiasy mocowane są w pewnej odległości od naroży skrzydła.
Innym rozwiązaniem są zawiasy mocowane w górnym i dolnym narożu skrzydła. Zawiasy takie przedstawiono na rys. 7. Jest to także zawias dzielony, wymagający wykonania w tafli szklanej dwóch otworów o średnicy 16 mm, rozstawionych w odległości osiowej 50 mm.
Okucia do drzwi przesuwnych
Drzwi przesuwne, w tym także całoszklane, wymagają zastosowania kompletu specjalnych okuć. Konstrukcja tych okuć odbiega od innych, typowych rozwiązań, jak zamki, zawiasy, zasuwy itp. W skład okuć do drzwi przesuwnych wchodzą wieszaki (wózki), prowadnice z bieżnią, ograniczniki, wsporniki itp. Prowadnice mogą posiadać bieżnię płaską lub okrągłą (rurową). Przykład okuć do drzwi przesuwnych, obejmujących prowadnice z bieżnią okrągłą oraz wieszaki przedstawiono na rys. 8.
Przykładowy asortyment uchwytów mocujących
Segmenty całoszklanych ścianek działowych oraz wypełnienia szklane balustrad wymagają uchwytów mocujących do elementów konstrukcyjnych.
W ściankach działowych występuje także konieczność połączenia poszczególnych segmentów między sobą.
Na rys. 9 przedstawiono przykładowy uchwyt zaciskowy, mocujący wypełnienie z tafli szklanej do elementów konstrukcyjnych płaskich ściany działowej lub balustrady schodowej oraz balkonowej. Mocowanie szkła następuje poprzez zacisk przy pomocy wkręta i nie wymaga wykonywania otworów w wypełnieniu.
Do mocowania tafli szklanej naświetla drzwi całoszklanych służy uchwyt przedstawiony na rys. 10. Mocowanie nie wymaga konieczności wykonania w szkle otworów, jednak niezbędne jest specjalne wybranie w tafli, w miejscu montażu uchwytu.
W ściankach działowych całoszklanych występuje potrzeba mocowania między sobą poszczególnych segmentów. Można to zrealizować przez zastosowanie uchwytu mocującego cztery segmenty szklane, co pokazano na rys. 11. Ten sposób mocowania wymaga wykonania w narożu każdego segmentu otworu o średnicy 14 mm.
Istnieje także możliwość bezotworowego mocowania tafli szklanych oraz okuć w specjalnych szynach mocujących, przedstawionych na rys. 12.
Szyna z korpusem wykonanym z aluminium, zainstalowana w dolnej części całoszklanego skrzydła drzwi może posiadać także wmontowany zamek zasuwkowy z wkładką bębenkową oraz zawias. Szyna występuje wtedy również w części górnej skrzydła, także z zainstalowanym zawiasem.
ITB Oddział Wielkopolski Poznań
Literatura
- L.B. Klindt, W. Klein, Szkło jako materiał budowlany. Właściwości. Wymiarowanie.
- Przewodnik po szkle – Saint-Gobain Glass Polska.
- Dokumentacja uchwytów mocujących FAM.
- Polskie i Europejskie Normy.
- Katalogi firmy NOVAGLAS Maksymilian Rejman.
- Katalogi firmy MORAD.
- Sprawozdanie z prac badawczych okuć do drzwi szklanych – COBR PEWB „Metalplast” – Poznań.