Nie opracowano dotąd żadnych europejskich dokumentów techniczno-prawnych (np. norm), które dotyczyłyby tych wyrobów. Również w Polsce brak jest takich dokumentów lub systemowych rozwiązań. Wynika to głównie z problemów konstrukcyjnych i wykonawczych związanych z trudnościami i kruchością podłoża, którym jest szkło. Wszystkie otwory, wybrania itp. muszą być wykonane w tafli szklanej jeszcze przed procesem hartowania.
Wymagania dotyczące okuć
Wymagania wynikające z norm wyrobu
Okucia stosowane w drzwiach całoszklanych, powinny w pierwszej kolejności spełniać wymagania standardowe, sformułowane głównie w Europejskich Normach wyrobów, w większości zharmonizowanych i wprowadzonych do katalogu Polskich Norm.
Są to wymagania dotyczące trwałości, wytrzymałości, zabezpieczenia oraz funkcji mechanicznych i przedstawione są w następujących normach:
- PN-EN 1154:1999/A1:2004 Okucia budowlane. Zamykacze drzwiowe z regulacją przebiegu zamykania. Wymagania i metody badań
- PN-EN 1155:1999/A1:2004 Okucia budowlane. Przytrzymywacze elektryczne otwarcia drzwi rozwieranych i wahadłowych. Wymagania i metody badań
- PN-EN 1303:2007 Okucia budowlane. Wkładki bębenkowe do zamków. Wymagania i metody badań
- PN-EN 1527:2000 Okucia budowlane. Okucia do drzwi przesuwnych i drzwi składanych. Wymagania i metody badań
- PN-EN 1670:2007 Okucia budowlane. Odporność na korozję. Wymagania i metody badań (oryg.)
- PN-EN 1906:2003 Okucia budowlane. Klamki i gałki drzwiowe wraz z tarczami. Wymagania i metody badań
- PN-EN 1935:2003/AC:2005 Okucia budowlane. Zawiasy jednoosiowe. Wymagania i metody badań
- PN-EN 12051:2002 Okucia budowlane. Zasuwy drzwiowe i okienne. Wymagania i metody badań
- PN-EN 12209:2005/AC:2006 Okucia budowlane. Zamki. Zamki mechaniczne wraz z zaczepami. Wymagania i metody badań
- PN-B-94058:1981 Okucia budowlane. Zawiasy wahadłowe
- PN-B-94138:1963 Okucia budowlane. Uchwyty drzwiowe
Okucia powinny spełniać także wymagania wynikające ze specyfiki podłoża, do którego są mocowane, co przedstawiono w dalszej części niniejszego rozdziału.
Sposób mocowania
Okucia mocowane są do skrzydeł drzwiowych wykonanych ze szkła hartowanego, głównie metodą skręcania, poprzez specjalne otwory przelotowe. Otwory te wykonywane są w tafli szklanej przed procesem hartowania, gdyż bezpieczne szkło hartowane nie może być poddane żadnej dodatkowej obróbce mechanicznej np. wierceniu. Wymagania dotyczące otworów, co ma bezpośredni wpływ na elementy mocujące okuć, podano poniżej. Przy konstruowaniu okuć należy dążyć, aby ilość – wymaganych konstrukcją, funkcjonowaniem i mocowaniem – otworów, koniecznych do wykonania w tafli szklanej, była jak najmniejsza.
Istnieje także możliwość bezotworowego mocowania tafli szklanych, przy pomocy specjalnych szyn aluminiowych. Mogą to być segmenty ścianek działowych, jak i skrzydła drzwiowe. W przypadku drzwi szyny aluminiowe mogą również pełnić rolę górnych i dolnych zawiasów oraz posiadać wbudowany zamek zasuwkowy z wkładką bębenkową lub gałką. Ten sposób mocowania wymaga stosowania uszczelek pomiędzy korpusem szyny a taflą szklaną oraz właściwego dobrania wkrętów skręcających. Szynę mocującą i sposób mocowania przedstawiono na rys. 12.
Alternatywną metodą bezotworowego mocowania okuć do tafli szklanych skrzydeł drzwiowych jest klejenie. Centralny Ośrodek Badawczo-Rozwojowy „Metalplast” w Poznaniu (obecnie Instytut Techniki Budowlanej Oddział Wielkopolski), na podstawie przeprowadzonych badań, wytypował dwie odmiany kleju oparte na ciekłej żywicy epoksydowej, jako odpowiednie do mocowania okuć. Są to kleje dwuskładnikowe, utwardzane na zimno utwardzaczem aminowym (Z1) lub typu PAC zawierającym poliaminoamidy. Stosowane do mocowania okuć kleje nie powinny posiadać gorszych właściwości, niż podany klej.
Otwory w tafli szklanej
Jak już powyżej wspomniano, hartowane szkło bezpieczne nie może być poddawane dodatkowej obróbce np. wierceniu, a więc niezbędne otwory, a także wybrania, wycięcia itp., powinny być wykonane przed procesem hartowania.
Producenci tafli szklanych oraz dostępna literatura fachowa podają, że średnica otworów przelotowych w szkle nie może być mniejsza niż grubość szkła. Przyjmuje się, że standardowa średnica otworów w bezpiecznych taflach szkła hartowanego wynosi 20 mm (wg książki L.B. Klindt, W. Klein, Szkło jako materiał budowlany. Właściwości. Zastosowanie. Wymiarowanie). Istnieją również wymagania dotyczące minimalnej odległości pomiędzy otworami oraz odległości otworu od krawędzi tafli szklanej. Producenci podają także wymagane wymiary związane z wycięciami, wybraniami itp. Wymagane odległości wg ww. książki przedstawiono na rys. 13 (s – grubość szkła).
Określone powyżej warunki wykonywania otworów powinny być uwzględnione przy konstruowaniu, funkcjonowaniu i montażu okuć.
Tolerancje wymiarowe
Tolerancje wymiarowe elementów mocujących okucia do tafli szklanej oraz przechodzących przez otwory w tafli, powinny uwzględniać tolerancję wymiarową szkła hartowanego.
Na podstawie fachowej literatury oraz norm dotyczących szkła hartowanego określić można następującą tolerancję:
- odchyłki wymiarów otworów:
średnice do 40 mm − ±1 mm,
średnice od 41 do 100 mm − ±2,0 mm
średnice ponad 100 mm − ±2,5 mm
- odchyłki grubości (7÷15 mm):
tafle o szerokości do 500 mm − ±1,5 mm
tafle o szerokości od 501 do 1000 mm − ±2,0 mm
tafle o szerokości powyżej 1000 mm − ±2,5 mm
Styk szkła z metalem
Szkło nie powinno w żadnym miejscu stykać się bezpośrednio z metalowymi częściami okuć i elementów mocujących. Niezbędne jest stosowanie tworzywowych lub gumowych podkładek i przekładek.
Niektórzy z producentów okuć do drzwi całoszklanych zalecają również wypełnianie wolnych przestrzeni pomiędzy podkładkami a szkłem klejem dwuskładnikowym. Zapewnia to sztywne połączenie i eliminuje możliwość przesuwania się ruchomych elementów okuć, a w trakcie montażu pozwala na właściwe ustawienie i regulację okucia na tafli szklanej. Przykład właściwych styków szkła i elementu mocującego okucie przedstawiono na rys. 14.
Wymagania standardowe dotyczące okuć do drzwi przesuwnych
Jednym z najczęściej stosowanych wyrobów otworowych całoszklanych są drzwi przesuwne. Zawieszenie oraz ruch skrzydła drzwi możliwy jest dzięki zastosowaniu kompletu okuć, takich jak wieszaki, prowadnice z bieżnią, ograniczniki, wsporniki itp.
Wymagania dla tych okuć ujęte są w normie PN-EN 1527:2000. Poniżej przedstawiono podstawowe wymagania dla okuć do drzwi przesuwnych, w tym także całoszklanych, wynikających z wymienionej normy.
- Nośność pod obciążeniem statycznym
Wchodzące w skład kompletu okucia powinny wytrzymać, bez trwałego odkształcenia, obciążenie statyczne równe ich dwukrotnej maksymalnej nośności nominalnej, przez okres nie krótszy niż 10 minut.
- Siłą niezbędna do pokonania tarcia początkowego
Komplet okuć, zainstalowany na skrzydle próbnym o masie deklarowanej przez producenta, powinien zapewnić swobodny przesuw skrzydła, w obu kierunkach, pod wpływem działania siły o wielkości wynikającej z tablicy 1 normy PN-EN 1527:2000, w odniesieniu do masy i klasy drzwi.
- Trwałość
Po przeprowadzeniu badań trwałości, w ilości cykli próbnych (od 2500 do 100000) wynikających z deklarowanej przez producenta klasy trwałości (pkt. 4.3 normy PN-EN 1527:2000), wszystkie okucia powinny pozostawać w stanie zdolnym do dalszego użytku i nie powinny wymagać żadnej regulacji. Okucia powinny także spełniać wymagania w zakresie tarcia początkowego – przed badaniem trwałości i po badaniu trwałości.
Wymagania dla uchwytów mocujących
Segmenty ścianek działowych, naświetla boczne i górne występujące łącznie z drzwiami oraz wypełnienia balustrad, wykonywane z tafli szklanych, mocowane są przy pomocy specjalnych uchwytów. Najczęściej są to uchwyty mocujące poprzez skręcanie przez otwory wykonane w tafli szklanej, choć występują także uchwyty zaciskowe.
Dotychczas na te wyroby nie ustanowiono polskiej lub europejskiej normy wyrobu, lecz można przyjąć, że objęte są mandatem M/121 Wyroby do wykańczania ścian zewnętrznych, wewnętrznych i sufitów udzielonym przez Komisję Europejską. W związku z tym, dokumentem odniesienia mogą być krajowe Aprobaty Techniczne, w których określone są wymagania i badania. Dla uchwytów zaciskowych FAM, przedstawionych na rys. 9 przeznaczonych do mocowania wypełnień m.in. z płyt szklanych, w przegrodach wewnętrznych budynków i balustradach, określono poniższe wymagania.
- Wytrzymałość na obciążenie siłą statyczną
Cztery uchwyty zaciskowe danego typu z zamocowanym wypełnieniem, powinny przenieść obciążenie siłą statyczną F nie mniejszą niż 3600 N, przyłożoną w kierunku prostopadłym do wypełnienia. Obciążenie powinno być wywierane przez okres 60 sek. W wyniku obciążenia uchwyty nie powinny ulec zniszczeniu lub trwałym odkształceniom.
- Wytrzymałość na obciążenie dynamiczne
Cztery uchwyty zaciskowe danego typu z zamocowanym wypełnieniem, powinny przenieść obciążenie dynamiczne o energii E nie mniejszej niż 150 J wywołanej przez spadające ciało miękkie o masie 30 kg z wysokości 0,50 m. W wyniku czterokrotnego uderzenia z powyższą energią w zamocowane wypełnienie, uchwyty zaciskowe nie powinny ulec zniszczeniu lub trwałym odkształceniom.
- Siła utrzymująca wypełnienie
Uchwyt zaciskowy powinien utrzymać zamocowany element wypełniający, do którego przyłożono siłę statyczną F nie mniejszą niż 1000 N. W wyniku obciążenia nie powinno nastąpić wysunięcie wypełnienia z uchwytu lub jego trwałe uszkodzenie.
Jednocześnie konstrukcja uchwytów powinna uwzględniać wszystkie wymagania wynikające ze specyfiki podłoża, do którego są mocowane, co zawarto w rozdziale określającym wymagania dotyczące okuć.
Badania
Okucia
Jak już stwierdzono na początku niniejszej publikacji, nie istnieją żadne normy, które określałyby metodykę badań okuć stosowanych w drzwiach całoszklanych. Okucia powinny jednak spełniać wymagania standardowe, dla których metody badań podane są w stosownych normach wyrobu, wyspecyfikowanych w rozdziale dotyczącym wymagań.
Okucia do drzwi całoszkalnych należy więc badać zgodnie z normami wyrobu poszczególnych okuć, a dodatkowe wymagania wynikające ze specyfiki podłoża do którego są mocowane, sprawdzać należy w badaniach kompletnych drzwi.
Ponieważ w publikacji, w części dotyczącej wymagań ujęto podstawowe wymagania dla okuć do drzwi przesuwnych, poniżej przedstawiono dotyczące ich metody badań, wynikające z normy PN-EN 1527:2000.
- Badanie na obciążenie statyczne
Zainstalować należy górną bieżnię z wspornikami rozmieszczonymi wzdłuż bieżni, zgodnie z zaleceniami producenta, zawartymi w instrukcji montażu.
Badanie na obciążenie statyczne składa się z dwóch części:
– jednego badania z wieszakiem umieszczonym w połowie drogi pomiędzy dwoma wspornikami;
– drugiego badania z wieszakiem umieszczonym bezpośrednio pod wspornikiem.
Wieszaki, bieżnie i wsporniki powinny wytrzymać, bez trwałego odkształcenia, przyłożone zgodnie z wymaganiami obciążenie statyczne.
- Badanie tarcia początkowego
Zainstalować należy skrzydło drzwiowe wraz z kompletem okuć i przyłożyć siłę w połowie jego wysokości. Skrzydło powinno być obciążone do maksymalnej masy, zadeklarowanej przez producenta.
Używając siłomierza, określić należy siłę wymaganą do rozpoczęcia ruchu badanego skrzydła, gdy wieszaki znajdują się w połowie drogi pomiędzy wspornikami bieżni.
Za tarcie początkowe należy przyjąć wartość średnią z trzech badań w każdym kierunku. Tarcie początkowe powinno być zgodne z klasyfikacją ujętą w tablicy 1 normy PN-EN 1527:2000.
- Badanie trwałości
Skrzydło próbne wraz kompletem okuć zainstalować należy na stanowisku badawczym. Masa skrzydła powinna być zgodna z deklarowaną przez producenta nośnością. Skrzydło powinno automatycznie pokonywać drogę na stanowisku badawczym z częstotliwością nie przekraczającą pięciu cykli na minutę.
Uchwyty mocujące
Metodyka badań uchwytów mocujących całoszklane segmenty ścianek działowych lub wypełnień balustrad nie jest objęta żadną z norm. Występuje więc konieczność opracowania metod badań na te wyroby.
Przedstawione na rys. 9 uchwyty mocujące FAM, dla których poprzednio już określono wymagania, są badane w sposób poniżej przedstawiony.
- Sprawdzenie wytrzymałości na obciążenie siła statyczną
Cztery uchwyty podlegające badaniom zamocować należy do wypełnienia badawczego wykonanego z blachy stalowej o grubości 6 mm oraz do ramy wykonanej ze stalowego kształtownika zamkniętego o grubości ścianki 3,5 mm i osadzonej na sztywno w podłożu. Wymaganą siłę statyczną F należy przyłożyć w środku geometrycznym wypełnienia i utrzymywać przez okres 60 sek.
- Sprawdzenie wytrzymałości na obciążenie siłą dynamiczną
Badane uchwyty należy zainstalować na stanowisku badawczym w taki sam sposób, jak przy badaniu wytrzymałości na obciążenie siłą statyczną. Siłę dynamiczną, o energii określonej w wymaganiach, należy przykładać w narożnikach wypełnienia, zgodnie z procedurami badawczymi określonymi w normie PN-EN 949:2000 Okna i ściany osłonowe, drzwi, zasłony i żaluzje. Oznaczanie odporności na uderzenie ciałem miękkim i ciężkim.
- Sprawdzenie siły utrzymującej wypełnienie
Badanie należy przeprowadzić na stanowisku badawczym, którym jest stojak stabilnie przytwierdzony do podłoża. Do stojaka należy trwale zamocować badany uchwyt, w sposób przewidziany instrukcją montażu. W uchwycie należy umieścić płytę szklaną o grubości 6 mm i zacisnąć przy pomocy wkręta. Następnie należy przyłożyć do płyty pionową siłę statyczną o wielkości określonej w wymaganiach.
Uchwyty mocujące segmenty szklane ścianek działowych można także sprawdzać poprzez badanie ścianki zamontowanej i zamocowanej przy pomocy tych uchwytów na stanowisku badawczym, według zasad podanych w Wytycznych do Europejskich Aprobat Technicznych ETAG nr 03 Zestawy wyrobów do wykonywania ścian działowych.
ITB Oddział Wielkopolski Poznań
Literatura
- Klindt L.B., Klein W., Szkło jako materiał budowlany. Właściwości. Wymiarowanie.
- Przewodnik po szkle. Saint-Gobain Glass Polska.
- Dokumentacja uchwytów mocujących FAM.
- Polskie i Europejskie Normy.
- Katalogi firmy NOVAGLAS Maksymilian Rejman.
- Katalogi firmy MORAD.
- Sprawozdanie z prac badawczych okuć do drzwi szklanych – COBR PEWB „Metalplast” – Poznań.
więcej informacji: Świat Szkła 5/2008