Podstawowym materiałem do przemysłowej produkcji szkła laminowanego, na potrzeby budownictwa jest odprężone szkło float. Standardowe stosowane grubości szkła bazowego to 3, 4, 5 i 6 mm. Zarówno technologia jak i dostępność produktu bazowego pozwalają na wyprodukowanie szkła laminowanego w oparciu o większe grubości, niemniej jednak należy je traktować jako produkt niestandardowy dostępny na specjalne zamówienia.
Szkło warstwowe (laminowane) to zespół składający się z płyty szklanej połączonej z jedną lub wieloma płytami szkła i/lub z płytą z plastycznego tworzywa oszkle-niowego oraz z jedną lub wieloma między-warstwami (PN EN ISO 12 543 „Szkło w budownictwie. Szkło warstwowe i bezpieczne szkło warstwowe.) Płyta plastyczna z tworzywa oszkleniowe-go to poliwęglan lub akryl.
Szkło warstwowe bezpieczne. Szkło warstwowe, w którym w przypadku rozbicia mię-dzywarstwa służy do utrzymania fragmentów szkła, ogranicza wielkość otworów, szczątkową wytrzymałość oraz zmniejsza ryzyko zranienia lub skaleczenia (PN EN ISO 12 543 „Szkło w budownictwie. Szkło warstwowe i bezpieczne szkło warstwowe.)
Produkt
Szkło laminowane Pilkington Optilam™ powstaje w procesie klejenia dwóch lub kilku tafli szkła float za pomocą jednej lub kilku warstw folii PVB. Ciśnieniowa obróbka szkła przeprowadzana jest w autoklawie, w wysokiej temperaturze i ciśnieniu.
Modyfikacja szkła laminowanego, jego charakterystyki wytrzymałościowej, parametrów świetlno-energetycznych czy wreszcie wyglądu estetycznego, możliwe jest na trzech niezależnych poziomach na etapie przedprodukcyjnym:
• Produkt bazowy: bezbarwny, barwiony w masie, powlekany.
• Obróbka produktu bazowego: hartowanie, wzmacnianie termiczne.
• Międzywarstwy: zmiana właściwości fizycznych, stopnia przezierności, wprowadzenie koloru.
W procesie laminowania uzyskujemy trwale scalone, sklejone szkło warstwowe, przeznaczone do dalszej obróbki w przypadku szkieł odprężonych, czy produkt finalny w przypadku szkieł hartowanych lub wzmocnionych termicznie.
Dostępne na rynku szkła laminowane określane są ze względu na budowę w dwojaki sposób:
• Podanie całkowitej grubości szkła laminowanego, np. 6,4 mm, 8,8 mm, 10,8 mm
• Określenie elementów składowych np. 33.1, 44.2, 55.2, gdzie pierwsze cyfry oznaczają grubości poszczególnych płyt szklanych, a cyfra po kropce - całkowitą ilość folii zastosowanych w szkle warstwowym. Podstawowa grubość folii PVB to 0,38 mm.
Tabela 1. Przykładowa budowa szyb laminowanych
Obowiązujące standardy, klasyfikacja produktu
Ocena produktu powinna odbywać się w odniesieniu do obowiązujących standardów. W przypadku szkła warstwowego i warstwowego bezpiecznego jest to PN EN ISO 12 543 części od pierwszej do szóstej.
Producent szkła warstwowego dostarcza Deklarację Zgodności z obowiązującymi normami na swój produkt.
Zapewnienie odpowiedniego poziomu bezpieczeństwa, zarówno biernego, czyli potencjalnego kontaktu ludzkiego ciała z przegrodą szklaną i ewentualnych obrażeń, czy ochrony przed atakiem zewnętrznym, jest kryterium niezwykle istotnym w procesie projektowania i realizacji.
Świadomość obowiązujących przepisów i uwarunkowań prawnych pozwala na właściwy dobór szkła w przegrodach i zapewnienie odpowiedniego poziomu bezpieczeństwa użytkownikom.
Bezpieczeństwo bierne
Nowe regulacje prawne w zakresie bezpieczeństwa biernego wprowadzają nową metodologię badania, klasyfikacji i możliwych do zastosowania produktów.
Stara norma branżowa PN B 13083 „Szkło budowlane bezpieczne" i wynikające z niej oznakowanie klasami A, B, C, zostają zastąpione przez nową normę, PN EN 12 600 „Szkło w budownictwie. Badanie wahadłem. Udarowa metoda badania i klasyfikacji szkła płaskiego".
Przyjęte w PN EN 12 600 oznaczenie klas szkieł bezpiecznych składa się z trzech elementów;
• Cyfry oznaczającej najlepszy numer klasy (3, 2 lub 1), dla której szyby uzyskały wynik pozytywny
• Litery określającej charakterystyczny dla danego szkła sposób pękania:
A - sposób rozbicia typowy dla zwykłego szkła B - sposób rozbicia typowy dla szkła klejonego C - sposób rozbicia typowy dla szkła hartowanego
• Cyfry określającej, przy której z wysokości uderzenia odpowiadającej poszczególnym klasom (3, 2, 1), szyby nie pękają lub pękają bez powstania otworu o średnicy ponad 76 mm.
Przykładowe oznaczenia klasy: 2B2, 1C3
Uniesienie elementu wahadłowego symuluje uderzenie ludzkiego ciała w przegrodę szklaną, z różną energią w zależności od wysokości spadku.
Prócz kryterium bezpiecznego rozbicia lub jego braku, w zależności od rodzaju szkła istotne jest również, czy element pozostanie w ramie po przeprowadzonej próbie (dotyczy to drugiej cyfry w oznaczeniu klasy szkła).
Tabela 2. Klasyfikacja zgodnie z wymaganiami PN EN 12 600 „Szkło w budownictwie. Badanie wahadłem. Udarowa metoda badania i klasyfikacji szkła płaskiego"
Tabela 3. Przykładowe oznakowanie klas bezpieczeństwa dla szkieł laminowanych oferowanych przez firmę Pilkington
Dodatkowo norma dopuszcza, po przeprowadzeniu odpowiednich badań, zastosowanie grubego szkła odprężonego float i szkła hartowanego termicznie jako produkty bezpieczne, spełniające wymagania normy PN EN 12 600.
Dokumentem poświadczającym stosowną klasę dla szkła bezpiecznego nie jest przynależność do odpowiedniej grupy produktów, lecz Świadectwo Badań wystawione przez upoważniony Instytut, np. Instytut Szkła i Ceramiki, określający przedmiot badań, zleceniodawcę, rodzaj przeprowadzonych badań oraz wynik określający klasę.
Bezpieczeństwo czynne
Kolejnym z kryteriów bezpieczeństwa może być zapewnienie ochrony przed potencjalnym atakiem zewnętrznym. W zależności od użytego narzędzia mówimy o aktach wandalizmu, włamaniu do obiektu czy ataku z wykorzystaniem broni palnej.
We wszystkich przypadkach produktem badanym i klasyfikowanym ze względu na charakterystykę odporności jest szkło warstwowe, laminowane.
Również w zakresie bezpieczeństwa biernego możemy mówić o funkcjonowaniu potocznego nazewnictwa czy błędnych stereotypach określających wymagania wobec szkła.
Zabezpieczenie obiektów i ochrona mienia przed potencjalnym atakiem zewnętrznym wymusza konieczność stosowania zaawansowanych produktów ze szkła warstwowego.
Podstawowy produkt z tej grupy to potocznie nazywane szkło antywłamaniowe, zadaniem którego jest ochrona przed aktami wandalizmu czy ewentualnych prób włamania przy użyciu prostych narzędzi. Szkła z tej grupy podlegają badaniom i klasyfikacji zgodnie z obowiązującą normą tj. PN EN 356 „Szkło w budownictwie. Szyby ochronne. Badanie i klasyfikacja odporności na atak ręczny".
Norma określa osiem klas odporności szkła od P1A do P8B. Oznaczenie literowe A i B jest pozostałością niemieckich standardów DIN, i dotyczy badania szyby przy pomocy stalowej kuli (A) lub siekiery testowej (B)
Tabela 4. Klasyfikacja szyb „antywłamaniowych" zgodnie z PN EN 356
Tabela 5. Przykładowa klasyfikacja zgodnie z PN EN 365 dla produktów oferowanych przez firmę Pilkington
Przedstawione wcześniej zestawienia pokazują, iż jeden i ten sam produkt może być poddawany badaniom i klasyfikacji w oparciu o różnorodne wymagania, których porównywanie jest błędem i prowadzi do mylnych wniosków.
Przykład
Pilkington Optilam™ 6,4 - 2B2 wg PN EN 12 600
P2A wg PN EN 356
Istotne zatem jest, aby na etapie projektowania określić bardzo precyzyjnie wymagania stawiane szkłu warstwowemu, a co za tym idzie, konieczność poświadczenia ich stosownymi wynikami badań lub klasyfikacji. Wyeliminuje to niezdrowe praktyki przedstawiania klasyfikacji na szkło antywła-maniowe, gdy wymagane jest poświadczenie klasy bezpieczeństwa.
Krok dalej w wymaganiach stawianych szkłu laminowanemu to jego potencjalna odporność na uderzenie pociskiem. Norma PN EN 1063 pozwala na badanie i klasyfikację szkieł „kuloodpornych". Kryterium oceny i sposób badania przedstawiony jest w tabeli poniżej.
Tabela 6. PN EN 1063 „Szkło w budownictwie. Bezpieczne oszklenia. Badanie i klasyfikacja odporności na uderzenie pociskiem"
Norma określa siedem klas od BR1 do BR7 z dodatkowym podziałem na produkty odpryskowe S, i bezodpryskowe NS. Nowością jest rozszerzenie klasyfikacji o broń gładko-lufową SG1 i SG2.
Szkło warstwowe pod względem wytrzymałości mechanicznej zachowuje się podobnie do szkła odprężonego float. Niemniej ze względu na tolerancje elementów składowych (poszczególnych szyb), grubości przyjmowane do obliczeń konstrukcyjnych są odpowiednio mniejsze, aniżeli jednorodnego szkła float.
Montaż szkła laminowanego powinien odbywać się zgodnie z obowiązującymi przepisami, normami i zaleceniami producenta. Nie wszystkie rozwiązania typowe przy montażu płyt wykonanych ze szkła odprężonego, można w sposób dowolny przenosić dla szkła warstwowego. O ile nowa norma definiuje trzy rodzaje szkła bezpiecznego, o tyle nie zawsze możemy stosować je w sposób dowolnie zamienny.
Wartość i charakterystyka obciążeń, które mają pojawić się na szkle mają równie decydujący wpływ, co sposób samego mocowania szkła.
Właściwe więc jest, aby na etapie realizacji konsultować konkretne rozwiązania z producentem szkła.
Niewłaściwy dobór produktu jak również jego mechanicznego zamocowania, może spowodować, iż pomimo odpowiedniej klasyfikacji bezpieczeństwa szkło nie będzie zastosowane w sposób prawidłowy.
Należy pamiętać, iż klasyfikacja produktów ze szkła płaskiego, jak również sposób ich badania związany jest z podparciem czterostronnym dla wszystkich przytoczonych powyżej norm. Podobnie jak w przypadku produktów ognioochron-nych, tu również sposób mocowania ma decydujące znaczenie. Często powielanym błędem jest przyjmowanie klasyfikacji szkła bezpiecznego dla całego elementu, bez uwzględniania sposobu mocowania szkła. Przykładem mogą być balustrady ze zwykłym szkłem laminowanym mocowanym punktowo, traktowane jako balustrady bezpieczne, choć nie jest to zgodne z zaleceniami producentów szkła.
Właściwym wydaje się więc kontakt z Biurem Technicznym producenta szkła w celu weryfikacji prawidłowości rozwiązań.
Piotr Oleszyński
PILKINGTON Polska
patrz też:
- Szyby antywłamaniowe – czy istnieją? , Świat Szkła - portal
więcej informacji: Świat Szkla 2/2005