Jednym z podstawowych wymagań jakim podlegają budynki a szczególnie pomieszczenia przeznaczone na stały pobyt ludzi jest zapewnienie właściwego klimatu termicznego w tych pomieszczeniach oraz ochrona przed nadmiernym wychładzaniem i zbyt dużym zużywaniem ciepła.
Jednym z rozwiązań sprzyjających spełnieniu tych wymagań jest zamontowanie w drzwiach prowadzących do ogrzewanych pomieszczeń i w drzwiach prowadzących do budynków zamykaczy, zapewniających szybkie i pewne zamknięcie drzwi za wchodzącą osobą i ochronę przed ucieczką ciepłego powietrza z pomieszczenia i całego budynku.
Jednocześnie drzwi, na których są montowane, często leżą w ciągu drogi ewakuacyjnej na wypadek pożaru. Drzwi te, a wraz z nimi zamykacze (w starej normie funkcjonował termin „samozamykacze”), podlegają więc rygorom wynikającym z ochrony przeciwpożarowej. Projekt budynku, po uwzględnieniu przepisów przeciwpożarowych, określa miejsca, w których powinny być stosowane drzwi przeciwpożarowe o określonej odporności na ogień lub drzwi dymoszczelne.
Dlatego drzwi powinny być wyposażone w zamykacz z regulacją przebiegu zamykania. Zapewni to wygodne korzystanie z drzwi w czasie normalnego trybu pracy, a w przypadku pożaru „specjalne zachowanie się drzwi” określone w przepisach i projekcie budynku. Oczywiście, tak jak inne wyroby budowlane, drzwi i zamykacze powinny być trwałe i bezpieczne w użytkowaniu.
Nowoczesna konstrukcja oraz zastosowanie najwyższej jakości materiałów zapewniają wieloletnią, bezawaryjną pracę prawidłowo zamontowanych zamykaczy. Estetyka oraz bogate wzornictwo pozwalają na dobranie odpowiedniego zamykacza do każdego wnętrza. Zamykacze mogą być stosowane do każdego rodzaju stolarki drzwiowej: drewnianej, stalowej, aluminiowej i PVC oraz do drzwi całoszklanych. Konstrukcja zamykaczy pozwala na montowanie ich do ościeżnicy lub do skrzydła drzwi („lewych” lub „prawych”) albo w podłodze. Zastosowanie wysokiej jakości materiałów pozwala montować je wewnątrz i na zewnątrz budynku.
Nowoczesne zamykacze łączą w sobie funkcjonalność i niezawodność z efektownym designem. Dzięki różnym typom zamykaczy mogą być one stosowane zarówno w miejscach o słabym natężeniu ruchu, jak i w miejscach o warunkach ekstremalnych. W określonych obiektach produkty te można w formie stylowych akcentów wbudować w homogeniczny sposób w otoczenie stawiające wysokie wymogi architektoniczne.
Drzwi o różnych wielkościach i przeznaczeniu mogą być wyposażone w samozamykacze z ramieniem standardowym lub ślizgowym. Zapewniają one wygodne i pewne użytkowanie przy jednoczesnym ograniczeniu kosztów. Zastosowana funkcja hydraulicznego tłumienia gwałtownego otwarcia i zamknięcia drzwi chroni je przed uszkodzeniem.
Samozamykacze podłogowe zyskują popularność, szczególnie do współpracy z drzwiami całoszklanymi. Bogaty program akcesoriów umożliwia ich zastosowanie do drzwi wahadłowych i rozwieranych standardowych jak i szklanych, jedno i dwuskrzydłowych. Mogą być też stosowane do drzwi przeciwpożarowych i dymoszczelnych.
Definicje i podział
Zamykacze drzwiowe (samozamykacze) to okucia budowlane, powodujące samoczynne zamykanie skrzydła drzwiowego w wyniku działania napinanej sprężyny.
Obecnie na rynku polskim obecne są:
- zamykacze sprężynowe bez tłumienia, w których podczas otwierania skrzydła drzwiowego zostaje napięta sprężyna i pod jej działaniem następuje samoczynne zamknięcie skrzydła drzwiowego z nieregulowaną prędkością obrotową. Sprzedawane są one pod skróconą nazwą zamykacze sprężynowe;
- zamykacze sprężynowe z tłumieniem hydraulicznym, w mechanizmie których podczas otwierania skrzydła drzwiowego zostaje napięta sprężyna i pod jej działaniem następuje samoczynne zamknięcie skrzydła z prędkością obrotową, regulowaną hydraulicznie. Sprzedawane są one pod nazwą zamykacze hydrauliczne.
Te drugie są obecnie bardziej popularne i podlegają wymaganiom normy PN-EN 1154:1999/A1:2004 Okucia budowlane. Zamykacze drzwiowe z regulacją przebiegu zamykania. Wymagania i metody badań.
Norma ta obejmuje uruchamiane ręcznie zamykacze do drzwi rozwieranych i wahadlowych, zarówno górne jak i podłogowe.
Zamykacze drzwiowe przeznaczone do stosowania w drzwiach przeciwpożarowych i dymoszczelnych powinny wykazywać dodatkowe własności i tym samym czynnie przyczyniać się do spełnienia wymagań dotyczących bezpieczeństwa w czasie pożaru – zarówno samodzielnie, jak i jako element zespołu drzwiowego.
Zamykacze drzwiowe zawierające elektrycznie zasilane mechanizmy podtrzymujące drzwi w położeniu otwartym, przeznaczone do stosowania w drzwiach przeciwpożarowych/dymoszczelnych podlegają też wymaganiom normy PN-EN 1155:1999 Okucia budowlane. Przytrzymywacze elektryczne otwarcia drzwi rozwieranych i wahadłowych. Wymagania i metody badań.
Zamykacze drzwiowe to ręcznie uruchamiane mechanizmy zamykające drzwi, w których energia zamykania jest wytwarzana przez użytkownika podczas otwierania i które gdy są zwolnione, powodują powrót skrzydła drzwi do położenia zamknięcia, w sposób kontrolowany. Terminem tym obejmuje się wszystkie ramiona i dźwignie, wsporniki, ślizgi, górne trzpienie zawiasowe, obrotowe podpory podłogowe i inne części dostarczane wraz z urządzeniem i potrzebne do jego zamontowania i działania.
Zastosowana w nowoczesnych zamykaczach krzywka powoduje szybkie zmniejszenie się momentu otwierającego drzwi co zapewnia bezproblemowe otwieranie drzwi przez dzieci i osoby starsze. Pełna kontrola nad drzwiami w czasie zamykania zapewnia wysoki komfort użytkowania
Dostępne są rozwiązania w których zamykacz i szyna ślizgowa po zamontowaniu w skrzydle i ościeżnicy staja się prawie niewidoczne. Małe wymiary umożliwiają montaż w drzwiach o grubości 40 mm.
Płytki zamykające samozamykacze podłogowe mogą wykonane z różnych materiałów (aluminium, stal nierdzewna) i mieć różne kolory i stylistyką dostosowana do charakteru i przeznaczenia pomieszczenia.
Wprowadzono następujący podział zamykaczy drzwiowych:
Ze względu na rodzaj drzwi
- do drzwi rozwieranych (przymykowych) – zamykacze jednostronnego działania, które pozwalają na działanie drzwi tylko w jednym kierunku i które zamykają się do stałego elementu oporowego; wyróżniamy tu zamykacze prawe – zamykające skrzydło w kierunku zgodnym z ruchem wskazówek zegara i zamykacze lewe – zamykające skrzydło w kierunku przeciwnym do ruchu wskazówek zegara. Dostępne są zamykacze górne do drzwi lewych i prawych z montażem normalnym po stronie zawiasów lub montowane po przeciwnej stronie do zawiasów; do drzwi jednoskrzydłowych (pojedynczych) lub dwuskrzydłowych (podwójnych), również niesymetrycznych, z regulatorem kolejności zamykania skrzydeł;
- do drzwi wahadłowych – zamykacze dwustronnego działania, które pozwalają na działanie drzwi w obu kierunkach; określane też jako uniwersalne – zamykające skrzydło w kierunku zgodnym i w kierunku przeciwnym do ruchu wskazówek zegara.
Ze względu na sposób montażu
- zamykacze wpuszczane – osadzane wewnątrz elementu budowlanego, np. montowany wewnątrz konstrukcji drzwi lub ościeżnicy (dostępne są zamykacze o wąskiej konstrukcji, które mogą zostać bezproblemowo wbudowane w płytę drzwi o grubości wynoszącej tylko 40 mm);
- zamykacze wierzchnie – mocowane na zewnątrz elementu budowlanego, np. montowane na drzwiach lub ościeżnicy.
Ze względu na miejsce montażu
- dolny – montowany na lub w posadzce;
- górny – montowany na lub w skrzydle lub ościeżnicy.
Ze względu na budowę zamykacza
- z ramieniem nożycowym (z rozwórką),
- z ramieniem ślizgowym (z szyną ślizgową).
Porzez regulację zaworów możliwa jest regulacja bezstopniowa lub skokowa (bez potrzeby wyhaczania ramienia) następujących parametrów:
- siła zamykania (moment zamykający), niektóre zamykacze są wyposażone w optyczny wskaźnik siły zamykania,
- prędkość zamykania,
- domknięcie – końcowa faza zamykania (określane też jako zatrzaśnięcie, dobicie, docisk końcowy); możliwa regulacja również poprzez zmianę długości ramienia,
- opóźnione zamykanie,
- spowolnienie otwierania.
Aby serwisant regulujący parametry miał ułatwione zadanie poszczególne funkcje zaworów oznaczone są różnymi kolorami. W przypadku zamykaczy górnych zawory regulacyjne umieszczone są zazwyczaj z przodu lub z boku zamykacza, w przypadku zamykaczy podłogowych elementy regulacyjne dostępne są od góry, po zdjęciu pokrywy zamykacza.
Zawory termiczne (termoregulacyjne) umożliwiają równomierne funkcjonowanie, nawet podczas wahań temperatur. Technologia termozaworów gwarantuje brak wydłużonego czasu zamknięcia drzwi przy spadających temperaturach i gwarantuje trwała regulację wielosezonową. Sprzyja temu również użycie odpowiednich płynów hydraulicznych, dzięki czemu zamykacze te charakteryzują się bardzo wysoką termostabilnością w zakresie temperatur od –45 do + 45°C
Zawór (wentyl) bezpieczeństwa w zamykaczu chroni przed przeciążeniami w czasie zamykania i otwierania
Zawór hydrauliczny tłumienia otwierania w zamykaczu (tzw. funkcja „antywiatrowa”) zabezpiecza drzwi przed gwałtownym ich otwarciem i uszkodzeniem (uderzeniem klamki o ścianę lub gwałtownym zatrzymaniem drzwi na ograniczniku otwarcia powodującym uszkadzenie górnych zawiasów drzwiowych). Dostępne są zamykacze z blokadą otwarcia w kilku położeniach skrzydła (np. funkcja „stop” przy 90° i 105°).
Oferowane są też zamykacze z funkcją biegu jałowego, zapewniające odsprzężenie zamknięcia siłowego istniejącego pomiędzy drzwiami a mechanizmem zamykacza, co powoduje, że drzwi można swobodnie poruszać w kierunku otwierania i zamykania.
W zależności od potrzeb dostępne są zamykacze małe, łatwe w montażu i wyróżniające się ciekawym designem albo mające większe rozmiary i zapewniające przedłużoną trwałość nawet przy poruszaniu dużych ciężkich drzwi szklanych
W normie PN-EN 1154 podano następującą terminologię:
Szerokość drzwi – szerokość skrzydła drzwiowego, łącznie ze wszystkimi przylgami.
Moment zamykający – wytworzony przez zamykacz drzwiowy moment obrotowy, wyrażony w Nm, działający na skrzydło drzwiowe podczas zamykania.
Wielkość zamykacza drzwiowego – miara momentu zamykającego, wywieranego przez zamykacz drzwiowy.
Regulacja siły zamykającej – funkcja pozwalająca na płynną lub skokową regulację momentu zamykającego, w zakresie odpowiadającym wielkościom zamykaczy.
Regulacja prędkości – możliwość nastawiania prędkości zamykania drzwi.
Regulacja domknięcia – regulacja prędkości, działająca tylko podczas kilku ostatnich stopni kątowych zamykania drzwi.
Skuteczność – określa stosunek siły otwierającej, przyłożonej do drzwi przez użytkownika, do możliwej do uzyskania siły zamykającej drzwi, wyrażony w procentach.
Przytrzymywanie otwarcia – funkcja, która pozwala drzwiom wyposażonym w zamykacz pozostawać w położeniu otwartym pod zaprogramowanym lub wybranym kątem, dopóki nie zostaną zwolnione ręcznie.
Elektryczne przytrzymywanie otwarcia – funkcja, która pozwala drzwiom wyposażonym w zamykacz pozostawać w położeniu otwartym pod zaprogramowanym lub wybranym kątem, dopóki nie zostaną zwolnione elektrycznie. W normie PN-EN 1155:1999 Okucia budowlane. Przytrzymywacze elektryczne otwarcia drzwi rozwieranych i wahadłowych. Wymagania i metody badań określono wymagania dotyczące przytrzymywaczy otwarcia będących oddzielnymi urządzeniami, a także mechanizmów przytrzymujących otwarcie, wbudowanych w zamykacz drzwiowy.
Elektryczne przytrzymywacze otwarcia drzwi rozwieranych i wahadłowych, produkowane zgodnie z niniejszą normą, mogą utrzymywać drzwi w pozycji unieruchomionej lub pozwolić drzwiom na swobodny ruch rozwierany czy wahadłowy. W każdym przypadku, przerwa zasilania elektrycznego spowoduje przymusowe zamknięcie kontrolowanych drzwi.
Tabela 1
Uwaga 1: Tam gdzie rzeczywisty rozmiar i masa drzwi, do których ma być zamocowany, odnoszą się do dwóch wielkości zamykaczy – zaleca się użycie mocniejszego zamykacza.
Uwaga 2: Podane szerokości drzwi przewidziane są do instalacji typowych. W przypadku wyjątkowo wysokich lub ciężkich drzwi, wiatrów lub przeciągów albo specjalnych instalacji – zaleca się użycie mocniejszego zamykacza.
Wymagania
Wymagania dotyczące zamykaczy drzwiowych według normy PN-EN 1154 podzielono na wymagania dotyczące informacji o wyrobie oraz wymagania eksploatacyjne.Zamykacz drzwiowy powinien być dostarczany z przejrzystą, szczegółową instrukcją jego montażu, regulacji i konserwacji, która powinna także obejmować wszelkie ograniczenia dotyczące kąta otwarcia.
Jeżeli zamykacz jest zalecany do zastosowań innych niż typowe, w wymienionych powyżej instrukcjach powinna być jasno sprecyzowana wielkość zamykacza drzwiowego dla każdej określonej pozycji montażu.Wymagania eksploatacyjne zostały podzielone na obligatoryjne, które powinien spełniać każdy zamykacz drzwiowy oraz na fakultatywne, które powinny spełniać zamykacze z dodatkowymi funkcjami.
Wymagania obligatoryjne:
- trwałość,
- moment zamykający i otwierający,
- skuteczność,
- czas zamykania,
- kąty działania,
- parametry przeciążeniowe,
- zależność działania od temperatury,
- wyciek płynu,
- uszkodzenie,
- odporność na korozję.
Wymagania fakultatywne:
- regulację domknięcia,
- ogranicznik tylny,
- opóźnione zamykanie,
- nastawna siła zamykająca,
- położenie zerowe (tylko w odniesieniu do zamykaczy dwustronnego działania, tj. do drzwi wahadłowych).
W normie opisano też dodatkowe wymagania dotyczące zamykaczy drzwiowych przeznaczonych do stosowania w przeciwpożarowych/dymoszczelnych zespołach drzwiowych.
Ciekawie zaprojektowany zamykacz może być montowany nawet w najbardziej eleganckich wnętrzach
Klasyfikacja
Zamykacze drzwiowe są klasyfikowane wg sześciocyfrowego systemu kodowego.
Kategoria użytkowania (pierwsza cyfra)
Dla drzwi wewnętrznych i zewnętrznych, przeznaczonych do użytku publicznego, gdzie istnieje możliwość niewłaściwego użytkowania drzwi, przeznaczone są klasy:
klasa 3: do zamykania drzwi od kąta rozwarcia co najmniej 105°
klasa 3: do zamykania drzwi od kąta rozwarcia co najmniej 180°
Jeśli drzwi narażone są na skrajnie niewłaściwe użytkowanie lub istnieje konieczność szczególnego ograniczenia kąta otwarcia – zaleca się stosowanie zamykaczy drzwiowych mających funkcję ogranicznika tylnego lub odrębnego ogranicznika otwarcia drzwi. Drzwi takie mogą mieć wbudowany zderzak, który pomaga zapobiegać gwałtownemu, szerokiemu rozwarciu drzwi. Niektórzy określają to jako ochrona wiatrowa potrzebna w przypadku drzwi zewnętrznych.
Trwałość (druga cyfra)
Dla zamykaczy drzwiowych określa się tylko jedną klasę trwałości:
klasa 8: 500 000 cykli próbnych
Masa drzwi próbnych (trzecia cyfra)
Norma określa siedem klas masy drzwi próbnych i odnośnych wielkości zamykaczy drzwiowych – zostały one podane w tabeli 1.
W przypadkach, gdy zamykacz drzwiowy jest odpowiedni dla przedziału wielkości, powinno określać się wartość maksymalną i minimalną.
Opóźnienie zamknięcia
Funkcja opóźnionego zamykania zapewnia regulację zwłoki w cyklu zamykania. Uzyskuje się dodatkowy czas na przejście – co może być istotne dla osób z bagażem lub dużymi przedmiotami, personelu ze stolikami na kółkach, łóżkami szpitalnymi oraz dla matek z dziećmi i inwalidów.
Blokada otwarcia
Podobne zadanie pełni blokada otwarcia umożliwiająca zablokowanie drzwi w pozycji otwartej w odpowiednim kącie. Blokada może być włączana lub wyłączana przez użytkownika jeśli użyta zostanie blokada z przełącznikiem.
Centrala sterująca montowana na nadprożu i czujka dymu stanowią skoordynowany system który zapewnia najwyższy poziom bezpieczeństwa. Układ rozpoznajacy doskonale rozpoznaje intensywność zadymienia i wysyła odpowiedni sygnał do urządzenia sterującego. Centralka zasilająco-sterująca natychmiast odcina dopływ prądu do podłączonych urządzeń w przypadku otrzymania sygnału alarmu lub zaniku zasilania. W ten sposób zwalnia elemety blokujące drzwi i zablokowane drzwi są natychmiast domknięte. Ognisko pożaru pozostaje pod kontrolą.
Elektromagnes utrzymuje drzwi przeciwpożarowe przeciwdymowe w pozycji otwartej. W przypadku pożaru czujka dymowa wyłącza blokadę i samozamykacze powodują samoczynne domknięcie drzwi.
Zachowanie się w pożarze (czwarta cyfra)
Określono dwie klasy zachowania się w razie pożaru:
klasa 0: nieodpowiednie do zastosowania w drzwiach przeciwpożarowych / dymoszczelnych
klasa 1: odpowiednie do zastosowania w drzwiach przeciwpożarowych / dymoszczelnych.
Zamykacze te muszą uzyskać pozytywną ocenę w badaniach określonych w normach:
- PN-EN 1634-1:2009 Badania odporności ogniowej i dymoszczelności zestawów drzwiowych i żaluzjowych, otwieranych okien i elementów okuć budowlanych. Część 1: Badania odporności ogniowej drzwi, żaluzji i otwieranych okien.
- PN-EN 1634-2:2009 Badania odporności ogniowej i dymoszczelności zestawów drzwiowych i żaluzjowych, otwieranych okien i elementów okuć budowlanych. Część 2: Badanie odporności ogniowej charakteryzujące elementy okuć budowlanych.
- PN-EN 1634-3:2006 Badania odporności ogniowej zestawów drzwiowych i żaluzjowych. Część 3: Sprawdzanie dymoszczelności drzwi i żaluzji.
Bezpieczeństwo (piąta cyfra)
Zamykacze drzwiowe powinny spełniać wymagania podstawowe dotyczące bezpieczeństwa użytkowania – dlatego określono tylko klasę 1.
Odporność na korozję (szósta cyfra)
Określa się pięć klas odporności na korozję zamykaczy badanych według PN-EN 1670:2008 Okucia budowlane. Odporność na korozję. Wymagania i metody badań.
klasa 0: nieokreślona odporność na korozję
klasa 1: niska odporność
klasa 2: średnia odporność
klasa 3: wysoka odporność
klasa 4: bardzo wysoka odporność
Powyższy zapis dotyczy zamykacza drzwiowego z regulacją przebiegu zamykania drzwi:a) od kąta rozwarcia co najmniej 105° (klasa 3), b) o próbie trwałościowej 500 000 cykli (klasa 8), c) masą drzwi od 100 kg (klasa 5) do 40 kg (klasa 2), d) nieodpowiedniego do zastosowania w przeciwpożarowych lub dymoszczelnych zespołach drzwiowych (klasa 0), e) spełniającego Wymagania Podstawowe dotyczące bezpieczeństwa użytkowania (klasa 1), f) posiadającego nieokreśloną odporność na korozję (klasa 0).
Robert Sienkiewicz
Całość artykułu w wydaniu drukowanym i elektronicznym
patrz też:
- Dlaczego warto stosować samozamykacze? , Robert Sienkiewicz, Świat Szkła 2/2011
- Samozamykacze a ochrona przeciwpożarowa, Robert Sienkiewicz, Świat Szkła 11/2010
- Samozamykacze drzwiowe, Świat Szkła 11/2010
- Okucia do drzwi rozwieranych przeszklonych i całoszklanych. Część 1. Zamykacze , Robert Sienkiewicz, Świat Szkła 2/2010
- Bezproblemowe zamykanie drzwi , Świat Szkła 2/2010
- Drzwi wewnętrzne. Badania i zakładowa kontrola produkcji , Zbigniew Czajka, Świat Szkła 11/2009
- Drzwi wewnętrzne. Wymagania i ocena zgodności. Część 2 , Zbigniew Czajka, Świat Szkła 10/2009
- Właściwości techniczno-użytkowe przeszklonych ścian działowych , Zbigniew Czajka, Świat Szkła 9/2009
- Drzwi wewnętrzne. Wymagania i ocena zgodności. Cz.1, Zbigniew Czajka, Świat Szkła 7-8/2009
- Wymagania i badania automatycznych napędów , Zbigniew Czajka , Świat Szkła 4/2009
- Wymagania związane z bezpieczeństwem drzwi z automatycznym napędem. Część 2 , Zbigniew Czajka, Świat Szkła 1/2009
- Wymagania związane z bezpieczeństwem drzwi z automatycznym napędem. Część 1 , Zbigniew Czajka, Świat Szkła 12/2008
- Bezpieczeństwo automatycznych drzwi obrotowych , Zbigniew Czajka, Świat Szkła 10/2008
- Specjalistyczne wymagania i ocena zgodności okuć do drzwi przeciwpożarowych i dymoszczelnych , Zbigniew Czajka, Świat Szkła 7-8/2008
- Okucia do drzwi i ścianek działowych całoszklanych. Część 2 , Zbigniew Czajka, Świat Szkła 5/2008
- Okucia do drzwi i ścianek działowych całoszklanych. Część 1 , Zbigniew Czajka, Świat Szkła 4/2008
- Zamykacze drzwiowe – wymogi związane z wprowadzeniem do obrotu , Zbigniew Czajka, Świat Szkła 9/2007
- Charakterystyka, wymagania i metody badań zamykaczy drzwiowych z regulacją przebiegu zamykania, Zbigniew Czajka. Świat Szkła 3/2006
inne artykuły o podobnej tematyce patrz Serwisy Tematyczne