Oceniając stan normalizacji w zakresie okuć budowlanych stwierdzamy, że znormalizowano już wszystkie podstawowe okucia poza zamkami wielopunktowymi. Aktualnie prace normalizacyjne dotyczące tych zamków są bardzo zaawansowane w CEN i ukazał się już projekt normy na wymagania, klasyfikację i metody ich badań.
W związku z tym, że wprowadza on szereg podejść do zagadnienia różniących się od normy na zamki mechaniczne, w niniejszym artykule przybliżę podstawowe zmiany.
Projekt normy pr PN EN 15685 Okucia budowlane. Wymagania i metody badań. Zamki wielopunktowe, zasuwnice i zaczepy dzieli wymagania i metody badań w zależności od przeznaczenia i zakresu stosowania.
Stąd zamki te zostały podzielone na trzy typy: blokujące, dociskające i przeciwrozłączne.
Analizując wymagania i metody badań można przyjąć, że pomimo, iż funkcją każdego z niżej wymienionego typów zamków jest zablokowanie skrzydła w ościeżnicy, to w rozumieniu normy:
- zamki blokujące są to zamki, których podstawowym zadaniem jest zablokowanie skrzydła drzwiowego rozwieranego w ościeżnicy,
- zamki dociskające są połączeniem zamka wpuszczanego, najczęściej zapadkowo-zasuwkowego, z zasuwnicą rolkową lub suwakową, których zadaniem jest zapewnienie dużej szczelności połączenia rozwieranego skrzydła z ościeżnicą przez jego docisk i ugięcie uszczelek,
- zamki przeciwrozłączne są to najczęściej zamki sterujące zasuwnicą hakową stosowane do drzwi przesuwnych zapobiegające możliwości przesuwu skrzydła w ościeżnicy.
Wszystkie podane wyżej typy zamków mogą również posiadać funkcje podwyższonej odporności na włamanie, natomiast zamki blokujące i dociskające mogą również, po spełnieniu wymagań określonych odnośnymi normami, współpracować z okuciami przeciwpanicznymi wg PN-EN 1125 Okucia budowlane.
Zamknięcia przeciwpaniczne do wyjść uruchamiane prętem poziomym, przeznaczone do stosowania na drogach ewakuacyjnych. Wymagania i metody badań i z zamknięciami awaryjnymi wg PN-EN 179 Okucia budowlane. Zamknięcia awaryjne do wyjść uruchamiane klamką lub płytą naciskową. Wymagania i metody badań i być stosowane na drogach ewakuacyjnych.
 |
 |
 |
| Rys. 1. G-U Secury z elektroryglem |
Rys. 2. G-U Secury Automatic |
Rys. 3. G-U Secury MR |
O ile prawie wszystkie wymagania i metody badań zamków blokujących i dociskających są prawie identyczne, to podstawowa różnica w stosunku do zamków przeciwrozłącznych wynika z różnicy w obciążeniach tych zamków podczas eksploatacji.
Zamki blokujące i dociskające oraz ich zaczepy w eksploatacji i ocenie podwyższonej odporności na włamanie obciążane są siłami działającymi prostopadle do płaszczyzny skrzydła drzwiowego natomiast zamki przeciwrozłączne i ich zaczepy obciążane są siłami działającymi w płaszczyźnie skrzydła drzwiowego – stąd wynikają inne wymagania i metody badań tych zamków.
Poziom wymagań w zakresie podstawowych parametrów dotyczących działania zamków związany jest, podobnie jak w innych normach, z jedną z trzech kategorii użytkowania określającą motywację użytkowników do niskiego, mniej lub bardziej uważnego posługiwania się drzwiami, w których zamontowane są zamki z okuciami uchwytowo osłonowymi.
Norma przewiduje, że w przypadku nie określenia przez producenta przeznaczenia do konkretnej kategorii użytkowania zamki powinny spełniać wymagania dla trzeciej kategorii użytkowania. Zróżnicowane są natomiast, w zależności od przeznaczenia, wymagania i metody badań dotyczące zabezpieczenia dla zamków hakowych i ich zaczepów.
Podzielone są one na 7 klas, podobnie jak w przypadku zamków wg PN-EN 12209 Okucia budowlane. Zamki. Zamki wraz z zaczepami uruchamiane mechanicznie. Wymagania i metody badań.
Zróżnicowanie wynika z faktu, że w drzwiach przesuwnych haki obciążane są siłami wyrywającymi je z zamka, a zaczepy – odrywającymi je od ościeżnicy. Natomiast identyczne zamki i zaczepy zastosowane w drzwiach rozwieranych nie muszą spełniać takiego wymagania.
W niektórych wymaganiach norma wprowadza szereg zmian w stosunku do zamków jednopunktowych, które w przypadku wiercenia wymagają bezpośredniego skierowania go na wszelkie elementy w zamku, z zamiarem odwiercenia ich i umożliwienia cofnięcia zasuwki, i/lub na wrażliwe elementy mocujące, z zamiarem ich usunięcia i odłączenia zamka od drzwi. W normie na zamki wielopunktowe uwzględnia się i prowadzi badania łącznie z okuciami uchwytowo-osłonowymi wg PN-EN 1609, dostarczonymi przez zleceniodawców, chroniącymi pewne obszary zamka przed wierceniem, co ogranicza zakres badań.
Producenci okuć nie umieszczają jednak informacji o badaniach z takimi okuciami, co powoduje, że producenci drzwi stosują dowolne okucia uchwytowo-osłonowe, które mogą spowodować, że zamek niechroniony właściwymi okuciami nie spełnia wymagań. Do badań nie jest natomiast wymagane niezależne badanie wkładek bębenkowych a ich ocena w zakresie odporności na włamanie oraz wymagań dla klucza polega wyłącznie na sprawdzeniu osiągów wg PN-EN 1303 Okucia budowlane. Wkładki bębenkowe do zamków. Wymagania i metody badań dla zalecanych przez producenta wkładek bębenkowych. Analizując projekt normy stajemy przed dylematami związanymi z dwoma zagadnieniami.
(...)
Według oświadczeń producentów zamki hakowe produkowane są bez określonego przeznaczenia. Udział w stosowaniu zamków hakowych do drzwi przesuwnych jest minimalny w stosunku do zamków stosowanych w drzwiach rozwieranych. Stąd, nie mając ściśle określonego przeznaczenia, zamki hakowe powinny być badane i spełniać wymagania normy zarówno dla drzwi rozwieranych, jak i przesuwnych. Zamki te i ich zaczepy, zwłaszcza dla wyższych klas zabezpieczenia, musiałyby mieć zróżnicowaną konstrukcję, co wiąże się w produkcji z dodatkowymi narzędziami i różną technologią. A tego producenci chcieliby uniknąć.
Drugim dylematem jest fakt, że w przypadku zamków wielopunktowych, podobnie jak w przypadku zawias jednoosiowych, otrzymujemy wiele pytań dotyczących użycia ich w drzwiach przeznaczonych do zastosowania w technice przeciwpożarowej. Bardziej skomplikowana jest sytuacja w przypadku zawias, które mogą być stosowane nie tylko w drzwiach przeciwpożarowych i przeciwdymowych lecz również w drzwiach umieszczanych na drogach ewakuacyjnych.
Zgodnie z normami okucia te podlegają 1 systemowi oceny zgodności a więc wymagają badań w laboratorium akredytowanym oraz posiadania certyfikatu.
W związku z tym, że udział produkowanych zamków i zawias, mających identyczną konstrukcję i rozwiązania materiałowe, przeznaczonych do drzwi przeciwpożarowych i ewakuacyjnych stanowi minimalny procent produkcji, a koszt uzyskania certyfikatu i opłat związanych z nadzorem nad certyfikatem jest znaczny, producenci w znakowaniu okuć używają oznaczenia o nieprzydatności do stosowania ich w takich konstrukcjach. W ten sposób przerzucając na producentów drzwi całą odpowiedzialność za zastosowanie w tych drzwiach okuć nie posiadających certyfikatów.
Aktualnie nie ma norm zarówno europejskich, jak i krajowych na okucia do okien uchylnych. Dlatego ogólne wymagania i metody badania okuć do okien uchylnych ustalane są indywidualnie dla potrzeb udzielania aprobat technicznych, dla każdego rozwiązania zgłaszanego przez różnych producentów tych okuć.
Przypuszczalnie ze względu na różnice współpracy skrzydła z ościeżnicą (współpraca w osi poziomej a nie pionowej) i zróżnicowane w związku z tym wymagania i metody badań, nie zostały one przez CEN objęte normą PN-EN 13126-8 Okucia budowlane. Wymagania i metody badań dotyczące okuć do okien i drzwi balkonowych. Część 8: Okucia rozwieralno-uchylne, uchylno-rozwierane i tylko rozwierane dotyczącą okuć do okien uchylno-rozwieranych i tylko rozwieranych, w których skrzydło z ościeżnicą współpracuje w osi pionowej. Niezbędne więc staje się ustalenie zunifikowanych wymagań i badań będących podstawą udzielania aprobat technicznych.
Tabela 1 Klasyfikacja zamka drzwiowego wielopunktowego Multiblindo IS7951 firmy ISEO wg normy prEN 15685:2009 źródło: www.movet.pl
(powiększ tabelę)
Tabela 2 Kategorie do klasyfikacji zamków wielopunktowych wg normy prEN 15685:2009
(powiększ tabelę)
Okucia do okien uchylnych zawierają szereg zasadniczo różniących się rozwiązań, jak:
- okucia zabezpieczające niezależne lub skojarzone z zasuwnicą,
- miejsca usytuowania okuć zabezpieczających (boki lub góra skrzydła),
- ilość i sposób zabezpieczenia przed przemieszczaniem zawias,
- sposób blokowania skrzydła (zasuwnice, zatrzaski, zakrętki),
- stopień zabezpieczenia przed włamaniem
- rodzaj napędu – zasuwnicą z klameczką, zamykaczem dźwigniowym mechanicznym lub elektromechanicznym.
W związku z powyższym przy ustalaniu wymagań i metod badań nie można oprzeć się na normach na okucia uchylno-rozwierane i tylko rozwierane, ani na zawiasy jednoosiowe.
Do prowadzenia badań zgodnie z wymaganiami określonymi w aprobatach technicznych nie jest w pełni przygotowane żadne z krajowych laboratoriów. Dlatego niezbędne jest przygotowanie w zakresie oprzyrządowania laboratoriów prowadzących takie badania, w stopniu umożliwiającym podjęcie w następnym roku badań zgodnych z określonymi w Aprobatach Technicznych wymaganiami i metodami badań.
Okucia do okien uchylnych nie są kompletnymi rozwiązaniami konstrukcyjnymi, a są przede wszystkim zestawem okuć do stosowania w oknach uchylnych.
Zestawy mogą składać się z następujących elementów:
- zawias jednoosiowych, wkręcanych lub przykręcanych, zawias wrębowych lub rozwórkowych,
- rozwórek mocowanych do górnego poziomego ramiaka skrzydła i ościeżnicy okna lub do bocznych pionowych ramiaków skrzydła i ościeżnicy okna,
- zasuwnicy ryglującej skrzydło okienne wzdłuż górnej poziomej krawędzi skrzydła lub zasuwnicy obwodowej ryglującej skrzydło okienne co najmniej wzdłuż trzech krawędzi skrzydła (górnej i dwóch bocznych),
- zakrętek ryglujących skrzydło okienne wzdłuż górnej poziomej krawędzi,
- zamykacza dźwigniowego z cięgnem sztywnym lub cięgnem giętkim, ryglującym skrzydło okienne wzdłuż górnej poziomej krawędzi skrzydła,
- zamykacza elektromechanicznego ryglującego skrzydło okienne wzdłuż górnej poziomej krawędzi skrzydła.
W zasadzie wszystkie stosowane w tych zestawach okucia posiadają w normach na poszczególne okucia ściśle określone wymagania i metody badań, co jest przypuszczalnie powodem nieobjęcia ich normą PN-EN 13126-8 Okucia budowlane. Wymagania i metody badań dotyczące okuć do okien i drzwi balkonowych. Część 8: Okucia rozwierano-uchylne, uchylno-rozwierane i tylko rozwierane. Zarówno zasuwnice, rozwórki czy klameczki są już objęte normalizacją europejską i jedynie nie ma do tej pory normy na zamykacze dźwigniowe do okien uchylnych.
W związku z tym, że stosowane w oknach uchylnych zawiasy nie działają w osi pionowej a jedynie w osi poziomej i podlegają w eksploatacji innym obciążeniom niż zawiasy stosowane w oknach i drzwiach rozwieranych odstąpiono w opracowywanych w ITB zaleceniach od wymagań i metod badań dla tych zawias określonych w normie PN-EN 1935:2003 Okucia budowlane Zawiasy jednoosiowe Wymagania i metody badań.
W wyniku powyższych ustaleń określono w zaleceniach wymagania i metody badań dla okien uchylnych z różnymi zestawieniami okuć. W zaleceniach nie uwzględniono okuć blokujących dla wysoko umieszczonych okien z tego względu, że jest to szereg rozwiązań elektromechanicznych, dla których ustalenie takich kryteriów wymagałoby analiz zróżnicowanych konstrukcji i w wyniku tego opracowań przekraczających zakres aktualnych zaleceń.
Jeżeli zapoznanie się z przedstawionymi wyżej problemami rodzi dalsze wątpliwości proszę o kontakt.
Jan Szubert
ITB Oddział Wielkopolski
e-mail: Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie w przeglądarce obsługi JavaScript.
Całość artykułu w wydaniu drukowanym i elektronicznym
inne artykuły o podobnej tematyce patrz Serwisy Tematyczne
więcej informacj: Świat Szkła 1/2013
