Studium współczesnej japońskiej architektury szkła podjęli autorzy w tym piśmie w swoim artykule Kulisy architektury szkła w Japonii [1]. Zostało ono rozwinięte w artykułach:
Nowa architektura szkła w Japonii - Budynki komercyjne [2], Budynki użyteczności publicznej [3], Stacje kolejowe [4], Terminale lotnicze [5], Miejsca obsługi podróżnych na autostradach [6],
Szkło w krajobrazie i jego walory estetyczne [7] oraz Szkło we wnętrzach i jego walory estetyczne [8]. Ukazały się ponadto artykuły na temat walorów technicznych nowoczesnego szkła produkowanego w Japonii [9] i szkła w realizacjach firmy Bohlin Cywinski Jackson [10].
Pierwsza część artykułu Szkło artystyczne w architekturze japońskiej [17] poświęcona była historii szkła w Japonii z uwzględnieniem szkła dekoracyjnego (kryształy) oraz zawierała początek omówienia witraży. Obecny artykuł jest kontynuacją tematu witraży japońskich.
Organizacją odpowiedzialną za prace artystyczne na dworcach jest Japan Traffic Culture Association (JPTCA; Nihon Kōtsū Bunka Kyōkai), która w ten sposób promuje i popularyzuje sztukę.
W holu zabytkowego dworca w prefekturze Shimane – „Izumo Taishamae Station” (Izumo Taisha-mae-eki; 1930), znajdującego się w okolicach słynnego chramu Izumo-Taisha, są kolorowe witraże, które stały się charakterystyczną cechą tego dworca.
Te historyczne witraże są skromne – złożone z kolorowych prostokątów, ale bardzo ożywiają białe wnętrze (fot. 27).
W 1996 r. budynek dworca z witrażami został zaliczony do „Zabytków kulturowych budownictwa” (Bunkazai kenzōbutsu).
Proste, kolorowe witraże, mimo że zaprojektowane ponad osiemdziesiąt lat temu, wyglądają nadal bardzo nowocześnie [8].
Jednym ze starszych witraży spośród prac znajdujących się na dworcach kolejowych jest witraż nad zejściem do pasaża podziemnego na stacji „Shimbashi Station” (Shinbashi-eki).
Praca artysty Kenji Yoshioka – „Peacock window” (Kujaku mado; 1976) przedstawia ogromnego pawia.
Motyw pawia na witrażu odzwierciedla piękno japońskie i elegancję, a stare lokomotywy nawiązują do historii dworca zbudowanego na pierwszej linii kolejowej, która połączyła w 1872 r. Shimbashi z Jokohamą (fot. 28).
Na dworcu „Ōmiya Station” (Ōmiya-eki) w prefekturze Saitama, w pasażu handlowym naprzeciwko wejścia zachodniego, na 2 kondygnacji (2F), znajduje się witraż „Light, water and life” (1982), którego autorem jest wspomniany w Części 1 [17] projektant Ludwig Schaffrath (1924-2011).
Tematyka witraża o wymiarach 4,40 x 12,5 m nawiązuje do wyspiarskiego położenia Japonii oraz obecności gorących źródeł. Praca przedstawia deszcz padający z chmur i bijące z ziemi gorące źródło, które przecinają symboliczne linie pionowe (fot. 29) [18].
Kompozycja ma ciekawą kolorystykę i formę; nawiązuje do miejsca – ogromnej stacji obsługującej również Shinkansen i oddaje przestrzeganą w Japonii harmonię natury i technologii.
Modernistyczny dworzec kolejowy „Ueno Station” (Ueno-eki) pochodzący z 1932 roku został w 2002 roku całkowicie odrestaurowany i zmodernizowany.
Uwzględniono elementy nawiązujące do historii oraz lokalnej charakterystyki, m.in. w postaci dzieł sztuki.
W głównym holu, nad automatami biletowymi umieszczono ogromny witraż artysty Ikuo Hirayamy (1930-2009) „A home town, Japanese flower” (Furusato Nihon no hana; 1985). Kompozycja w czarnych ramach przypomina także tradycyjne papierowe ekrany shōji (fot. 30).
Artysta, który tworzył w tradycyjnym stylu japońskim, przedstawił na białym tle ze złotymi punktami, które kojarzy się z japońskim papierem ryżowym washi, kompozycję złożoną z wachlarzy (fot. 31).
Witraż tego samego twórcy znajduje się także na stacji metra Ginza w „Ginza Oazis” – miejscu przeznaczonym na wydarzenia artystyczne, np. koncerty. Praca „Paradise” (Rakuen; 1994) o wymiarach 2,1 x 5,5 m, przedstawia leśną scenerię w żywych kolorach.
Nad witrażem zainstalowano lustra, a posadzka jest również refleksyjna, w związku z tym patrząc na witraż widzimy jego lustrzane odbicia. W ten sposób cała praca wydaje się dużo większa (fot. 32).
Fot. 32. Tokio – witraż „Paradise”, 1994
Hirayama zaprojektował także witraż „Constellation” (Seiza; 1994), który znajduje się w Jokohamie, w holu wejściowym budynku „Pacific Convetion Plaza Yokohama” (Pashifiko Yokohama) w dzielnicy „Minato-Mirai” [19]. Witraż o wymiarach 20x14 m, składający się z 12 500 kawałków szkła, jest największym na świecie. Niebo nad Jokohamą analizowano komputerowo i obraz przedstawia wynikającą z tej analizy konstelację zobrazowaną w malarski sposób przez artystę (fot. 33).
Fot. 33. Jokohama – witraż „Constellation”, 1994
W holu budynku dworca „Gifu Station” (Gifu-eki) z 2004 roku obejrzeć można witraż „Cormorant fishing” (Nagara-gawa ukai; 2007), przedstawiający tradycyjny połów ryb przy pomocy kormoranów (fot. 34).
Fot. 34. Gifu – witraż „Cormorant fishing”, 2007
Witraż obrazujący specyfikę regionu jest wielokolorowy i wyrazisty. Właściwą percepcję witrażu niestety utrudniają znajdujące się obok schody.
Bardzo interesujące dzieła sztuki witrażowej powstały też na dworcach linii Tsukuba Express (TX; Tsukuba Ekusupuresu-sen), która została oddana do użytku w 2005 roku. Linia ta łączy stację Akihabara w Tokio ze stacją Tsukuba w prefekturze Ibaraki.
Na stacji „Moriya Station” (Moriya-eki) znajduje się witraż „Japanese home, sunset, and cherry blossom in Tsukuba” (Nippon no furusato – Tsukuba yu shoto sakura; 2005). Autorem pracy o wymiarach 2,5 x 7,0 m jest Jiro Takidaira. Artysta w sposób symboliczny wyraził nostalgię za rodzinnym miastem (fot. 35).
Fot. 35. Pref. Ibaraki – witraż „Japanese home, sunset, and cherry blossom in Tsukuba”, 2005
W detalu widać jak kontury ramek szklanych zostały w niektórych miejscach podkreślone farbą w celu wydobycia ekspresji (fot. 36).
Fot. 36. „Japanese home, sunset, and cherry blossom in Tsukuba” – detal
Witraż „Grace of Heaven and Earth – the sparkle of flowers” (Tenchi no megumi - hanabana no kagayaki; 2005) znajduje się na innej stacji linii Tsukuba Express – „Nagareyama-Ōtakanomori Station” (Nagareyama - Ōtaka-no-mori-eki) w prefekturze Chiba [20]. Praca artysty Yuki Ogura o wymiarach 2,2 x 18,5 m została wykonana na podstawie kompozycji belgijskiego artysty Louisa Fransena (1928-2010). Przedstawia ona wielokolorową aranżację złożoną z różnych kwiatów, na pierwszym planie z azalii (fot. 37).
Fot. 37. Pref. Chiba – witraż „Grace of Heaven and and Earth – the sparkle of flowers”, 2005
W rysunku witraża sztywne linie ołowianych ramek zostały w wielu miejscach złagodzone poprzez zastosowanie siatki czarnych linii (fot. 38).
Fot. 38. „Grace of Heaven and Earth – the sparkle of flowers” – detal
Na stacji „Yashio Station” (Yashio-eki) również znajduje się witraż umieszczony w górnej części okna holu – „Evolving city” (Shinka suru machi; 2005), którego tematem jest miasto przedstawione poprzez typowe dla niego kwiaty-symbole (motylki i gardenie). Kwiaty i ptaki zostały skomponowane w tradycyjnym stylu japońskim (fot. 39).
Fot. 39. Pref. Saitama – witraż „Evolving city”, 2005
Witraże zostały wykorzystane także jako środek artystyczny dla sztuki w przestrzeni publicznej na dworcach linii Kyushu Shinkansen (Kyūshū Shinkansen), oddanej do użytku w 2011 roku. Tematem witraży na dworcu „Tamana Station” (Tamana-eki) są atrakcje miasta Tamana. Tematyka muzyczna, związana z odbywającym się tu festiwalem Glenna Millera, jest motywem witraża po stronie północnej stacji, a symboliczne kwiaty miasta irysy (hana shōbu) i typowe dla Kyushu kamienne mosty łukowe są motywem witraża po stronie południowej (fot. 40).
Fot. 40. Pref. Kumamoto – witraż po południowej stronie dworca „Tamana Station”, 2011
Na dworcu „Kurume Station” (Kurume-eki) witraże znajdują się na dachu holu (fot. 41) oraz na przeszklonym dachu korytarza łączącego (jiyū tsūro) budynki stacyjne po obu stronach linii kolejowej (fot. 42), a także na ścianach.
Fot. 41. Pref. Fukuoka – witraże w holu „Kurume Station”, 2011
Fot. 42. Pref. Fukuoka – witraże w korytarzu jiyū tsūro, 2011
Tematyka prac związana jest z miejscowym krajobrazem i pokazami sztucznych ogni – „Water Temple” (Suitengū; 2011), „Chikugo River Fireworks Festival” (Chikugo-gawa hanabi taikai; 2011; fot. 43), „Plum Forest Temple and Plum Forest” (Bairin-ji to bairin; 2011; fot. 44).
Fot. 43. Pref. Fukuoka – witraż „Chikugo River Fireworks Festival”, 2011
Fot. 44. Pref. Fukuoka – witraż „ Plum Forest Temple and Plum Forest”, 2011
W holu dworca „Kagoshima-Chūō Station” (Kagoshima-Chūō-eki), w części przeznaczonej na poczekalnię znajduje się witraż „Sakurajima” (2004) artysty Kōsuke Tasaki, uprawiającego malarstwo w stylu zachodnim. Praca o wymiarach 6 x 3,5 m przedstawia aktywny wulkan Sakurajima, który znajduje się w pobliżu miasta Kagoshima (fot. 45) [21].
Fot. 45. Kagoshima – witraż „Sakurajima”, 2004
Witraż pochodzi z wcześniejszego okresu, kiedy Kagoshima nie była jeszcze stacją Shinkansena
Dworce obsługujące pociągi wielkich prędkości Shinkansen, mają duże znaczenie dla swoich regionów i stanowią ich swoistą wizytówkę. Stąd nowe dworce na kolejnych nowych trasach Shinkansena prezentują sztukę odzwierciedlajacą uroki otaczających je terenów, regionalną tradycję i historię. Nagano Shinkansen (pomiędzy Takasaki i Nagano) został przedłużony z Tokio aż do Kanazawy i cała linia funkcjonuje obecnie pod nazwą Hokuriku Shinkansen (2015).
Dworce w Nagano i Kanazawa zostały przebudowane, a pozostałe stacje (Īyama, Jōetsumyōkō, Itoigawa, Kurobe-Unazukionsen, Toyama i Shin-Takaoka) – są zupełnie nowymi obiektami, w których wkomponowano w architekturę różnego rodzaju prace z zakresu sztuki publicznej. Jednym z takich elementów są witraże na dworcu „Jōetsumyōkō Station” (Jōetsumyōkō-eki; 2015). Przy wejściu po stronie wschodniej usytuowana jest symboliczna „Kopuła gościnności” (Motenashi dōmu; fot. 46).
Fot. 46. Pref. Niigata – witraże na dworcu Jōetsumyōkō Station, 2015
Znajdują się tam m.in. dzieła sztuki – litografia „High moon” i dwa witraże artysty Nagatoshi Shibaty – „The land of pale blue heaven ” (Sōten no ji; 2015) oraz „The land of blue ocean” (Ao umi no ji; 2015; fot. 47).
Fot. 47. Pref. Niigata – witraż „The land of blue ocean”, 2015
W obu witrażach kawałki kolorowego szkła zostały połączone w prostokąty w ramkach o niesymetrycznym układzie.
Na najnowszej linii Shinkansena – Hokkaido Shinkansen (2016), która łączy wyspę Honshu z wyspą Hokkaido na zasadzie przedłużenia linii Tōhoku Shinkansen, zostały oddane do użytku trzy nowe stacje – Okutsugaru-Imabetsu, Kikonai i Shin-Hakodate-Hokuto. „Shin-Hakodate-Hokuto Station” (Shin-Hakodate-Hokuto-eki; 2016) posiada ciekawe witraże przestrzenne podświetlane od środka oświetleniem LED.
Witraże „Mukumuku Poems dedicated to water and light and the earth” (Mukumuku mizu to hikari to daichi ni sasageru uta; 2016), zaprojektowane przez artystę Takenobu Igarashi, mają nieregularne kształy.
Zostały one wykonane z ręcznie produkowanego szkła niemieckiego o długiej tradycji i jednocześnie wyposażone w najnowszą technologię oświetlenia LED. „Luce Arte” jak określa swoją sztukę projektant, czyli „Sztuka Światła” została wykreowana poprzez „uwolnienie” witraży z typowych ramek i stworzenie swobodnej kompozycji przestrzennej [22].
Wymiary całej kompozycji składającej się z pięciu części wynoszą 15,7 x 4 m. Witraże zawieszone w holu dworca symbolizują „wodę”, światło” i „ziemię” i wyrażają energię oraz piękno regionu Hokkaido (fot. 48).
Fot. 48. Hokkaido – witraż „Mukumuku Poems dedicated to water and light and the earth”, 2016
Wymieniony w Części 1 [17] Louis Fransen zaprojektował dwa witraże w korytarzu łączącym na dworcu Hajima Station (Hajima-eki) w Tokio – „Beautiful water flow” (Utsukushī mizu no nagare; 2007; fot. 49) oraz „Dream of blowing wind” (Fuki wataru kaze ni yume o nosete; 2007; fot. 50).
Fot. 49. Tokio – witraż „Beautiful water flow”, 2007
Fot. 50. Tokio – witraż „Dream of blowing wind”, 2007
Te bardzo ekspresyjne prace są o wymiarach 7 x 3,2 m [23]. Fransen zaprojektował także „Memories” (Omoide; 2010), o wymiarach 3,2 x 6,0 m, które dekorują hol lotniska „Ibaraki Airport” (Ibaragi Kūkō). Tematyka pracy związana jest z charakterystyką tego regionu, obrazuje m.in. ocean i kwiaty sakury (fot. 51).
Fot. 51. Pref. Ibaraki – witraż „Memories”, 2010
W Japonii witraże są popularne w terminalach lotniczych i na stacjach kolejowych przy lotniskach. Na dworcu „Narita Airport Station” (Narita Kūkō-eki) na lotnisku „Narita International Airport” (Narita Kokusai Kūkō) w prefekturze Chiba znajduje się witraż artysty Nui Sano – „The travelling blue wing world map” (Ugoku aoi sekai chizu; 2010), o wymiarach 5,9 x 2,8 m (fot. 52).
Fot. 52. Narita – witraż „The travelling blue wing world map”, 2010
W innym miejsku tego terminalu lotniczego znajduje się piękny, wielokolorowy witraż „The Universe” (2004), wspomnianej w Części 1 [17] artystki Yōko Yamamoto.
Jedną z najnowszych prac w obiektach związanych z obsługą podróżnych jest bardzo ekspresyjny witraż, który został odsłonięty 2016 r. na dworcu „Atami Station” (Atami-eki) w prefekturze Shizuoka. Dzieło o wymiarach 3.5 x 6.5 m zostało umieszczone nad wejściem do budynku. Witraż „Flower Country” (Hana no sato; 2016) został wykonany przez „CREARE Atami- Yugawara Studio” na podstawie obrazu malarza specjalizujacego się w stylu japońskim Nihonga, Reiji Hiramatsu [24].
Przepiękna, wielobarwna praca przedstawia charakterystyczne motywy dla Półwyspu Izu – kwitnące śliwy, fale oceanu i ptaki (fot. 53).
Fot. 53. Atami – witraż „Flower Country”, 2006
Malarstwo Hiramatsu zostało także wykorzystane m.in. do wykonania witraża „Fresh Morning Light in Japan” (Nihon no atarashiki asa no hikari; 2004) znajdującego się w kawiarni w kampusie uniwersyteckim Kurumamichi Campus uczelni Aichi University.
Praca o wymiarach 3,5 x 9,5 m obrazuje klasyczne japońskie piękno krajobrazu o poranku nad oceanem i wśród kwitnących drzew.
W mieście Itō, położonym niedaleko Atami, na dworcu „Itō Station” (Itō-eki) witraż został zainstalowany z okazji 50. rocznicy lokalnej linii Itō Line (Itō-sen). Praca „Happy wave Itō” (Shiawase oyobu nami; 1988) przedstawiająca statek na falach oceanu także przywołuje regionalne motywy (fot. 54).
Fot. 54. Pref. Shizuoka – witraż „Happy wave Itō”, 1988
Podsumowanie Części 1 i 2
Szkło artystyczne stanowi ważny środek wyrazu w architekturze japońskiej, mimo że w budownictwie tradycyjnym nie było stosowane. Jednak przy pomocy szkła współcześni architekci japońscy realizują pewne zasady estetyczne, które mają swoje korzenie w architekturze tradycyjnej, takie jak przenikanie się materiałów, przezierność, stapianie z otoczeniem, wyrafinowanie i prostota. Architektura kontynuuje także tradycje japońskiego szkła użytkowego, czego przykładem jest na przykład motyw kryształu Edo kiriko w elewacji znanego budynku na Ginzie.
Szkło artystyczne występuje w różnych postaciach, ale najbardziej popularne są tutaj witraże. Są one często stosowane w budynkach użyteczności publicznej – oświaty, nauki, kultury, a także na dworcach kolejowych, w terminalach lotniczych, w ratuszach miejskich, jak również w obiektach prywatnych, w siedzibach korporacji, itp. Witraże są najczęściej sztuką publiczną i sztuką w przestrzeni miejskiej, z którą mogą obcować użykownicy tych obiektów.
Prace artystyczne znajdujące się na dworcach kolejowych pełnią rolę taką jak te dworce, czyli wizytówki miasta, ponieważ zazwyczaj zawierają motywy regionalne, ilustrują lokalną historię i tradycję. Niektórzy artyści projektują witraże w stylu japońskim.
Czasem wyglądają one tak, jak gdyby były malowane pędzlem na papierze ryżowym. Są też kompozycje w tzw. stylu zachodnim,bniektóre nawet abstrakcyjne, symboliczne. Ciekawe witraże można spotkać na dworcach kolejowych. Są to zarówno starsze prace, jak i także zupełnie nowe.
Można powiedzieć, że dzięki nowym dworcom kolejowym i stacjom metra witraże przeżywają w Japonii swoisty renesans (c.d.n.).
(...)
