Współczesne szklarstwo opiera na wielowiekowej tradycji sięgającej korzeniami starożytności. Jego rozwój można odczytywać jako historię współistnienia myśli inżynierskiej i wizji artystycznej. Zwłaszcza dwa ostatnie stulecia przyniosły odkrycia cywilizacyjne i wynalazki, które zrewolucjonizowały tę dziedzinę poszerzając znacznie obszary zastosowania szkła we współczesnym świecie.

Nowe technologie stwarzają możliwości innego spojrzenia na sztukę, estetykę, czy nawet dekoracyjność. Sztuka w oparciu o dokonania techniczne ewoluuje nieustannie, tworząc wciąż nowe kierunki i formy artystyczne. Ale również wymusza na przemyśle rozwiązania technologiczne umożliwiające realizację śmiałych i nowatorskich pomysłów co owocuje powstawaniem nowych wspaniałych obiektów.

     Jedną z najnowszych technik szklarskich, która znalazła szerokie zastosowanie na świecie jest fusing, czyli ogólnie rzecz biorąc szkło zgrzewane. Jakkolwiek technika została zainicjowana przez artystów, to jednak swoją historię zawdzięcza w dużej mierze myśli technicznej i przemysłowi.

     Początki szerokiego rozwoju fusingu są nie tak odległe, gdyż sięgają jedynie przełomu lat siedemdziesiątych i osiemdziesiątych ostatniego wieku. A związane są z udoskonaleniem sterowników elektronicznych do pieców elektrycznych.

Szkło, jako wielce kapryśny materiał wymaga bardzo określonych parametrów nagrzewania oraz przede wszystkim studzenia. Jako dobry izolator ciepła musi być rozgrzewane powoli, oraz jeszcze wolniej studzone przy wyrównywaniu temperatury na określonych wysokościach zależnych od składu chemicznego masy szklanej. Podczas zbyt szybkiego spadku temperatury następują w szkle naprężenia, które mogą grozić pęknięciem obiektu już w piecu lub w bliżej nieokreślonej przyszłości.

     Szkło topione w formach ma dłuższą historię ze względu na łatwiejszą obróbkę termiczną. Wolniej oddaje temperaturę dzięki zastosowaniu izolacji jaką jest masa formierska. Obiekt wykonany tą metodą ma oczywiście charakter bardziej rzeźbiarski, a powierzchnia szkła odciśnięta w formie jest półmatowa i dla uzyskania połysku konieczna jest często szlifierska obróbka szkła i polerowanie.

Natomiast szkło płaskie zgrzewane ze sobą na dużych powierzchniach nie jest w piecu niczym osłonięte co pozwala na uzyskanie gładkiej, szklistej powierzchni. Umożliwia to uzyskanie płaszczyzn bardziej lub mniej zdobionych reliefowo czy barwnie, ale wciąż bardziej tafli niż brył. Powierzchnia takiej realizacji nie wymaga zazwyczaj już obróbki „na zimno”. Jednak tafle stygną szybciej i bardziej nierównomiernie. Dlatego właśnie precyzyjne utrzymanie określonych warunków termicznych odprężania jest tak ważne przy zgrzewaniu szkła.

     Drugim istotnym dla rozwoju fusingu czynnikiem technologicznym była możliwość powstania bardzo dużych powierzchniowo pieców, które umożliwiły realizację szkła architektonicznego. Zastosowanie obiektów szklanych w przestrzeni architektonicznej przerodziło się z nieśmiałych jeszcze niedawno prób i realizacji w szeroką obecnie gałąź szklarstwa artystycznego.

     Wprowadzenie na rynek najnowszych osiągnięć z zakresu materiałów ogniotrwałych, które powstały na potrzeby na przykład przemysłu kosmicznego spowodowało, że technologia szkła zgrzewanego rozwija się nieustannie, co ułatwia artystom realizację wciąż nowych wizji plastycznych.

Osiągalne są już powszechnie maty izolacyjne i papiery termiczne używane w technikach piecowych jako izolatory pomiędzy szkłem a wnętrzem pieca. Dostępne są również sproszkowane masy formierskie pozwalające po namoczeniu na kształtowanie dowolnych struktur reliefowych, które umożliwiają osiągnięcie zamierzonych przez twórcę faktur tafli szklanych w nieporównywalnie łatwiejszy i szybszy sposób niż w przeszłości. Istnieją też materiały sypkie utwardzające się chwilowo pod wpływem temperatury, dzięki którym można wykonywać na przykład szklane repliki przedmiotów miękkich i delikatnych odciśniętych w ogniotrwałym piasku, który nie przywiera do powierzchni szkła w temperaturze zgrzewania.

     Fusing daje możliwości tworzenia obiektów architektonicznych o niepowtarzalnych strukturach rzeźbiarskich. Opiera się głównie na przetworzeniu szkła płaskiego. Często wykorzystywane są do zgrzewania szkła witrażowe, jednak przeważa ciągle użycie zwykłej szyby, która traci w procesie obróbki swój przemysłowy charakter i zaczyna istnieć w innym obszarze odbioru. Szkło okienne, które jako pierwsze zastosowano w tej technice może być ponadto barwione tlenkami, grysami czy farbami wysokotemperaturowymi jeszcze podczas wypału. Szkło stopione można następnie poddać obróbce na zimno, malować, piaskować, szlifować czy grawerować.

     Bardzo często szkło floatowe poddane fusingowi przypomina występującą w naturze taflę lodu lub zanurzone w wodzie kamienie. Podkreślanie w sztuce związków z naturą, jej naśladowanie lub parafrazowanie jest częstym zabiegiem artystycznym twórców, wyrażających tak tęsknotę za pierwotnym pojęciem piękna czy prostotą wypowiedzi. Obiekt szklarski zaczyna żyć własnym życiem przy udziale światła i staje się niemal namiastką materii organicznej, dystansując się od źródeł własnego istnienia.

     Ale sztuka szkła podąża również w innym kierunku. Powstają przedmioty i obiekty podkreślające różnicę między elementami przyrody a wytworem ludzkich rąk i myśli. Twórcy podążający tą drogą starają się najwierniej jak potrafią oddać w materii nieożywionej własną myśl abstrakcyjną. Środki pozwalające osiągnąć ten cel można znaleźć także wśród materiałów szklarskich, stosowanych w technikach zgrzewania szkła. Wiele lat artyści borykali się z problemem koloru w technikach piecowych. Temperatury osiągane przy zgrzewaniu szkła nie pozwalały na stosowanie większości farb witrażowych, które przepalały się zanim szkło zostało ukształtowane.

Powstały farby wypalające się w temperaturze fusingu, jednak efekt, który można osiągnąć malując nimi jest zbliżony wizualnie do technik ceramicznych, szczególnie majoliki i ogląda się je ze światłem a nie w przestrzeni. Barwnikami o szerokim zastosowaniu w technice fusingu były i są tlenki metali, które poza barwieniem szkła dają dodatkowy efekt bąbelków w szkle, kiedy użyte są na przykład między szybami. I ten kolor widoczny jest pod światło. Jednak zakres jego działania wydawał się szklarzom mało elastyczny i niewystarczający. Dążyli usilnie do znalezienia sposobu łączenia barw w szkle czysto i zdecydowanie. I znów artystyczne zamierzenia zdopingowały przemysł szklarski do rozwiązania tego problemu.

     Bowiem trzecim osiągnięciem technologicznym po mikroprocesorach sterujących i wielkogabarytowych piecach, które pozwoliło i wciąż pozwala rozwijać się technice fusingu i możliwościom jej zastosowania są tak zwane systemy szkła kompatybilnego. Każde szkło posiadające swoisty skład chemiczny ma inny współczynnik rozszerzalności, która to cecha powoduje, że nie łączy się z innymi szkłami, gdyż stygnąc szkła pękają oddzielając się od siebie. Ponieważ artyści szklarze, którzy zainteresowali się nową drogą realizacji projektów zapragnęli łączyć ze sobą szkła o różnych barwach, aby uzyskać specyficzny efekt koloru masy szklanej a nie tylko farby.

Nowoczesne huty szkła kolorowego, zwłaszcza amerykańskie, opracowały technologie produkcji szkła o tych samych współczynnikach rozszerzalności w pełnej palecie kolorów. Możliwe stało się więc stapianie ze sobą szkła witrażowego oraz układanie z niego obrazów na szkle bazowym, bezbarwnym. Daje to niezwykle szerokie możliwości nowej, rozwijającej się w dużym tempie technice. Szkło przygotowane do łączenia ze sobą występuje w różnych postaciach, są to tafle grubości szkła witrażowego, a więc około 3 mm, lub cieniutkie jednomilimetrowe, są opalowe i transparentne o szerokiej gamie barw.

Pojawiły się szkła wielobarwne, o kolorach mieszanych w masie przed walcowaniem a także posiadające metalizowaną powierzchnię. Szkło występuje również pod postacią płatków o grubości podobnej jak ścianki bombek choinkowych oraz pręcików przypominających struny gitarowe. Są też grubsze pałeczki szklane oraz rozmaitej granulacji grysy szklane od grubych, ziarnistych aż po drobniutko zmielone pudry. Gama możliwych do zastosowania szkieł kompatybilnych jest obecnie przeogromna i jedynie wyobraźnia artystów ogranicza powstające prace i obiekty.
     Nieodłącznie związany z techniką fusingu jest slumping, polegający na piecowym gięciu szkła. Często oba sposoby obróbki termicznej szkła są tak ze sobą związane w procesie wytwarzania, że nie sposób ich oddzielić. Choć oczywiście mogą również występować osobno. Wyginać można szkło na formach ceramicznych, metalowych, czy swobodnie ulepionych z mokrego filcu formierskiego, utrwalonego utwardzaczem. Ale również można rozciągać szkło pod jego własnym ciężarem, oparte jedynie krawędziami na izolowanej, ogniotrwałej konstrukcji.

     Fusing jest metodą wszechstronną, która umożliwia wytwarzanie najrozmaitszych obiektów o różnorodnym przeznaczeniu. Od niewielkich bibelotów, biżuterii i naczyń poprzez szklane rzeźby i obrazy, aż do olbrzymich przeszkleń, ścian ze szkła i innych elementów architektonicznych.

     Coraz częściej spotykamy przedmioty codziennego użytku, w których tradycyjne materiały zastąpione zostały specyficznie ukształtowanym szkłem zgrzewanym. Dość naturalnym wydaje się zastosowanie takiego materiału w przypadku lamp czy kinkietów, ale już umywalki ze szkła są rozwiązaniem nowatorskim.

     Wszelkie drobne przedmioty powstają w niezliczonych ilościach w pracowniach wielu artystów szklarzy. Patery, misy i talerze ze szkła wykonane metodą fusingu i slumpingu znajdziemy w każdej galerii.

     Natomiast przeszklenia wnętrz, aranżacje przestrzeni architektonicznej są nadal realizacjami elitarnymi, choć coraz liczniejszymi. Ogromna liczba pomysłów przeszkleń drzwi czy oszklonych parawanów przestaje być czymś niezwykłym, choć fusingowa kabina prysznicowa wciąż jest nowością. Nie dziwi nas pudełko wykonane ze szkła, ale widok ławki w technice „fusingu” ciągle jeszcze budzi zdumienie. Szkło zgrzewane wykorzystuje się w tworzeniu blatów stołów, balustrad przy schodach czy też samych stopni schodowych. Powstają parawany, dekoracje ścienne, podświetlane sufity i podłogi.

     Niektóre prace wykorzystują możliwości łączenia kolorów, inne podkreślają urodę surowego szkła okiennego. Jedne ukazują strukturę łączenia tafli czy elementów szkła, inne natomiast celowo te złącza ukrywają, zwracając naszą uwagę bardziej w stronę piękna powstałego przedmiotu. Możliwości realizacji projektów metodą fusingu są ogromne.

     Jednakże nadal w tym obszarze twórczości sztuka opiera się mocno na osiągnięciach przemysłu szklarskiego, a przemysł inspiruje się sztuką we wprowadzaniu wciąż nowych technologii. Splot tych dwóch sił napędowych daje ogromnie szerokie możliwości rozwijania nietradycyjnych form i zastosowań szkła w otoczeniu człowieka.

 
więcej informacji: Szklane inspiracje 9/2008