Zdobienie szkła w procesie formowania

Kolejna część cyklu o technikach zdobienia szkła poświecona jest zdobieniu w trakcie formowania. Istnieje kilka technik dekorowania określanych wspólnym mianem zdobienia w procesie formowania. Należą do nich metody hutnicze oraz technika fusingu

Zdobienie sposobami hutniczymi
Z historii szklarstwa wynika, że zdobienie sposobem hutniczym znane było wcześniej, niż dekorowanie szkła uformowanego i odprężonego, czyli wyrobów gotowych do użytku. Ze względu na uciążliwość i pracochłonność wykonywania tego rodzaju zdobień, do współczesnych czasów przetrwały głównie sposoby wymagające najmniejszych nakładów pracy i kosztów.

Warto jednak wspomnieć nawet o tych, nie stosowanych aktualnie metodach, aby pokazać, jak powstawały przedmioty, będące obecnie zabytkami sztuki szklarskiej.

Pośród wyrobów zdobionych metodą hutniczą na uwagę zasługują:
• szkła zdobione wzorami optycznymi,
• szkła powlekane:
– od wewnątrz,
– od zewnątrz,
• szkła inkrustowane:
– nakrapiane,
– nitkowane,
– filigranowe,
– mozaikowe,
• szkła barokowe.

   
   
   

 Fot. 1-6. Wyroby zdobione metodą hutniczą (HS MAKORA)

Szkła zdobione wzorami optycznymi
Uzyskiwanie efektów optycznych jest jednym z najprostszych sposobów zdobienia metodą hutniczą. W metodzie tej wstępnie uformowaną masę szklaną wprowadza się do przedformy, w której na szkle odciskają się wzory w kształcie podłużnych, poprzecznych, spiralnych pasków lub kratek, kropek, guzków, oczek, itp. Tak przygotowana bańka szklana trafia do formy właściwej, w której przy rozdmuchiwaniu, połączonym z obracaniem piszczeli, zewnętrzna powierzchnia szkła staje się gładka, zaś wzór odciśnięty w przedformie pojawia się na wewnętrznej powierzchni wyrobu, wywołując odpowiedni efekt optyczny.

Szkła powlekane
Mianem tym określamy wyroby, które powstają poprzez łączenie warstw szkła. W zależności od umiejscowienia cienkiej warstwy szkła barwnego wyróżniamy powlekanie od wewnątrz oraz z zewnątrz. Stosowane bywają również oba sposoby powlekania łącznie, szczególnie przy wytwarzaniu naczyń płaskich i otwartych, jak talerze i patery.

Szkła wielowarstwowe otrzymujemy przez powlekanie od zewnątrz kilkoma warstwami o różnych barwach. Istnieją różne kombinacje łączenia warstw szkła prowadzące do powstania efektownych wyrobów np. warstwowych powlekanych ażurowo.

Szkła inkrustowane
Celem inkrustowania jest uzyskanie efektów zdobniczych poprzez wtapianie, przypajanie lub przyklejanie do powierzchni szkła różnej wielkości szkieł barwnych lub innych materiałów, np. złoto, srebro, miedź, aluminium.

Najłatwiejszym wariantem inkrustowania jest wytwarzania szkieł nakrapianych. Do tego celu może służyć zarówno szklany grys barwny, zwykle o uziarnieniu 1-2 mm, jak i farba ceramiczna. Istnieją dwa sposoby nakrapiania – wtapianie i przypajanie.

Wtapianie polega na zanurzaniu w grysie lub farbie masy szklanej nabranej na piszczel. Grys lub farba przykleja się do szkła i wtapia. Porcję szkła podgrzewa się i formuje bańkę, na którą nabiera się następną porcję masy szklanej i wydmuchuje wyrób. Otrzymane przedmioty zawierają barwne plamy wewnątrz szkła (fot. 1-6).

W metodzie przypajania całą porcję masy szklanej nabranej na bańkę zanurza się w grysie lub farbie, a następnie formuje się wyrób przez wydmuchanie. Szkła uzyskane tym sposobem posiadają barwne plamy na swojej powierzchni.

Szkła nitkowane powstają przez wtapianie w nie nitek szklanych o barwie innej niż szkło podstawowe. W tym sposobie zdobienia nitka, ciągniona z kropli masy szklanej, nawijana jest na ostatecznie lub wstępnie uformowane gorące szkło. Barwny wzór tworzy się poprzez wtopienie nawiniętej nitki. W zależności od zamierzonego efektu końcowego można w ten sposób uzyskać wzór nieregularny, niesymetryczny lub uporządkowany.

Istnieją trzy możliwości wykonywania tego rodzaju dekoracji, w zależności od etapu procesu formowania wyrobu, w którym następuje nawijanie nitki:

  • na bańkę przybraną – na otoczoną w kształtowniku, nabraną na bańkę masę nawijana jest nitka, a następnie po nabraniu na nią kolejnej porcji masy, formowany jest wyrób,
  • po nabraniu masy na bańkę – kształtowanie wyrobu w formie następuje po nawinięciu nitki na masę nabraną na bańkę,
  • na wyrób już ukształtowany – nitka nawijana jest na ukształtowany, ale jeszcze gorący wyrób, który dodatkowo, w celu lepszego wtopienia nitki, jest ogrzewany do temperatury mięknięcia.

W efekcie zdobienia pierwszym sposobem otrzymujemy wewnątrz szkła wzór złożony z niezbyt wyrazistych nitek barwnych, imitujący marmur.

W ostatnim sposobie uzyskuje się cienkie nieco wypukłe nitki, co sprawia wrażenie oplecenia wyrobu barwnym drutem lub siatką.

Większy stopień komplikacji występuje przy wytwarzaniu szkła filigranowego. Metoda ta wymaga przygotowania półproduktu w postaci pręcików z bezbarwnego szkła inkrustowanych spiralnie nitkami szklanymi lub w postaci plecionek „utkanych” z włókna szklanego.
Na zdjęciu nr 7 przedstawiono fragment szkła filigranowego z wtapianymi nitkami ze szkła mlecznego.

  
 Fot. 7



Do pracochłonnych i kosztownych sposobów inkrustowania zaliczamy wytwarzanie szkieł mozaikowych.

Polega ono na przypajaniu uprzednio przygotowanej szklanej mozaiki barwnej do powierzchni świeżo nabranej masy szklanej. Najtrudniejszym elementem tego procesu jest dobranie płatków odpowiednich pod względem właściwości estetycznych – zestawienie barw oraz właściwości fizykochemicznych - zgodny ze szkłem podstawowym współczynnik rozszerzalności cieplnej.
W muzeach możemy podziwiać wytworzone w przeszłości kunsztowne szkła rzymskie, tzw. murrino i weneckie – millefiori. Na zdjęciach 8-9 przedstawiono fragmenty zdobień wykonanych techniką millefiori (tysiąc kwiatów).

    

 Fot. 8-9



Szkła barokowe
Znaną metodą, ulubioną zwłaszcza przez szklarzy weneckich, było dolepianie do formowanego wyrobu różnorodnych ozdób z masy szklanej, tej samej , co zdobiony przedmiot lub szkła barwnego. Ten trudny sposób dekorowania rozpowszechnił się w okresie baroku i stąd powstało określenie „szkła barokowe”. Fragmenty szkła mogą być ukształtowane i dolepione tak, że funkcjonują jako nóżki, ucha lub uchwyty, czasami spełniają rolę wyłącznie ozdobną.

Zdobienie techniką fusingu
Istotą techniki fusingu jest kontrolowane kształtowanie szkła w wysokiej temperaturze. Materiałem wyjściowym jest szkło płaskie, zarówno białe, przezroczyste, jak i barwne. Stosowane są tu łączenia szkieł, gięcie, formowanie i dekorowanie. Zdobienia nanoszone są zarówno pomiędzy warstwami szkieł, jak również na powierzchni.

Jako środki zdobnicze służą farby ceramiczne, grysy, metale i tlenki metali.
Technika fusingu w połączeniu z wyobraźnią projektantów pozwala stworzyć niezwykłe przedmioty różnorodne pod względem formy i wielkości (fot. 10-15).

 
 
   
   

 Fot. 10-15. Fusing. Wyroby firmy UWAGA SZKŁO



Elementy wycięte ze szkła płaskiego, zwykle dwie lub więcej warstw, nakładane są na siebie i stapiane w temperaturze dostosowanej do stopnia komplikacji wzoru. W zależności od rozmiaru wytwarzanego przedmiotu stosowane są odpowiednie piece. Na zdjęciach przedstawiono przykłady pieców przeznaczonych do stapiania małych (fot. 17 i 18) i dużych (fot. 16) elementów.

 
 
 
 Fot. 16-18


Pod wpływem temperatury płaskie szkło staje się plastyczne i dostosowuje kształtem do odpowiedniej formy – przykładowe formy pokazane są na fot 19-22.

 
 Fot. 19-22


Przedmioty wykonane techniką fusingu często poddaje się końcowej obróbce z zastosowaniem operacji polerowania, piaskowania, fazowania, cięcia i klejenia. Mogą też być łączone z innymi tworzywami, jak drewno, metal.

Metodą fusingu wytwarzane są szkła artystyczne, użytkowe, a także wielkogabarytowe elementy wystroju wnętrz – ściany działowe, parawany, osłony grzejników, drzwi czy blaty stołów. Przykłady wyrobów przedstawiono na zdjęciach 10-15 oraz 23-29.

    
   
   
  
 Fot. 23-29. Wyroby autorstwa Beaty Knapik


Szkło to tworzywo szczególne i nawet w naturalnej postaci, bez dodatkowego zdobienia, głównie dzięki swoim właściwościom optycznym, jest atrakcyjne i piękne. Jednak, aby stało się jeszcze piękniejsze rozwijała się przez wieki sztuka jego zdobienia. Pierwotnie dekoracje wykonywali sami hutnicy podczas procesu formowania, później rozwijały się działy zdobienia szkła już ukształtowanego.

W cyklu artykułów poświęconych technikom dekorowania szkła przedstawiono przegląd metod zarówno hutniczych, jak i zdobniczych. Na podkreślenie zasługuje fakt, że
w większości opisanych technik znajdują zastosowanie ceramiczne środki zdobnicze, opracowywane i produkowane w Instytucie Szkła i Ceramiki w Warszawie.

mgr inż. Małgorzata Marecka
mgr inż. Irena Witosławska

Instytut Szkła i Ceramiki, Warszawa

patrz też:


- Wyroby ze szkła zdobione farbami ceramicznymi – wymagania i badania , Małgorzata Marecka, Irena Witosławska, Świat Szkła 3/2009

- Techniki zdobienia szkła - Zdobienie w procesie formowania , Małgorzata Marecka, Irena Witosławska,  Świat Szkła 12/2006

- Techniki zdobienia szkła - Matowanie , Małgorzata Marecka, Irena Witosławska, Świat Szkła 3/2006

- Techniki zdobienia szkła - Natrysk , Małgorzata Marecka, Irena Witosławska, Świat Szkła 12/2005

- Techniki zdobienia szkła - Malowanie ręczne , Małgorzata Marecka, Irena Witosławska, Świat Szkła 10/2005

- Techniki zdobienia szkła - Sitodruk bezpośredni , Małgorzata Marecka, Irena Witosławska, Świat Szkła 7-8/2005

- Techniki zdobienia szkła - Sitodruk pośredni (kalkomania) , Małgorzata Marecka, Irena Witosławska, Świat Szkła 5/2005

oraz:

- Techniki Zdobienia szkła - Malowanie ręczne  , Małgorzata Marecka, Irena Witosławska, Świat Szkła - Wydania Specjalne/Szkło zdobione,

- Techniki zdobienia szkła - Zdobienie w procesie formowania , Małgorzata Marecka, Irena Witosławska Świat Szkła - Wydania Specjalne/Szkło zdobione

   

  • Logo - alu
  • Logo aw
  • Logo - fenzi
  • Logo - glass serwis
  • Logo - lisec
  • Logo - mc diam
  • Logo - polflam
  • Logo - saint gobain
  • Logo termo
  • Logo - swiss
  • Logo - guardian
  • Logo - forel
  • vitrintec wall solutions logo

Copyright © Świat Szkła - Wszelkie prawa zastrzeżone.