Szkło można poddawać artystycznej obróbce na wiele różnych sposobów. Grawerowanie, piaskowanie i trawienie to techniki, za pomocą których można osiągnąć niezwykle ciekawe efekty bez potrzeby ogrzewania szkła. Wszystkie trzy techniki polegają na usuwaniu drobinek szkła z jego powierzchni w celu uzyskania rysunku, reliefu lub płynnych przejść kolorystycznych.

 

Grawerowanie, inaczej zwane rytowaniem polega na artystycznym zdobieniu metalu, kości, kamienia ale także szkła, w którym za pomocą specjalnych narzędzi grawerskich rytowany jest rysunek. Technika grawerowania w szkle wykształciła się z gliptyki, czyli sztuki rytowania w kamieniach szlachetnych, która już w początkach VI w. uzyskała techniczną doskonałość. Pierwsze wygrawerowane linie w szkle dostrzec można na jednym z trzech zachowanych kielichów Totmesa, władcy starożytnego Egiptu.


Obecnie narzędzia grawerskie składają się z kamiennych lub diamentowych kółeczek, jednak coraz powszechniej stosowaną metodą jest grawerowanie za pomocą lasera. Samo szkło nie reaguje na działanie jego promieniowania, w przeciwieństwie do cząsteczek powietrza i zanieczyszczeń, które uwięzione zostają w masie szklanej podczas procesu produkcji. Drobinki te rozgrzewają się i rozszerzają, co powoduje odpryskiwanie nieregularnych kawałeczków szkła z jego powierzchni. Obszary te stają się matowe, chropowate, białe, nie posiadają idealnie gładkich krawędzi.

 

Nierówności te są jednak widoczne dopiero przy dużym powiększeniu i nie mają żadnego znaczenia przy normalnym odbiorze dzieła. Należy jednak zwrócić uwagę, iż grawerowanie laserem nie dostarczy nam takiej precyzji jak ręczne grawerowanie za pomocą różnej wielkości wierteł. Laser działa na zasadzie zero-jedynkowej, a odpryśnięte kawałki szkła są większe niż sama plamka światła. Techniką tą nie wykonamy zatem rysunku zawierającego obszary o zagęszczonych drobnych punktach, gdyż zleją się one w jednolitą powierzchnię. Znaczenie w tego typu grawerce ma również stopień zanieczyszczenia tafli szklanych – te dobrej jakości, dokładnie oczyszczone nie nadają się do laserowej obróbki ze względu na małą ilość cząstek reagujących na promieniowanie lasera.

 

 

 2017 10 42 1

Fot. 1. Narzędzie grawerskie


Z tego powodu przy tworzeniu dzieł sztuki wymagających precyzji, dokładnego wygrawerowania małych, drobnych elementów artyści zazwyczaj korzystają z mechanicznych metod grawerowania. Narzędzie do tego potrzebne jest powszechnie dostępne, można się w nie zaopatrzyć w sklepach budowlanych. Jest to narzędzie podobne do małej wiertarki, do której włożyć można różnej wielkości i kształtu wiertła.

 

Należy pamiętać, by podczas grawerowania narzędzie trzymać pod kątem prostym do powierzchni szkła. Ważne jest też, by szkło zwilżyć wodą – zapobiega to szybkiemu zużywaniu się wierteł a także unoszeniu się pyłu szklanego w powietrzu. Pył ten jest niezwykle szkodliwy dla ludzkich płuc, dlatego ważne jest by zabezpieczyć się również poprzez założenie odpowiedniej maseczki filtrującej drobinki szkła.

 


Przykładem pracy powstałej z użyciem techniki grawerowania jest instalacja Angeliki Weingardt, zamontowana czasowo w oknach piwnicznych starego budynku agregatu prądotwórczego w Marbach nad Neckarem. Szkła zostały wmontowane w oknach piwnicy, dotychczas zabitych starą blachą. Na taflach szkła float została wygrawerowana sieć łodyg, liści i innej roślinności, która otacza budynek. Praca powstała podczas sympozjum „Natura – Woda – Szkło” w 2000 roku.

 

 2017 10 42 2

Fot. 2. Praca z cyklu Danse macabre. Justyna Giermakowska

 

2017 10 42 3

 

 

2017 10 42 4

Fot. 3, 4. Marbach am Neckar. Angelika Wingardt

 

Inną techniką obróbki szkła na zimno jest piaskowanie*).
Piaskowanie polega na mechanicznej obróbce za pomocą dmuchawy, która pod wysokim ciśnieniem wyrzuca na powierzchnię zimnego szkła opiłki korundu (do połowy lat 30. ub w. stosowano piasek kwarcowy, później węglan krzemu lub szklany granulat). Drobniutkie kawałeczki szkła odpryskują pod wpływem tego procesu a liczne tworzące się tym sposobem mikro-wyżłobienia powodują powstanie homogenicznej matowej powierzchni. Jej struktura i jednolitość zależą od stopnia ziarnistości zastosowanego medium, wysokości ciśnienia oraz czasu trwania obróbki. Piaskowanie stosuje się do matowienia, żłobienia oraz tworzenia otworów w tafli szklanej. Precyzyjny ornament tworzy się poprzez zakrycie partii mających pozostać nietkniętymi poprzez zastosowanie różnego rodzaju klejów, folii, czy płynnych gum.


Stosując piaskowanie można także utworzyć w szkle relief wklęsły. W tym celu należy zakryć odpowiednie partie szkła folią z wybranym wzorem, następnie piaskować, usunąć folię i nałożyć nową tak by nieosłonięte obszary móc piaskować głębiej – zwiększając ciśnienie lub długość procesu. Szkło, na którym chcemy wykonać relief powinno mieć odpowiednią grubość. Im grubszego szkła użyjemy, tym głębiej możemy piaskować i różnicować relief. Podczas procesu należy uważać, by odpowiednio sterować ciśnieniem, jak i długością piaskowania, tak aby nie powstały otwory w tafli.


Aby za pomocą piaskowania utworzyć delikatne wzory, na przykład napisy, można zastosować folię światłoczułą. Folia taka pokryta jest warstwą substancji, która pod wpływem naświetlania zmienia swoje właściwości. Po kontakcie ze światłem staje się nierozpuszczalna nawet w ciepłej wodzie. Przygotowanie takiej folii polega na uprzednim wydrukowaniu na zwykłej przezroczystej folii motywu, który ma być wypiaskowany w szkle. Wydruk musi być czarny, dobrej jakości, tak by nie przepuszczał światła. W ciemni umieszcza się folię z motywem na folii światłoczułej a następnie naświetla się ją przez kilka do kilkunastu sekund bardzo intensywnym światłem. Partie nienaświetlone wymywa się strumieniem wody a następnie po wyschnięciu folię światłoczułą nakleja się na – uprzednio wyczyszczone spirytusem – szkło.


Na jego powierzchni nie mogą znajdować się cząsteczki tłuszczu bo folia nie będzie dobrze przylegać do powierzchni. Warstwa światłoczuła na folii nie traci swoich klejących właściwości podczas całego procesu przygotowawczego. Podczas piaskowania należy pamiętać, że folia ta jest delikatna i może łatwo ulec pęknięciu lub częściowemu zsunięciu, dlatego ważne jest, by piaskować pod mniejszym ciśnieniem. Tą metodą można tworzyć bardzo małe ale precyzyjne i filigranowe ornamenty na szkle. Możliwe jest utworzenie matowego wzoru na przezroczystym tle i odwrotnie: pozostawienie przezroczystego wzoru a piaskowaniu poddać tło. Szkło piaskować można z obu stron, wzmacnia się w ten sposób efekt głębi i wielowarstwowości.


Proces piaskowania przeprowadza się w specjalnych maszynach, wyposażonych w komorę, do której wstawiamy szkło oraz dyszę, z której wydobywa się piasek pod ciśnieniem. W większych przedsiębiorstwach maszyny te są sterowane automatycznie, w mniejszych pracowniach artystycznych używane są maszyny sterowane manualnie. Podczas piaskowania ręcznego warto pamiętać o płynnym prowadzeniu dyszy, w przeciwnym wypadku na powierzchni szkła powstają nieregularne „chmurki”. Podczas działania urządzenia włączona powinna być odpowiednia wentylacja. Po zakończeniu procesu należy odczekać kilka minut przed wyjęciem szkła z komory – unoszący się w powietrzu pył osadza się na ścianach urządzenia i ryzyko przedostania się drobinek do płuc zmniejsza się.

 

Kolejny projekt Angeliki Weingardt, który zrealizowany został wyłącznie za pomocą techniki piaskowania odnajdziemy na cmentarzu w miejscowości Crailsheim-Tiefenbach w Niemczech. Pod koniec lat 90. ub. w. przy zadaszeniu, pod którym odbywa się ostatnie błogosławieństwo zmarłego zamontowano szklaną ścianę mającą chronić zgromadzonych przed wiatrem i deszczem. Za inspirację posłużył artystce wiersz Franza Werfla (1890–1945), którego tekst wpleciony został w pracę. Całość wykonana jest za pomocą techniki piaskowania, w kilku warstwach na szkle float. Subtelne partie matowe i półprzezroczyste przeplatają się z obszarami nie poddanymi żadnej obróbce. W ten sposób granica między tym, co po tej i po tamtej stronie szklanej bariery delikatnie się zaciera.

 

*) zob. Z Habro „Tajniki piaskowania” cz. 1 i 2. „Świat Szkła” 7-8/12, 9/12

 

 2017 10 42 7

Fot. 7 Mięso. Olga Sitner

 

2017 10 42 9

Fot. 9 Totum Caelum Stellatum, Justyna Giermakowska

 

 

2017 10 42 13

 

 

2017 10 42 14

 

2017 10 42 15

 

Fot. 13, 14, 15 Cmentarz w Crailsheim, Angelika Weingardt


Kolejną metodą obróbki zimnego szkła jest trawienie. 

Polega ona na nanoszeniu na powierzchnię szkła niezwykle toksycznego kwasu fluorowodorowego, za pomocą pędzla lub poprzez zanurzanie tafli w specjalnych kąpielach kwasowych. Metoda ta odkryta została przez Heinricha Schwanhardta w Norynberdze już w 1670 r.


Trawienie stosowane jest głównie na taflach szkła warstwowego, gdyż pozwala na uzyskanie bardzo ciekawych przejść kolorystycznych. Warstwa jednego koloru zostaje zdjęta w określonych miejscach, tak by warstwa drugiego koloru stała się widoczna. W taki sposób mogą powstawać delikatne przejścia kolorystyczne (wymagające cierpliwości i doświadczenia), plamy barwne a także – przy precyzyjnym zakryciu powierzchni nie podlegającej trawieniu – linie. 


W trakcie trawienia zachodzi wiele różnych reakcji chemicznych, w wyniku których na powierzchni szkła osadzają się ich produkty uboczne osłabiając działanie kwasu. Z tego powodu szkło należy wyjmować z kąpieli kwasowej i przemywać wodą. Osadzanie się produktów ubocznych procesu trawienia na powierzchni szkła można ograniczyć, dodając do kąpieli kwasowej na przykład kwas siarkowy.


Głębokość trawienia zależna jest od długości kontaktu szkła z kwasem. Za pomocą tej techniki możliwe jest miejscowe zdjęcie tylko jednej warstwy szkła a także uzyskanie łagodnych przejść kolorystycznych, przy równoczesnym zachowaniu błyszczącej powierzchni. Partie, które mają pozostać nienaruszone pokrywa się specjalnymi lakierami lub foliami odpornymi na działanie kwasu. Krawędzie wytrawionego motywu nigdy nie są ostre. Nieregularności widoczne są jednak dopiero w dziesięciokrotnym powiększeniu.


Trawienie zastosowane zostało również w pracach Angeliki Weingardt w Ratuszu w Gaildorf, dawniej Zamku Grafa Karla Antona Ferdinanda von Bentincka. Został on w 2002 roku przebudowany i odnowiony. W wykuszach (wystających z lica elewacji fragmentach budynku) nowo utworzonego urzędu obywatelskiego artystka zaprojektowała okna. Projekt nawiązuje do istniejących sztukaterii zdobiących sufit pomieszczenia.


Szkło można również trawić stosując tzw. pasty trawiące, składające się z soli fluorowych. Pasty mogą być mniej lub bardziej gęste, tak że już poprzez sam sposób ich nanoszenia na powierzchnię szkła można uzyskać pewną strukturę. Substancje te są mniej agresywne, mimo to należy przestrzegać wszystkich środków ostrożności i nie dopuścić do kontaktu ze skórą bądź drogami oddechowymi. Powierzchnia szkła poddana działaniu pasty trawiącej staje się półprzezroczysta, lekko matowa i nabiera satynowego charakteru.

 

 2017 10 42 16

Fot. 16. Ratusz w Gaildorf, Angelika Weingardt

 

2017 10 42 18

Fot. 18. Ratusz w Gaildorf, Angelika Weingardt

 

2017 10 42 19

Fot. 19. Cykl Ulotność, Justyna Giermakowska

 

 

Justyna Giermakowska

 

Całość artykułu w wydaniu drukowanym i elektronicznym 

inne artykuły o podobnej tematyce patrz Serwisy Tematyczne

więcej informacj: Świat Szkła 10/2012

  • Logo - alu
  • Logo aw
  • Logo - fenzi
  • Logo - glass serwis
  • Logo - lisec
  • Logo - mc diam
  • Logo - polflam
  • Logo - saint gobain
  • Logo termo
  • Logo - swiss
  • Logo - guardian
  • Logo - forel
  • vitrintec wall solutions logo

Copyright © Świat Szkła - Wszelkie prawa zastrzeżone.