Wydanie 02//2011
- Szczegóły
- Kategoria: Wydanie 02//2011
W celu przedstawienia ogólnych zasad stosowania i mocowania szkła w konstrukcjach budowlanych uważam za wskazane przy każdej okazji przypominać podstawowe zasady techniczno-prawne i propagować zainteresowanie prawem budowlanym. Dotyczy to zarówno Uczestników, jak przedstawicieli Stron procesu budowlanego.
Wybrane zasady prawa budowlanego
Ustawa prawo budowlane określa wymagania podstawowe, reguluje zasady stosowania wyrobów w budownictwie, ustala specjalności budowlane oraz samodzielne funkcje techniczne i określa przez to Uczestników procesu budowlanego.
Te wymagania podstawowe dla obiektu budowlanego to: bezpieczeństwo konstrukcji, bezpieczeństwo pożarowe, bezpieczeństwo użytkowania, odpowiednie warunki higieniczne i zdrowotne oraz ochrona środowiska, ochrona przed hałasem i drganiami, oszczędność energii i odpowiednia izolacyjność cieplna przegród.
Podstawową zasadą stosowania wyrobów w budownictwie jest, aby te wyroby były wytworzone w celu zastosowania obiekcie budowlanym w sposób trwały, aby miały właściwości użytkowe umożliwiające prawidłowo zaprojektowanym i wykonanym obiektom budowlanym spełnienie w/w wymagań podstawowych oraz aby zostały wprowadzone do obrotu zgodnie z przepisami ustawy o wyrobach budowlanych.
Uprawnienia budowlane są udzielane w następujących specjalnościach: architektonicznej, konstrukcyjno-budowlanej, drogowej, mostowej, kolejowej, wyburzeniowej, telekomunikacyjnej, instalacyjnej w zakresie sieci i urządzeń cieplnych, lub wentylacyjnych, lub gazowych, lub wodociągowych i kanalizacyjnych, a ponadto instalacyjnej w zakresie sieci, lub instalacji i urządzeń elektrycznych lub elektroenergetycznych.
Samodzielne funkcje techniczne to w ogólności: projektowanie, sprawdzanie projektów architektoniczno-budowlanych i sprawowanie nadzoru autorskiego, kierowanie budową lub innymi robotami budowlanymi, kierowanie wytwarzaniem konstrukcyjnych elementów budowlanych oraz nadzór i kontrola techniczna wytwarzania tych elementów, wykonywanie nadzoru inwestorskiego, sprawowanie kontroli technicznej utrzymania obiektu budowlanego i rzeczoznawstwo budowlane.
Ustawa o wyrobach budowlanych wdraża Dyrektywę 89/106/EWG, podaje definicję wyrobu budowlanego oraz zobowiązuje producenta do oceny zgodności według przewidywanego zastosowania, określa zasady nadzoru publicznego i powołuje organy nadzoru budowlanego. Definicja wyrobu budowlanego umożliwia rozróżnianie wyrobu budowlanego i zestawu wyrobów od elementu budowlanego, a ma to duże znaczenie w przypadku konstrukcyjnego elementu budowlanego.
Dla każdego producenta wyrobów budowlanych, w tym szklanych wyrobów budowlanych, ważny jest prawidłowy dobór systemu oceny zgodności według przewidywanego zastosowania typu wyrobu w danym obiekcie budowlanym. Warto tutaj wspomnieć, że ostatnia nowelizacja tej ustawy wnosi szeroki zakres uprawnień Organów nadzoru budowlanego w działaniach kontrolnych również w odniesieniu do producenta wyrobu budowlanego.
Ustawa o normalizacji umożliwia stosowanie uznanych reguł technicznych i metodyk badawczych, definicji, oznaczeń i symboli do powszechnego stosowania.
Warto w tym miejscu zaznaczyć przykładowo, że zgodnie z nazewnictwem normowym nie ma szkła „laminowanego”, a jest szkło warstwowe, nie ma „szkła pół-hartowanego”, a jest szkło termicznie wzmocnione, nie ma szkła „hartowanego chemicznie”, a jest szkło chemicznie wzmocnione, nie ma „szklenia strukturalnego”, ale jest system oszklenia ze szczeliwem konstrukcyjnym, itd.
Warunki techniczne dotyczące budynków i ich usytuowania w odniesieniu do oszkleń podają wymagania w zakresie bezpieczeństwa pożarowego, bezpieczeństwa użytkowania oraz izolacyjności cieplnej przegród oszklonych.
Odnośnie bezpieczeństwa użytkowania, rozporządzenie określa wymogi dla balustrad szklanych i okien połaciowych, natomiast nie ma wymagań (aplikacji) dla stosowanych klas szyb bezpiecznych, ochronnych oraz wielu odmian tzw. szyb antywłamaniowych. Stanowi to istotne luki w przepisach wykonawczych prawa budowlanego.
Rozporządzenie MI w sprawie systemów oceny zgodności, wymagań jakie powinny spełniać notyfikowane jednostki uczestniczące w ocenie zgodności oraz sposobu oznaczania wyrobów budowlanych oznakowaniem CE.
Istotne zasady, wynikające z tego rozporządzenia są takie, że producent wyrobu budowlanego poprzez wystawienie Deklaracji zgodności oświadcza, że wyrób (typ wyrobu budowlanego) jest zgodny ze zharmonizowaną specyfikacją techniczną (Polską Normą) lub Europejską Aprobatą Techniczną, a tę Deklarację zgodności wystawia po przeprowadzeniu oceny zgodności i oznakowaniu, ale przed wprowadzeniem wyrobu budowlanego do obrotu.
Rozporządzenie w sprawie sposobów deklarowania zgodności oraz znakowania wyrobów budowlanych [B]. Wyrób budowlany jest zgodny ze specyfikacją techniczną (Polska Norma lub Aprobata Techniczna), jeżeli spełnia odpowiednie do jego przeznaczenia wymagania, określone w tej specyfikacji, mające wpływ na spełnienie przez obiekt budowlany wymagań podstawowych.
Z tych dwóch ostatnich rozporządzeń wynikają dwie możliwe procedury oceny zgodności, tj. procedura krajowa i/ lub unijna, ale w każdej z nich wymagane jest Wstępne badanie typu oraz Zakładowa kontrola produkcji.
Charakterystyki użytkowe (typy szyb) i normy odniesienia
Bezpieczeństwo w przypadku pożaru – Odporność ogniowa, według PN-EN 13501-2 +A1:2010 Klasyfikacja ogniowa wyrobów budowlanych i elementów budynków. Część 2: klasyfikacja na podstawie wyników badań odporności ogniowej, z wyłączeniem instalacji wentylacyjnej. Dopuszcza się klasyfikację ognioodporności elementów oszkleniowych według PN-EN 357:2005 Szkło w budownictwie.
Ognioodporne elementy oszkleniowe z przezroczystych lub przejrzystych wyrobów szklanych- Klasyfikacja ognioodporności. (oryg.)
Bezpieczeństwo pożarowe- Reakcja na ogień, według PN-EN 13501-1+A2:2010 Klasyfikacja ogniowa wyrobów budowlanych i elementów budynków- Część 1: klasyfikacja na podstawie wyników badań reakcji na ogień.
Bezpieczeństwo pożarowe - Oddziaływanie ognia zewnętrznego, według PN-EN 13501-5+A1:2010 Klasyfikacja ogniowa wyrobów budowlanych i elementów budynków- Część 5: klasyfikacja na podstawie wyników badania oddziaływania ognia zewnętrznego na dachy.
Bezpieczeństwo użytkowania- Odporność na pociski, według PN-EN 1063:2002 Szkło w budownictwie - Badania i klasyfikacja odporności na uderzenie pocisku.
Bezpieczeństwo użytkowania- Odporność na wybuch, według PN-EN 13541:2002 Szkło w budownictwie- Bezpieczne oszklenia- Badania i klasyfikacja odporności na siłę eksplozji.
Bezpieczeństwo użytkowania- Odporność na włamanie, według PN-EN 356:2000 Szkło w budownictwie- Szyby ochronne- Badania i klasyfikacja odporności na ręczny atak.
Bezpieczeństwo użytkowania- Odporność na uderzenie wahadłem, według PN-EN 12600:2004 Badanie wahadłem. Udarowa metoda badania i klasyfikacji szkła płaskiego.
Bezpieczeństwo użytkowania- Odporność mechaniczna na nagłe zmiany temperatury i różnice temperatur, według ogólnie przyjętych wartości dla poszczególnych rodzajów, np. szkła sodowo-wapniowo-krzemianowego, boro-krzemianowego, tworzywa szklano- krystalicznego, itd.
Bezpieczeństwo użytkowania- Odporność mechaniczna na wiatr, śnieg, obciążenia trwałe i/ lub dodatkowe, według PN-EN 12150-1:2002 Szkło w budownictwie- Termicznie hartowane bezpieczne szkło sodowo-wapniowo-krzemianowe-Część 1: Definicje i opis.
Bezpośrednia izolacyjność od dźwięków powietrznych, według PN-EN 12758:2005 Szkło w budownictwie. Oszklenie i izolacyjność od dźwięków powietrznych. Opisy wyrobu oraz określenie właściwości.
Oszczędność energii i zatrzymywania ciepła- właściwości termiczne, według PN-EN 673:1999/A1:2002 Szkło w budownictwie - Określenie współczynnika przenikania ciepła „U”- Metoda obliczeniowa.
Oszczędność energii i zatrzymywania ciepła - właściwości radiometryczne: współczynniki przepuszczalności i odbicia światła, według PN-EN 410:2001 (oraz Ap1:2003 i Ap2:2003) Szkło w budownictwie - Określenie świetlnych i słonecznych właściwości oszklenia.
Oszczędność energii i zatrzymywania ciepła- właściwości radiometryczne: charakterystyki energii słonecznej, współczynniki charakterystyki energii słonecznej, według PN-EN 410:2001 (oraz Ap1:2003 i Ap2:2003) Szkło w budownictwie- Określenie świetlnych i słonecznych właściwości oszklenia.
Tablica. Wytrzymałość szkła w MPa na zginanie, w zabudowie
Projektowanie oszklenia, „dobór szyb”
Wobec braku specjalizacji budowlanej w zakresie oszkleń, projektowanie fasad, elewacji i witryn przeszklonych, a nawet dobór jednostek oszklenia może wykonać jedynie uprawniony projektant w nieograniczonym zakresie w specjalności architektonicznej i/ lub konstrukcyjno-budowlanej.
Obiekt budowlany, którego dotyczy pozwolenie na budowę, wymaga przede wszystkim sporządzenia i zatwierdzenia projektu budowlanego, a dokumentacja, oprócz projektu budowlanego, powinna zawierać projekty wykonawcze w zakresie rozwiązań budowlano-konstrukcyjnych i materiałowych wewnętrznych oraz zewnętrznych przegród budowlanych i oszkleń, a w odniesieniu do budynków klimatyzowanych lub ogrzewanych – także ich właściwości cieplne.
Luki w prawie budowlanym W polskim prawie budowlanym brak specjalności w zakresie stosowania szkła, co ma wpływ na niedobór wyspecjalizowanych rzeczoznawców i projektantów.
Znane Warunki techniczne dotyczące budynków i ich usytuowania; w odniesieniu do oszkleń podają wprawdzie wymagania w zakresie bezpieczeństwa pożarowego, bezpieczeństwa użytkowania oraz izolacyjności cieplnej przegród oszklonych, ale to bezpieczeństwo użytkowania jest określone tylko dla balustrad szklanych i okien połaciowych.
Nie ma wymagań (aplikacji) dla znanych klas szyb bezpiecznych, szyb ochronnych oraz wielu odmian szyb antywłamaniowych. Nie ma też regulacji w zakresie technicznych zasad stosowania oszkleń mocowanych liniowo i/ lub punktowo.
Niemieckie Zasady techniczne do wykorzystania
Techniczne zasady dotyczące wymiarowania i wykonania punktowo mocowanych oszkleń (TRPV) (wersja ostateczna – sierpień 2006 r) wymieniają dostępne produkty szklane, wymagania ogólne w zakresie konstrukcji oszkleń oraz szczególne oddziaływania występujące przy punktowym mocowaniu oszklenia. Opracowanie zawiera dodatkowe wymagania dotyczące oszkleń pionowych i sufitowych (nad głową).
Techniczne zasady stosowania oszkleń mocowanych liniowo (TRLV), (wersja ostateczna – sierpień 2006 r) wymieniają dostępne produkty szklane, dodatkowe regulacje dotyczące oszkleń „nad głową” i dotyczące oszkleń pionowych, a także oszkleń, na które można wchodzić.
Techniczne zasady dotyczące stosowania oszkleń zabezpieczających przed wypadnięciem (TRAV), w wersji ze stycznia 2003 r., obok zakresu obowiązywania, określają dostępne produkty szklane i ogólne wymagania dla nośnych elementów konstrukcji tych oszkleń budowlanych. Te zasady techniczne zmierzają do stwierdzenia nośności przy działaniu statycznym, a także przy oddziaływaniach podobnych do uderzeń, wynikających z zachowania bezpieczeństwa użytkowania (klasyfikacja wg. EN 12600).
Systemy oceny zgodności dla oszkleń
System 1 obejmuje płyty ze szkła płaskiego i giętego, szkło profilowane, szyby zespolone izolacyjne, kształtki szklane i płyty ścienne z kształtek szklanych oraz systemy oszklenia ze spoiwem konstrukcyjnym typu II i IV; przeznaczone i stosowane do przeszkleń zapewniających odporność ogniową, oszklenia pancerne i przeciwwybuchowe, służące do wydzielania stref pożarowych, na ściany zewnętrzne i przekrycia.
System 2+ obejmuje systemy oszklenia ze spoiwem konstrukcyjnym typu I i III, przeznaczone i stosowane na ściany zewnętrzne i przekrycia. Te systemy oszkleń są wyposażone w dodatkowe elementy zabezpieczające i/ lub ograniczające przed wypadnięciem szyby w przypadku destrukcji spoiny ze szczeliwem konstrukcyjnym.
System 3 obejmuje płyty ze szkła płaskiego i giętego, szkło profilowane, szyby zespolone izolacyjne, kształtki szklane i płyty ścienne z kształtek szklanych; przeznaczone i stosowane do spełniania wymagań reakcji na ogień w klasach A1- E, dla wyrobów wymagających badań odporności na ogień zewnętrzny, inne zastosowania podlegające ryzyku i zapewniające bezpieczeństwo użytkowania oraz dotyczące oszczędności energii lub zmniejszenia hałasu.
System 4 obejmuje płyty ze szkła płaskiego i giętego, szkło profilowane, szyby zespolone izolacyjne, kształtki szklane i płyty ścienne z kształtek szklanych, które są stosowane dla wyrobów nie wymagających badań odporności na ogień zewnętrzny oraz klasa F, tj. wyroby uważane za spełniające wymagania bez badań i inne.
Deklarowanie zgodności
Producent (Dostawca) wyrobu budowlanego, który go wprowadza do obrotu i stosowania w budownictwie, według „filozofii Dyrektywy budowlanej” powinien dowieść, że określony typ wyrobu jest zgodny z wymaganiami podstawowymi dla przewidywanego zastosowania w obiekcie budowlanym.
Deklaracja Zgodności jest najważniejszym oświadczeniem producenta jako Strony w procesie budowlanym gdyż obliguje do pełnej odpowiedzialności, wskazuje na deklarowane cechy techniczne typu jako dane do identyfikacji typu w powiązaniu z programem badań.
Producent szkła i szklanych wyrobów budowlanych powinien znać i/ lub wskazać przewidywane użycie w obiekcie budowlanym oraz zastosować adekwatny do tego program badań dla deklarowanych parametrów.
Oznakowanie [B] i Krajowa Deklaracja Zgodności musi być poprzedzone oceną zgodności, wykonaną przez producenta według systemów 3 i 4, oraz z udziałem jednostki akredytowanej w przypadku zastosowania systemu 1 i 2+. Dopiero taka Deklaracja upoważnia producenta do wprowadzenia wyrobu na rynek krajowy.
Oznakowanie CЄ i Deklaracja WE musi być poprzedzone oceną zgodności, wykonaną przez producenta według systemów 3 i 4, oraz z udziałem jednostki notyfikowanej w przypadku zastosowania systemu 1 i 2+. Dopiero taka Deklaracja upoważnia producenta do wprowadzenia wyrobu na rynek europejski (w tym krajowy), z uwzględnieniem dodatkowych przepisów niektórych państw wspólnoty.
Czynnik niszczący – uginanie szkła
W tablicy są zestawione normowe wartości właściwej wytrzymałości dla poszczególnych rodzajów szyb na zginanie w konfrontacji z wartościami pomiarowymi i obliczeniowymi, które są przyjmowane (jako najwyższa odporność) do projektowania oszkleń. Iloraz wartości wytrzymałości właściwej do jej wartości obliczeniowej stanowi niejako współczynnik bezpieczeństwa materiałowego, obejmujący nieuchwytne defekty masy szkła i jego powierzchni oraz defekty obróbki krawędzi.
Badania i weryfikacja zgodności
Producent powinien znać przeznaczenie typu szyby w budynku i mocowania (w tym posadowienia), bowiem w tym zakresie ustala plan i wykonuje systematyczne badania.
Planowanie i wykonywanie badań w ramach ZKP, następuje także według charakterystyki typu i mocowania.
Przy produkcji wszelkich odmian szyb termicznie hartowanych, obowiązuje badanie co najmniej jednej próbki dziennie w zakresie lokalnej i całkowitej wypukłości, charakteru siatki spękań, a także wytrzymałości mechanicznej na zginanie na próbkach reprezentujących wszystkie typy w okresie tygodnia.
owszechność stosowania wyrobów szklanych w budownictwie nie znajduje oparcia w prawie budowlanym, w którym dotąd nie określono specjalności w zakresie oszkleń budowlanych. Nie ma wskazań aplikacji dla znanych klas szyb bezpiecznych, klas szyb ochronnych oraz klas wielu odmian szyb antywłamaniowych. Nie ma też regulacji w zakresie technicznych zasad stosowania oszkleń mocowanych liniowo i/ lub punktowo.
Nie ma w Polsce rzeczoznawców budowlanych w zakresie stosowania szkła, a w praktyce występują niedomagania w projektowaniu i weryfikacji projektów oszkleń budowlanych, co wskazuje na pilną konieczność doskonalenie kadr w zakresie sztuki stosowania szkła w budownictwie.
Producenci szyb przeznaczonych do mocowania w konstrukcjach budowlanych lekceważą obowiązek planowych badań, a zwłaszcza wytrzymałości szkła na zginanie. Na tym tle w praktyce występują wady rzeczowe i prawne w deklarowaniu zgodności.
Wojciech Korzynow
www.stronaszklar.neostrada.pl
Całość artykułu w wydaniu drukowanym i elektronicznym
inne artykuły autora:
- Mocowanie szkła w konstrukcjach budowlanych okiem praktyka, Wojciech Korzynow, Świat Szkła 2/2011
- Trwałość szyb zespolonych w budownictwie , Wojciech Korzynow, Świat Szkła 1/2011
- Weryfikacja zgodności oszklenia w zabudowie , Wojciech Korzynow, Świat Szkła 10/2010
- Czy rzeczywiście alternatywa? , Wojciech Korzynow, Świat Szkła 12/2009
- Ocena zgodności typu szkła warstwowego , Wojciech Korzynow, Świat Szkła 12/2009
- Planowanie badań szyb hartowanych lub szyb zespolonych izolacyjnych. Część 3 , Wojciech Korzynow, Świat Szkła 3/2009
- Planowanie badań szyb hartowanych lub zespolonych izolacyjnych. Część 2 , Wojciech Korzynow, Świat Szkła 1/2009
- Planowanie badań szyb hartowanych lub zespolonych izolacyjnych. Część 1 , Wojciech Korzynow, Świat Szkła 12/2008
- Szkła budowlane o podwyższonej wytrzymałości , Wojciech Korzynow, Świat Szkła 11/2007
- Deklarowanie zgodności typów szkła dla budownictwa , Wojciech Korzynow, Świat Szkła 9/2007
- Wady szyb zespolonych izolacyjnych , Wojciech Korzynow , Świat Szkła 1/2007
- Badanie wytrzymałości szkła hartowanego , Wojciech Korzynow , Świat Szkła 10/2006
- Ważniejsze parametry wyrobów ze szkła, niezbędne do deklarowania zgodności z określonym przeznaczeniem , Wojciech Korzynow, Świat Szkła 6/2006
- Deklarowanie zgodności typu szyb zespolonych z zastosowaniem szkieł bezpiecznych i ochronnych , Wojciech Korzynow, Świat Szkła 2/2006
- Badania komponentów przy produkcji szyb zespolonych izolacyjnych , Wojciech Korzynow, Świat Szkła 11/2005
- Wady szkła float i szyb zespolonych , Wojciech Korzynow, Świat Szkła 5/2005
- Typy szyb zespolonych. Część 3 , Wojciech Korzynow, Świat Szkła 4/2005
- Typy szyb zespolonych. Cz. 2 , Wojciech Korzynow, Świat Szkła 2/2005
- Typy szyb zespolonych. Cz. 1 , Wojciech Korzynow, Świat Szkła 1/2005
inne artykuły o podobnej tematyce patrz Serwisy Tematyczne
więcej informacj: Świat Szkła 2/2011
- Szczegóły
- Kategoria: Wydanie 02//2011
Zawiasy jednoosiowe przeznaczone są do rozłącznego lub nierozłącznego połączenia skrzydeł okien i drzwi z ościeżnicami. Zadaniem zawias jest zapewnienie bezpiecznego i sprawnego, zgodnego z funkcją okna lub drzwi, działania skrzydeł zawieszonych na ościeżnicy.
Zagadnienie klasyfikacji i wymagań zawias jednoosiowych ujęte są w zharmonizowanej normie europejskiej, wprowadzonej do katalogu Polskich Norm jako PN-EN 1935:2003/AC:2005 Okucia budowlane. Zawiasy jednoosiowe. Wymagania i metody badań.
Rodzaje zawias jednoosiowych
Wspomniana powyżej norma obejmuje jednoosiowe zawiasy rozłączne i nierozłączne.
Zawiasa*) rozłączna – jednoosiowe złącze obrotowe z przegubem jedynie dwuczęściowym, którego oś obrotu znajduje się do 30 mm od krawędzi elementu ruchomego, mocujące skrzydło z boku lub od góry. Jest to więc wyrób mający skrzydełka dające się rozłączyć np. przez podniesienie jednego skrzydełka.
Do zawias rozłącznych zaliczamy zawiasy czopowe dwuskrzydełkowe, określone w normie PN-B-94050-1:1991 Okucia budowlane. Zawiasy czopowe. Terminologia i podział oraz zawiasy pasowe.
*) Termin „zawiasa” (w rodz. żeńskim, odmiennie niż w gramatyce języka polskiego) występuje w przywoływanych w artykule normach, dlatego zdecydowaliśmy się zachować go w całości artykułu.
Zawiasa nierozłączna – jednoosiowe złącze obrotowe z przegubem więcej niż dwuczęściowym, z czopem stałym lub dającym się wyjąć, którego oś obrotu znajduje się do 30 mm od krawędzi elementu ruchomego, mocujące skrzydło z boku lub od góry.
Jest to więc wyrób, którego skrzydełka nie dają się w ogóle rozłączyć lub do ich rozłączenia konieczne jest wyjęcie czopa.
Do zawias nierozłącznych zalicza się objęte wyżej wymienioną normą krajową zawiasy czopowe trój- i więcej skrzydełkowe oraz zawiasy splatane, określone w normie PN-B-94055:1962 Okucia budowlane. Zawiasy splatane.
Norma PN-EN 1935:2005 nie ma zastosowania do zawias posiadających mechanizmy sprężynowe wspomagające zamykanie drzwi.
W zakresie normy podano również, że nie ma ograniczeń co do materiałów lub stosowanych metod produkcji pod warunkiem, że zawiasy odpowiadają wymaganiom właściwym dla ich zastosowania.
Przykładowe zawiasy jednoosiowe
Najczęściej stosowanymi w rozwieranych drzwiach drewnianych zawiasami jednoosiowymi rozłącznymi są zawiasy czopowe dwuskrzydełkowe, z ramionami walcowymi (wg rys. 1) lub płaskimi (rys. 2). Zawiasy składają się ze skrzydełka łożyskowego oraz skrzydełka czopowego, przy czym czop może być stały lub wyjmowany.
Rys. 1. Zawiasa czopowa dwuskrzydełkowa z ramionami walcowymi
Rys. 2. Zawiasa czopowa dwuskrzydełkowa z ramionami płaskimi
Rys. 3. Zawiasa czopowa trójskrzydełkowa z ramionami walcowymi
Rys. 4. Zawiasa splatana
Stosowane są także zawiasy jednoosiowe nierozłączne, do których zaliczamy zawiasy czopowe trój- i więcej skrzydełkowe (trójskrzydełkowe przedstawiono na rys. 4) mające ramiona skrzydełek walcowe lub płaskie oraz zawiasy splatane, przedstawione na rys. 5. Zawiasy tego typu mają głównie czop wyjmowany.
Drzwi o konstrukcji wykonywanej z kształtowników aluminiowych lub tworzywowych wymagają zastosowania zawias jednoosiowych czopowych ze specjalnymi kształtami skrzydełek. Przykład takiej zawiasy, stosowanej w drzwiach aluminiowych przedstawiono na rys. 5 i 6.
Zawiasy te mocowane są w tzw. eurorowkach kształtowników za pomocą kostki mocującej oraz wkrętów mocujących i blokującego. Przedstawione na rysunkach zawiasy umożliwiają skokową regulację usytuowania skrzydła w stosunku do ościeżnicy.
Rys. 5. Zawiasa czopowa dwuskrzydełkowa WALA WW
Rys. 6. Zamocowanie zawiasy WALA WW w drzwiach aluminiowych z kształtowników z przekładką termiczną
Klasyfikacja
Norma PN-EN 1935:2005 przedstawia ośmioliczbowy system kodowy, według którego klasyfikuje się zawiasy jednoosiowe. Poniżej przedstawiono poszczególne liczby i związane z nimi określenia oraz klasy.
Pierwsza liczba – kategoria użytkowania
Norma wyróżnia cztery kategorie użytkowania:
Kategoria 1 – Lekkie warunki eksploatacji.
Obejmuje zawiasy przeznaczone do stosowania do drzwi i okien w budownictwie mieszkaniowym lub w innych obszarach mieszkalnych i budynkach, gdzie występuje niska częstotliwość użytkowania, użytkownikami są osoby z wysoką motywacją do uważnego posługiwania się drzwiami i oknami oraz zachodzi małe prawdopodobieństwo występowania wypadków lub niewłaściwego użytkowania.
Jako przykład wskazano lokalizację domową lub inną, taką jak biuro i rejony, gdzie nie ma dostępu dla ogółu (czyli osób postronnych).
Kategoria 2 – Umiarkowane warunki eksploatacji.
Dotyczy zawias przeznaczonych do stosowania do drzwi w budownictwie mieszkaniowym lub w innych obszarach mieszkalnych oraz w innych budynkach, gdzie występuje średnia częstotliwość użytkowania, użytkownikami są osoby z pewną motywacją do uważnego posługiwania się drzwiami, ale gdzie istnieje jakaś możliwość występowania wypadków lub nieprawidłowego użytkowani.
W tej kategorii przykładem jest lokalizacja domowa lub inna, taka jak biuro i rejony, gdzie może istnieć ograniczony dostęp dla ogółu.
Kategoria 3 – Ciężkie warunki eksploatacji.
Obejmuje zawiasy przeznaczone do stosowania do drzwi w budynkach, gdzie występuje wysoka częstotliwość użytkowania przez publiczność lub innych ludzi z małą motywacją do uważnego posługiwania się drzwiami oraz duża możliwość występowania wypadków lub niewłaściwego użytkowania.
Jako przykład wskazano budynki użyteczności publicznej, takie jak szkoły, biblioteki i szpitale.
Kategoria 4 – Bardzo ciężkie warunki eksploatacji.
Dotyczy zawias przeznaczonych do stosowania do drzwi, które są narażone na częste, gwałtowne użytkowanie.
Obejmuje zawiasy w klasach 12, 13 i 14 (wg tablicy 1), przy czym jako przykład podaje się zawiasy w klasie 12, dla których prawdopodobne jest rozmyślne , niewłaściwe użytkowanie.
Z kolei klasy 13 i 14 oznaczają zwiększoną odporność na potencjalnie uporczywy gwałtowny atak.
Druga liczba – trwałość
Norma przewiduje trzy klasy odnoszące się do ilości cykli wykonanych w trakcie badań zawiasów osadzonych na elementach próbnych o określonej masie (zgodnie z tablicą 1).
Dla zawias przeznaczonych do stosowania wyłącznie w oknach, przewiduje się:
- klasę 3 – 10 000 cykli,
- klasa 4 – 25 000 cykli,
a dla zawias przeznaczonych do stosowania w drzwiach, przewiduje się:
- klasę 4 – 25 000 cykli,
- klasę 7 – 200 000 cykli.
Trzecia liczba – masa drzwi próbnych
Klasyfikacja tej pozycji kodu zawias wyróżnia osiem klas od 0 do 7, dotyczącej masy drzwi próbnych w zakresie od 10 do 160 kg. Szczegółowych zakres podany jest w tablicy 1 niniejszej publikacji.
Czwarta liczba – przydatności do zastosowania w drzwiach stanowiących przegrody ogniowe/dymowe
Dla zawias produkowanych na podstawie normy PN-EN 1935:2005 określa się dwie klasy przydatności do zastosowania w drzwiach stanowiących przegrody ogniowe/dymowe:
- klasa 0 – nieodpowiednie do stosowania w zespołach drzwiowych ognioodpornych i/lub dymoszczelnych,
- klasa 1 – odpowiednie do zastosowania w zespołach drzwiowych ognioodpornych i/lub dymoszczelnych
pod warunkiem pozytywnej oceny udziału zawias w odporności ogniowej określonych zespołów drzwiowych przeciwpożarowych.
Dodatkowe wymagania dla zawias w klasie 1, podane w normie w załączniku B, przedstawiono w dalszej części publikacji
Piąta liczba – bezpieczeństwo
Wszystkie zawiasy powinny być bezpieczne w użytkowaniu, dlatego w klasyfikacji stosuje się tylko klasę 1.
Szósta liczba – odporność na korozję
Zgodnie z normą PN-EN 1670:2008 określa się pięć klas odporności na korozję:
- klasa 0 – nieokreślona odporność na korozję,
- klasa 1 – niska odporność,
- klasa 2 – średnia odporność,
- klasa 3 – wysoka odporność,
- klasa 4 – bardzo wysoka odporność.
Siódma liczba – Zabezpieczenie (odporność na włamanie)
Prezentowana norma na zawiasy określa dwie klasy odporności na włamanie:
- klasa 0 – nieodpowiednie do zastosowania w zespołach drzwiowych o zwiększonej odporności na włamanie,
- klasa 1 – odpowiednie do zastosowania w zespołach drzwiowych o zwiększonej odporności na włamanie, pod warunkiem pozytywnej oceny udziału zawias w odporności przeciwwłamaniowej określonych zespołów drzwiowych o zwiększonej odporności na włamanie.
Dodatkowe wymagania dla zawias w klasie 1, podane w normie w Załączniku C, przedstawiono w dalszej części publikacji.
Ósma liczba – klasa zawiasy
Norma PN-EN 1935:2005 określa czternaście klas zawias, podanych w tablicy 1
Przykład
Przedstawiony powyżej zapis kodowy dotyczy zawiasy przeznaczonej do użytkowania w umiarkowanych warunkach pracy (2), badanej trwałościowo przez 200 000 cykli (7), przewidzianej do stosowania w drzwiach o masie do 60 kg (3) o nieokreślonej odporności ogniowej (0), mającej niską odporność na korozję (1), odpowiedniej do zastosowania w drzwiach o zwiększonej odporności na włamanie (1) i odpowiadającej zawiasie klasy 10.
Tablica 1
Wymagania
Dopuszczalny cierny moment obrotowy
Dopuszczalny cierny moment obrotowy zawias określany jest w trakcie badań opisanych wraz z aparaturą badawczą w rozdziale 6 normy PN-EN 1935:2005. Badaną zawiasę mocuje się w przyrządzie do wymiennych drzwi próbnych, które dociąża się do masy stosownej do klasy badanej zawiasy.
Następnie drzwi próbne są płynnie obracane oraz mierzony i rejestrowany moment obrotowy niezbędny do wprawiania ich w ruch, przy różnych kątach otwarcia.
Maksymalny dopuszczalny cierny moment obrotowy jest zależny od klasy zawiasy i powinien wynosić:
- 2 Nm – dla klas 1 ÷ 7,
- 3 Nm – dla klas 8 ÷ 11,
- 4 Nm – dla klas 12 ÷ 14.
Obciążenie statyczne
W zakresie wytrzymałości zawias na obciążenia statyczne sprawdzać należy ich odkształcenie pod obciążeniem oraz przeciążenie.
Zawias poddany obciążeniu zgodnie z p. 7.3.2 normy PN-EN 1935:2005 powinien spełniać następujące wymagania:
-- poprzeczne przemieszczenie pod obciążeniem nie powinno przekroczyć 2 mm,
-- pionowe przemieszczenie pod obciążeniem nie powinno przekroczyć 4 mm,
- trwałe przemieszczenia istniejące po zdjęciu obciążenia powinny odpowiednio, zgodnie z wykresem przedstawionym ww. normie wynosić:
-- odkształcenie poziome – max 0,6 mm,
-- odkształcenie pionowe – max 0,35 mm,
- nie powinny wystąpić uszkodzenia jakichkolwiek części składowych ani żadne spękania widoczne wzrokiem normalnym lub skorygowanym.
Zawiasy poddane przeciążeniu (po przeprowadzeniu badań na odkształcenie pod obciążeniem i badaniu trwałości) zgodnie z p. 7.3.3. ww. normy powinny spełniać po badaniu następujące wymagania:
- nie powinny wystąpić żadne uszkodzenia skrzydełek zawiasy, przegubu, tulei lub czopa, ani żądne spękania lub odkształcenia widoczne wzrokiem normalnym lub skorygowanym,
- drzwi próbne osadzone na zawiasach powinny pozostawać połączone z ramą przyrządu badawczego, choćby nawet zawiasa stała się niezdatna do funkcjonowania.
Wytrzymałość na ścinanie
Zawias poddany obciążeniu ścinającemu zależnemu od klasy (tablica 1) w sposób określony w p. 7.4 normy PN-EN 1935:2005, powinien po badaniu spełniać następujące wymagania:
- nie powinny wystąpić uszkodzenia lub spękania żadnego skrzydełka zawiasy, przegubu, tulei lub czopa, ani poprzeczne odkształcenia większe niż 3 mm,
- dodatkowe przemieszczenia poprzeczne i pionowe nie powinny przekroczyć 1 mm, a zawiasa powinna działać przez 20 cykli bez żadnego uszkodzenia jej elementów.
W odniesieniu do zawias przeznaczonych do bardzo ciężkich warunków pracy w zespołach drzwiowych o zwiększonej odporności na włamanie, w klasie 14, należy jako dopuszczalne traktować nieograniczone trwałe odkształcenie pod warunkiem, że zawiasa – co najmniej jeden raz po badaniu – da się otworzyć, z użyciem momentu obrotowego nie przekraczającego 220 Nm, o mniejszy z kątów: 95o lub całkowity kąt, o który pozwalała się otworzyć zawiasa w stanie początkowym.
Trwałość
Zawiasy poddane badaniu obejmującemu 10 000, 25 000 lub 200 000 cykli próbnych (w zależności od przeznaczenia i klasy) w sposób przedstawiony w p. 7.5 normy PN-EN 1935:2005, powinny po badaniu spełniać następujące wymagania:
- wartości poprzecznego i pionowego zużycia, mierzone jako przemieszczenia od powierzchni odniesienia, powinny zgodnie z wykresem przedstawionym w ww. normie, odpowiednio nie przekraczać 0,5 mm (zużycie poprzeczne) i 1,0 mm (zużycie pionowe),
- maksymalny dopuszczalny cierny moment obrotowy mierzony po pierwszych 20 cyklach, a także po ukończeniu badania, powinien wynosić 2 Nm dla klas od 1 do 7, 3 Nm dla klas od 8 do 11 oraz 4 Nm dla klas od 12 do 14.
Odporność na korozję
Producent powinien zadeklarować klasę odporności na korozję zawiasy, które określone są w normie PN-EN 1670:2008 Okucia budowlane. Odporność na korozję. Wymagania i metody badań.
Norma powyższa przewiduje pięć klas odporności na korozję okuć:
- klasa 0: nieokreślona odporność na korozję,
- klasa 1: niska odporność na korozję (odporność na działanie obojętnej rozpylonej solanki w próbie 24 h) – użytkowanie wewnątrz budynku, w ciepłych suchych atmosferach,
- klasa 2: średnia odporność na korozję (odporność na działanie obojętnej rozpylonej solanki w próbie 48 h) – użytkowanie wewnątrz budynku, gdzie może wystąpić skraplanie,
- klasa 3: wysoka odporność na korozję (odporność na działanie obojętnej rozpylonej solanki w próbie 96 h) – użytkowanie na zewnątrz budynku, gdzie może wystąpić sporadyczne lub częste zwilżenie wskutek deszczu lub rosy,
- klasa 4: bardzo wysoka odporność na korozję (odporność na działanie obojętnej rozpylonej solanki w próbie 240 h) – użytkowanie na zewnątrz budynku w bardzo ciężkich warunkach,
- klasa 5: wyjątkowo wysoka odporność na korozję (odporność na działanie obojętnej rozpylonej solanki w próbie 480 h) – użytkowanie na zewnątrz budynku w wyjątkowo ciężkich warunkach, gdzie wymagana jest długoterminowa ochrona wyrobu.
Uzyskana klasa odporności na korozję (potwierdzona stosownymi badaniami) powinna być ujęta w kodzie klasyfikacyjnym zawiasy.
Norma PN-EN 1935:2005 wyróżnia jeszcze odporność na korozję zawias przeznaczonych do ochrony po zamontowaniu w drzwiach lub oknie np. do pomalowania.
Kod klasyfikacyjny odporności na korozję takich zawias powinien być wyrażony jako zero.
Rodziny zawias o wspólnych cechach konstrukcyjnych
Prezentowana norma na zawiasy, odnosi się również do wymagań, w przypadku istnienia podobieństwa kryteriów konstrukcyjnych zawias przeznaczonych do różnych zastosowań.
Jeżeli więc wystąpi podobieństwo istotnych kryteriów konstrukcyjnych, takich jak: średnica czopa, średnica przegubu, typ podkładki, grubość skrzydła i rodzaj materiałów, a długość zawiasy jest nie większa niż o 20% i nie mniejsza niż o 12,5% w stosunku do zawiasy badanej, wówczas nie jest konieczne poddawanie badaniom trwałościowym każdej odmiany typu.
Jednakże w każdym przypadku należy przeprowadzić badanie odkształcenia pod obciążeniem, wytrzymałości na przeciążenie i wytrzymałość na ścinanie (tam, gdzie ma ono zastosowanie). Badania te powinny być także przeprowadzone, gdy kształt skrzydełka różni się od zawiasy badanej – nawet jeśli inne parametry są takie same.
W normie zastrzeżono jednak, że nie można tych uproszczeń stosować do jakichkolwiek zmian materiałów, chyba że zastosowany materiał ma lepsze parametry. Dodano jednak, że we wszystkich przypadkach powinny być wykonane badania odkształcenia pod obciążeniem, wytrzymałości na przeciążenie i wytrzymałości na ścinanie (tam, gdzie występuje taka konieczność).
Dodatkowe wymagania dla zawias stosowanych w drzwiach ognioodpornych i o zwiększonej odporności na włamanie
Zawiasy stosowane w ognioodpornych i/lub dymoszczelnych zespołach drzwiowych
W Załączniku B (normatywnym) normy PN-EN 1935:2005 przedstawiono trzy dodatkowe wymagania dla wymienionych powyżej zawias.
Zawiasy przeznaczone do stosowania w ognioodpornych i/lub dymoszczelnych zespołach drzwiowych powinny spełniać stosowne wymagania rozdziałów 4÷8 normy (klasyfikacja, wymagania, aparatura badawcza, metody badań, znakowanie) oraz powinny spełniać jako minimum umiarkowane warunki eksploatacji – 2 kategoria użytkowania.
Żadna część składowa zawiasy (z wyjątkiem elementów dekoracyjnych, takich jak osłonki, zaślepki itp.) lub jej zamocowania nie powinna mieć temperatury topnienia niższej niż 800°C, z zastrzeżeniem, że tego wymagania nie należy stosować do zawias mających certyfikat spełniania odpowiednich kryteriów badań ogniowych, jako właściwych do zastosowania w ognioodpornych i/lub dymoszczelnych zespołach drzwiowych.
W takich przypadkach zawiasy powinny być instalowane wyłącznie w zespołach, które spełniają odpowiednie kryteria badań odporności ogniowej, a zakres stosowalności jest ściśle ograniczony do stosowania w zespołach drzwiowych o identycznej konstrukcji, typie i wielkości.
Przy drzwiach w pozycji zamkniętej nie powinno być możliwe usunięcie czopa zawiasy lub odłączenie osadzonego na zawiasach elementu zespołu drzwiowego, bez użycia specjalnych narzędzi.
Zawiasy przerywają krawędź skrzydła i szczelinę między skrzydłem a ościeżnicą, a ich zamocowania przebijają skrzydło. Wpływ, jaki może to wywierać na właściwości dymoszczelności zespołu, może być jedynie określony przez poddanie badaniu według normy PN-EN 1634-1:2002 Badania odporności ogniowej zestawów drzwiowych i żaluzjowych Część 1: Drzwi i żaluzje przeciwpożarowe zespołu naturalnej wielkości wyposażonego w zawiasy.
Dodać jeszcze należy, że do drzwi ognioodpornych i/lub dymoszczelnych stosować można tylko zawiasy, które poddano ocenie zgodności w systemie 1 tzn. że posiadają certyfikat zgodności wydany przez upoważnioną jednostkę certyfikującą i są oznakowane CE (ewentualnie znakiem budowlanym B – co szerzej przedstawiono w dalszej części publikacji).
Zawiasy stosowane w drzwiach o zwiększonej odporności na włamanie
Kolejny załącznik normatywny C normy PN-EN 1935:2005 określa, że zawiasy przeznaczone do stosowania w drzwiach o zwiększonej odporności na włamanie powinny spełniać stosowne wymagania rozdziałów 4÷8 normy dotyczących klasyfikacji, wymagań, aparatury badawczej, metod badań i znakowania oraz dodatkowo jeszcze poniżej wymienione wymagania.
Zawiasy powinny spełniać wymagania bardzo ciężkich warunków eksploatacji w klasach 12 ÷ 14 (zaleca się, aby klasy 13 i 14 określać wówczas, gdy wymagana jest podwyższona odporność na potencjalnie uporczywy gwałtowny atak).
Zawiasa zainstalowana zgodnie z instrukcją producenta nie powinna być dostępna od zewnętrznej strony drzwi.
Zawiasy stosowane w drzwiach zewnętrznych otwieranych na zewnątrz powinny być tak zaprojektowane, aby czop zawiasy mógł być usunięty jedynie wówczas, gdy drzwi są otwarte, albo alternatywnie, powinny one zawierać czopy przeciwwyważeniowe w obrębie zawias, tak aby umożliwić zawiasie wytrzymywanie naprężeń ścinających po obciążeniem próbnym określonym dla klas 12 ÷ 14. Zawiasa w tym badaniu powinna mieć usunięty czop, a kryterium eksploatacji jest warunek, że elementy zawiasy nie powinny ulec rozłączeniu pod obciążeniem.
Załącznik zawiera także uwagę, że powyższe wymagania są jednym z aspektów ogólnego zabezpieczenia drzwi, a zarówno zawiasy jak i drzwi o zwiększonej odporności na włamanie powinny spełniać jeszcze wymagania zawarte w normie PN-ENV 1627:2006 Okna, drzwi, żaluzje. Odporność na włamanie. Wymagania i klasyfikacja.
System poświadczania zgodności
Normę europejską EN 1935 opracowano na podstawie Mandatu M101 na „drzwi, okna, żaluzje, bramy i związane z nimi okucia”, udzielonego Europejskiemu Komitetowi Normalizacyjnemu (CEN) przez Komisję Europejską i Europejskie Stowarzyszenie Wolnego Handlu.
Norma zawiera załącznik ZA określający procedurę poświadczenia zgodności zawias jednoosiowych.
Decyzja Komisji 99/93/WE z dnia 25 stycznia 1999 r. w sprawie procedury atestowania zgodności drzwi, okien, żaluzji, bram i okuć budowlanych, obejmuje tylko okucia do drzwi i bram stosowanych jako oddzielenia przeciwpożarowe/dymoszczelne i wyjścia ewakuacyjne.
W oparciu o tą decyzję, w normie na zawiasy ujęto jedynie system oceny zgodności 1, dla zawias stosowanych w drzwiach stanowiących przegrodę ogniową/dymową i w drzwiach na drogach ewakuacyjnych.
Według tego systemu producent może wystawić deklarację zgodności EC (europejską) z zharmonizowaną normą EN 1935:2002, jeżeli notyfikowana jednostka certyfikująca wydała certyfikat zgodności EC wyrobu na podstawie:
- zadania producenta:
- zakładowej kontroli produkcji,
- dodatkowych badań gotowych wyrobów (próbek) pobranych w zakładzie produkcyjnym, prowadzonych przez producenta zgodnie z ustalonym planem badania,
- zadania jednostki certyfikującej:
- wstępnego badania typu,
- wstępnej inspekcji zakładu produkcyjnego i zakładowej kontroli produkcji,
- ciągłego nadzoru, oceny i akceptacji zakładowej kontroli produkcji.
Certyfikat zgodności i deklaracja zgodności powinny być wystawione w języku państwa, w którym wyrób ma być użytkowany.
Po przeprowadzeniu powyższej procedury, producent lub jego upoważniony przedstawiciel, powinien umieścić na zawiasie i/lub na opakowaniu oraz instrukcji instalowania oznakowanie CE.
Oznakowaniu CE powinny towarzyszyć następujące informacje:
- numer identyfikacyjny jednostki certyfikującej,
- nazwa lub znak identyfikacyjny producenta,
- zarejestrowany adres producenta,
- ostatnie dwie cyfry roku, we którym zostało naniesione oznakowanie,
- numer certyfikatu zgodności EC,
- powołanie się na normę EN 1935:2002
- oznaczenie klasyfikacyjne i informacja o właściwościach zawiasy (kategoria użytkowania, trwałość, masa drzwi próbnych, przydatność do stosowania w drzwiach p.poż., bezpieczeństwo, odporność na korozję i klasa zawiasy).
Podkreślić należy, że zawiasy można oznakować CE tylko w przypadku przeprowadzenia oceny zgodności w systemie 1 czyli wtedy, gdy są przewidywane do drzwi ognioodpornych i stosowanych na drogach ewakuacyjnych.
Dodać jeszcze można, że producent zawias do drzwi ognioodpornych i stosowanych na drogach ewakuacyjnych, który wprowadzać będzie te wyroby do obrotu na terenie Polski, może obecnie (do czasu wydania rozporządzenia o obowiązkowym oznakowaniu CE) jako dokument odniesienia do dokonania oceny zgodności przyjmować normę PN-EN 1935:2005, wydać krajową deklarację zgodności i znakować zawiasy znakiem budowlanym B.
inż. Zbigniew Czajka
Instytut Techniki Budowlanej Z-d Aprobat Technicznych
Literatura:
Polskie i europejskie normy
Aprobata Techniczna COBR „Metalplast” AT-06-0672/2003
Decyzja Komisji Europejskiej 99/93/WE
Całość artykułu w wydaniu drukowanym i elektronicznym
inne artykuły tego autora:
- Zawiasy jednoosiowe. Klasyfikacja i wymagania, Zbigniew Czajka, Świat Szkła 2/2011
- Rodzaje i klasyfikacja zamków , Zbigniew Czajka, Świat Szkla 11/2010
- Metalowe ościeżnice rozwieranych drzwi wewnętrznych. Badania i ocena , Zbigniew Czajka, Świat Szkla 9/2010
- Przeszklone balustrady - wymagania, mocowanie, stosowanie , Zbigniew Czajka, Świat Szkla 5/2010
- Elementy mocujące ościeżnice okien, Zbigniew Czajka, Świat Szkła 2/2010
- Drzwi wewnętrzne. Badania i zakładowa kontrola produkcji, Zbigniew Czajka, Świat Szkła 11/2009
- Drzwi wewnętrzne. Wymagania i ocena zgodności cz. 2, Zbigniew Czajka, Świat Szkła 10/2009
- Drzwi wewnętrzne. Wymagania i ocena zgodności cz. 1, Zbigniew Czajka, Świat Szkła nr 7-8/2009
- Właściwości techniczno-użytkowe przeszklonych ścian działowych , Zbigniew Czajka, Świat Szkła 9/2009
- Wymagania i badania automatycznych napędów , Zbigniew Czajka , Świat Szkła 4/2009
- Łączniki do punktowego mocowania szkła Cz. 3, Zbigniew Czajka, Świat Szkła 3/2009
- Łączniki do mechanicznego mocowania szklanych elewacji Cz. 2, Zbigniew Czajka, Świat Szkła 2/2009
- Łączniki do mechanicznego mocowania szklanych elewacji Cz. 1, Zbigniew Czajka, Świat Szkła 6/2008
- Wymagania związane z bezpieczeństwem drzwi z automatycznym napędem. Część 2 , Zbigniew Czajka, Świat Szkła 1/2009
- Wymagania związane z bezpieczeństwem drzwi z automatycznym napędem. Część 1 , Zbigniew Czajka, Świat Szkła 12/2008
- Bezpieczeństwo automatycznych drzwi obrotowych , Zbigniew Czajka, Świat Szkła 10/2008
- Specjalistyczne wymagania i ocena zgodności okuć do drzwi przeciwpożarowych i dymoszczelnych , Zbigniew Czajka, Świat Szkła 7-8/2008
- Okucia do drzwi i ścianek działowych całoszklanych. Część 2 , Zbigniew Czajka, Świat Szkła 5/2008
- Okucia do drzwi i ścianek działowych całoszklanych. Część 1 , Zbigniew Czajka, Świat Szkła 4/2008
- Wymagania i klasyfikacja zamknięć przeciwpanicznych i awaryjnych Część 2 , Zbigniew Czajka, Świat Szkła 1/2008
- Wymagania i klasyfikacja zamknięć przeciwpanicznych i awaryjnych Część 1 , Zbigniew Czajka, Świat Szkła 12/2007
- Zamykacze drzwiowe – wymogi związane z wprowadzeniem do obrotu , Zbigniew Czajka, Świat Szkła 9/2007
- Wymagania i badania niezbędne do oznakowania CE okien według zharmonizowanej normy europejskiej EN 14351-1. Część 2, Zbigniew Czajka, Świat Szkła 6/2007
- Wymagania i badania niezbędne do oznakowania CE okien według zharmonizowanej normy europejskiej EN 14351-1. Część 1, Zbigniew Czajka, Świat Szkła 5/2007
- Ocena zgodności okien i drzwi zewnętrznych bez właściwości dotyczących ognioodporności i/lub dymoszczelności Część 2, Zbigniew Czajka, Świat Szkła 3/2007
- Ocena zgodności okien i drzwi zewnętrznych bez właściwości dotyczących ognioodporności i/lub dymoszczelności. Część 1, Zbigniew Czajka, Świat Szkła 2/2007
- Właściwości eksploatacyjne i klasyfikacja drzwi zewnętrznych, Zbigniew Czajka, Świat Szkła 1/2007
- Właściwości eksploatacyjne i klasyfikacja okien, Zbigniew Czajka, Świat Szkła 10/2006
- Okna i drzwi bez właściwości związanych z odpornością ogniową, Zbigniew Czajka, Świat Szkła 9/2006
- Napędy do drzwi automatycznych - wymagania zawarte w przepisach i normach, Zbigniew Czajka, Świat Szkła 4/2006
- Markizy pionowe i fasadowe oraz osłony przeciwsłoneczne, Zbigniew Czajka, Świat Szkła 2/2006
- Przepisy dotyczące okien, drzwi i bram a "Warunki technicznie..." , Zbigniew Czajka, Świat Szkła 1/2006
- Zasady wprowadzania do obrotu automatycznych napędów i drzwi z napędem , Zbigniew Czajka, Świat Szkła 12/2005
- Zagadnienia dotyczące normalizacji żaluzji i zasłon, Zbigniew Czajka, Świat Szkła 11/2005
- Daszki nad drzwiami wejściowymi , Zbigniew Czajka, Świat Szkła 10/2005
- Odporność na włamanie okien a tymczasowe normy europejskie ENV (prenormy) , Zbigniew Czajka, Świat Szkła 9/2005
- Drzwi z napędem automatycznym - wymagania w świetle norm, Zbigniew Czajka, Świat Szkła 7-8/2005
- Żaluzje i zasłony przeciwsłoneczne, Zbigniew Czajka, Świat Szkła 6/2005
inne artykuły o podobnej tematyce patrz Serwisy Tematyczne
więcej informacj: Świat Szkła 2/2011
- Szczegóły
- Kategoria: Wydanie 02//2011
Niektóre z produktów BOHLE są prawdziwymi klasykami. Tak na przykład przyssawki Veribor: od wielu lat sprawdzone i popularne, doskonałe w jakości i funkcjonalności to produkty, które odniosły sukces. Jednak nawet sprawdzone produkty można nadal dopracowywać.
Często przy takiej okazji powstają innowacje, jak np. pierwszy na świecie wskaźnik próżni dla przyssawek z dźwigienką uchylną, umożliwiający stałą kontrolę wzrokową poziomu próżni, a przez to siły trzymającej.
- Szczegóły
- Kategoria: Wydanie 02//2011
Szkło, jako typowy materiał mineralny, poddaje się modyfikacji i ukierunkowaniu właściwości fizycznych i użytkowych za pomocą obróbki cieplnej.
Dostosowywanie tworzywa szklanego do warunków jego eksploatacji odbywa się również w wyniku obróbki powierzchniowej, głównie metodami chemicznymi.
Zestaw technologii poprawiających wyjściowe właściwości szkła, uwarunkowane są w głównej mierze składem masy szklanej (lawy) i parametrów termicznych jej wytopu.
- Szczegóły
- Kategoria: Wydanie 02//2011
Do podstawowych wymagań, jakim podlegają budynki, a szczególnie pomieszczenia przeznaczone na stały pobyt ludzi należy zapewnienie właściwego klimatu termicznego w tych pomieszczeniach oraz ochrona przed nadmiernym wychładzaniem i zbyt dużym zużywaniem ciepła.
Jednym z rozwiązań sprzyjających spełnieniu tych wymagań jest zamontowanie w drzwiach prowadzących do ogrzewanych pomieszczeń i w drzwiach prowadzących do budynków zamykaczy, zapewniających szybkie i pewne zamknięcie drzwi za wchodzącą osobą i ochronę przed ucieczką ciepłego powietrza z pomieszczenia i całego budynku.
- Szczegóły
- Kategoria: Wydanie 02//2011
W budynkach ZL charakteryzowanych zgodnie z Rozporządzeniem [1] kategorią zagrożenia ludzi z punktu widzenia zasad bezpieczeństwa pożarowego, najważniejszym jest ochrona osób znajdujących się wewnątrz budynku, tj. dania im szansy na bezpieczną ewakuację.
Jak wspominałem w artykule zamieszczonym w grudniowym wydaniu „Świata Szkła” [2] najbardziej niebezpiecznym czynnikiem oddziaływującym na ludzi podczas pożaru jest dym. Niestety, człowiek w zadymionym środowisku łatwo traci orientację, a toksyczne produkty spalania oraz niska zawartość tlenu łatwo mogą spowodować utratę przytomności, a w końcowym efekcie śmierć.
W związku z powyższym jednym z najistotniejszych celów stawianych projektantom jest zapewnienie dróg ewakuacyjnych wolnych od dymu w czasie niezbędnym do ewakuacji osób znajdujących się wewnątrz oraz do bezpiecznego prowadzenia akcji ratowniczej.
W tym artykule pragnę skoncentrować się na pasywnej ochronie przed zadymieniem
- Szczegóły
- Kategoria: Wydanie 02//2011
Znaczenie świeżego powietrza dla wydajnej pracy czy odpoczynku jest niepodważalne. Stały dopływ tlenu nie tylko stymuluje pracę naszego mózgu, ale również w dużym stopniu odpowiada za dobre samopoczucie i przeciwdziała zmęczeniu.
Centrala przewietrzania VCM 1004 firmy D+H w nowoczesny i ekologiczny sposób zapobiega zaduchowi panującemu w budynku i wpływa na komfort naszego codziennego funkcjonowania.
- Szczegóły
- Kategoria: Wydanie 02//2011
Inspiracja architekturą światła dała początek wielu śmiałym projektom
budynków, które zaskakują wyglądem a zarazem zapewniają swoim mieszkańcom maksimum komfortu.
Wykorzystanie nowoczesnej stolarki aluminiowej SCHÜCO w domu jednorodzinnym w Duisburgu pozwoliło na umiejętne połączenie wizji szklanej architektury ze współczesnymi wymogami funkcjonalności.
- Szczegóły
- Kategoria: Wydanie 02//2011
Z obowiązkowego elementu szyb zespolonych, jakim jest ramka dystansowa, firma Saint-Gobain Glass uczyniła produkt estetyczny i wysoce użyteczny. Ciepła ramka SGG SWISSPACER poprawia komfort cieplny pomieszczeń, redukuje zjawisko mostka termicznego oraz eliminuje zjawisko kondensacji pary wodnej na szybach.
Istotnym elementem szyb zespolonych jest dystansowa ramka międzyszybowa, łącząca szkło zewnętrzne z wewnętrznym. Rolę niezbędnego w tym miejscu zespolenia firma Saint-Gobain połączyła z funkcją termoizolacyjną.
- Szczegóły
- Kategoria: Wydanie 02//2011
Obiekt biurowo-usługowy TIMES we Wrocławiu powstał z przebudowy XV-wiecznego budynku dawnego szpitala. W nowym, dobudowanym skrzydle wykorzystano unikatowy system szklenia strukturalnego Pilkington Planar™. W ten sposób szkło połączyło dawną część budynku z nową.
Wrocław to jedno z najdynamiczniej rozwijających się miejsc w Polsce. Jedną z najnowszych inwestycji architektonicznych, idealnie oddających unikalny klimat tego miasta, jest nowoczesny obiekt biurowo-usługowy TIMES, który powstał w 2008 r. przy zbiegu ul. Św. Mikołaja i Kazimierza Wielkiego z przebudowy dawnego budynku szpitala Bożego Grobu.
W trakcie prac archeologicznych poprzedzających rozbudowę obiektu odkryto belkę pełniącą niegdyś rolę szyldu z napisem Kinderhospital zum heiligen Grabe („Szpital dziecięcy Bożego Grobu”).
- Szczegóły
- Kategoria: Wydanie 02//2011
Transparentne budynki zachwycające przechodniów, muszą jednocześnie spełniać wysokie wymagania w zakresie izolacji od warunków środowiskowych oraz komfortu przyszłych użytkowników.
Firmy produkujące systemy fasad aluminiowych starają się sprostać wyzwaniom i pogodzić oczekiwania wielu stron.
- Szczegóły
- Kategoria: Wydanie 02//2011
Niniejszy artykuł, jako część 3 cyklu wymienionego w tytule, stanowi kontynuację i zakończenie obu wcześniejszych publikacji [1] i [2].
Jako pierwsza zostanie omówiona tu praca wyszczególniona w części 1 artykułu [1] w pozycji [2.7] . Dotyczy ona spraw stateczności elementów ze szkła, głównie wyboczenia przy ich ściskaniu.
W badaniach uwzględniono najważniejsze parametry, takie jak początkową deformację szklanego elementu, jego grubość, oraz własności lepko-sprężyste PVB jako pośredniej warstwy szkła laminowanego. Wykonano badania doświadczalne i opracowano przynależny sposób obliczeń. Stwierdzono, że nośność ściskanego elementu zależy od wytrzymałości na rozciąganie powierzchni szkła. Na tej podstawie zaproponowano odpowiednie wskazówki dla projektowania.
W poprzednich częściach wspomniano, że szkło zaczyna być atrakcyjnym materiałem konstrukcyjnym belek, słupów i paneli. Z uwagi na zwykle dużą smukłość tych elementów, są one w obszarach ściskania narażone na utratę stateczności. Samo to zjawisko zależy m.in. od produkcyjnych tolerancji wymiarów, początkowych deformacji, sprężystych i plastycznych własności, procesu utwardzania i długotrwałości obciążenia. W tych warunkach potrzebna jest znajomość nośności krytycznej elementów szklanych – przy wyboczeniu prętów i płyt oraz zwichrzenia belek.
Rys. 1. Pręt ściskany mimośrodowo z początkowym wygięciem (wg [1]-[2.7])
Ograniczając się do wyboczenia prętów z laminowanego szkła hartowanego wypada stwierdzić, że z uwagi na istniejące początkowe wygięcia (rys. 1) zwykle nie osiąga się stanu bifurkacji. Nośność krytyczna pręta determinowana jest jego wytrzymałością przy zginaniu. Wygięcia początkowe szkła zwykłego są z reguły małe: poniżej L/2500; natomiast szkło hartowane wykazuje większe wygięcia początkowe – rzędu L/200 – o sinusoidalnym rozkładzie.
W tych warunkach można też wyznaczyć naprężenia krytyczne – analitycznie i numerycznie. Prowadzi to do określenia krytycznej smukłości pręta.
Analiza obliczeniowa została poparta badaniami eksperymentalnymi (rys. 2).
Pozwoliło to ustalić krzywe wyboczeniowe szkła hartowanego (rys. 3).
Rys. 2. Eksperyment wyboczenia dla szkła zwykłego (wg [1]-[2.7])
Rys. 3. Krzywe wyboczeniowe dla szkła hartowanego (wg [1]-[2.7])
Podobne badania dla szkła laminowanego są bardziej złożone. Jest to związane z lepko-sprężystą własnością warstwy pośredniej i jej podatnością na wzajemny przesuw przyległych tafli szklanych przy zginaniu.
[2.8] Innym ważnym problemem wytrzymałościowym jest zmęczenie szkła przy obciążeniu cyklicznym. Badania są na etapie wstępnym. Trudność polega tu na potrzebie uwzględnienia kruchego charakteru szkła. W praktyce, zmęczenie szkła może być np. wynikiem działania wiatru na szklane fasady budynków.
Rys. 4. Krzywa Wöhlera w badaniu zmęczenia (wg [1]-[2.8])
Innym podejściem jest zastosowanie procedury schodkowej. W badaniach obciążenie ma charakter zmienny lub pulsacyjny. Nośność zmęczeniowa określona jest w postaci największej amplitudy naprężeń, przy której element przenosi obciążenie „nieskończenie długo” bez zniszczenia materiału – w warunkach dopuszczalnych deformacji; zwykle przyjmuje się tu 2 miliony cykli obciążenia. Obciążeniem jest najczęściej siła skupiona umieszczona w środku rozpiętości belki, ewentualnie także za pośrednictwem beleczki pośredniej. Zastosowane urządzenie badawcze pokazane jest na rys. 5.
Rys. 5. Stand laboratoryjnego badania zmęczenia szklanej belki (wg [1]-[2.8])
Wskutek naprężeń ściskających, istniejących w obszarach powierzchniowych szkła hartowanego, otrzymywane tu wyniki mają mniejszy rozrzut. W wykonanych badaniach cztery z dziesięciu próbek uległy zniszczeniu przed osiągnięciem liczby 2 milionów cykli obciążenia. W każdym przypadku początek pęknięcia elementu pojawił się w punkcie działania siły skupionej.
Otrzymane wyniki wskazują na to, że nośność zmęczeniowa jest co najmniej równa nośności statycznej przy zginaniu elementu. Wyniki te nie są jednak wystarczające dla pełnego rozeznania całości tej problematyki. Powinno odbywać się to przy uwzględnieniu wpływu na wytrzymałość zmęczeniową różnych parametrów geometrycznych i naprężeniowych, a także typów szkła. Niewątpliwie, w chwili obecnej badania tego typu są na etapie początkowym.
[2.9] Ostatnia z omawianych tu prac poświęcona została strukturalnemu zachowaniu się tafli szkła laminowanego, podpartych punktowo – przegubowo lub sztywno zamocowanych. Badania te wykonano dla zmiennej temperatury (0ºC-60ºC) i dwóch grubości szkła. Wyniki eksperymentalne porównano z numerycznymi, otrzymanymi metodą elementów skończonych.
Program badawczy skupiono na rozeznaniu wpływu pośredniej warstwy PVB na zachowanie się całości tafli szklanej i na nośności na ścinanie samej tej warstwy. Przebadano to w warunkach działania różnych temperatur, czasowej długotrwałości obciążenia, procesów starzenia się (wilgoć, światło, dynamika obciążeń) i sposobu zamocowania tafli.
Otrzymano wartości modułu ścinania pokazane na rys. 6. Mają one jednakże charakter tylko szczególny (pojedynczy typ PVB zależy od producenta, brak możliwości wykonania opracowania statystycznego) i stąd nie są zbyt przydatne w projektowaniu.
Należy spodziewać się, że rzeczywiste moduły ścinania są mniejsze od tych pokazanych na rys. 6.
Rys. 6. Moduły ścinania G laminatu PVB jako funkcje temperatury i czasu (wg [1]-[2.9])
Laminowane tafle szklane, podparte punktowo, przeliczono najpierw numerycznie. We wszystkich obliczeniach przyjęto moduł ścinania laminatu PVB, zależny od temperatury i czasu, jako kolejno stały.
Badania doświadczalne dotyczyły zginania próbek z hartowanego szkła laminowanego o szerokości wynoszącej 250 mm i o grubościach równych 4/1,52/4 mm oraz 10/1,52/10 mm (szkło/PVB/szkło) – w układzie belki pokazanej na rys. 7 – przy obciążeniu krótkotrwałym (5 sek.-10 min.) i długotrwałym (3-5 dni) (rys. 8). Punkty podparcia belki mogły być przegubowe lub w pełni zamocowane.
Rys. 7. Eksperyment zginania szklanej belki przy jej punktowym podparciu (wg [1]-[2.9])
Rys. 8. Urządzenie dla badania wpływu obciążenia i punktowego podparcia laminowanych tafli szklanych (wg [1]-[2.9])
Badania miały na celu ustalenie, czy w analizie można też przyjmować określony stały moduł ścinania. Wykonano ok. 150 doświadczeń, które – w pewnych warunkach – dopuszczalność takiego założenia potwierdziły.
W szczególności natomiast ustalono, że zachowanie się szklanych tafli laminowanych, podpartych punktowo przegubowo lub zamocowanych, jest dość różne i zależy od położenia punktu pomiarowego w próbce.
Słowo końcowe
W zamyśle autora, przedstawienie zwartych opisów wszystkich dziewięciu przytoczonych tu prac, miało na celu przybliżyć Czytelnika do nieszablonowej inżynierii szkła i konstrukcji szklanych, jaka jest dziś przedmiotem dociekań naukowych na świecie.
Siłą rzeczy, bardzo skrótowe ujęcie tematyki nie pozwala na głębsze w nią wniknięcie, ale przynajmniej umożliwia jej zgrubne rozpoznanie. Niewątpliwie, nauka na tym odcinku ma jeszcze wiele do zrobienia – podążając za narastającymi potrzebami współczesnej architektury, budownictwa i inżynierii materiałowej.
prof. Zbigniew Cywiński
Politechnika Gdańska
Bibliografia
[1] Cywiński Z.: Miejsce nauki w inżynierii szkła i konstrukcji szklanych. Część 1. „Świat Szkła” 12/2010
[2] Cywiński Z.: Miejsce nauki w inżynierii szkła i konstrukcji szklanych. Część 2. „Świat Szkła” 1/2011
Całość artykułu w wydaniu drukowanym i elektronicznym
inne artykuły tego autora:
- Nowoczesna symbioza stali i szkła , Zbigniew Cywiński, Świat Szkła 3/2011
- Miejsce nauki w inżynierii szkła i konstrukcji szklanych. Część 3, Zbigniew Cywiński, Świat Szkła 2/2011
- Miejsce nauki w inżynierii szkła i konstrukcji szklanych. Cz. 2 , Zbigniew Cywiński, Świat Szkła 1/2011
- Miejsce nauki w inżynierii szkła i konstrukcji szklanych Część 1 , Zbigniew Cywiński, Świat Szkła 12//2010
- Inżynieryjne problemy transparentności konstrukcji budowlanych , Zbigniew Cywiński, Świat Szkła 11/2010
patrz też:
- Szklane ściany nośne , Marcin Kozłowski, Świat Szkła 1/2011
- Północnoamerykańskie normy do projektowania szkła , Marcin Kozłowski, Świat Szkła 12/2010
- Europejskie normy do wymiarowania szkła, Marcin Kozłowski, Świat Szkła 9/2010
- Szklane schody w Toronto, Marcin Kozłowski, Świat Szkła 7-8/2010
- Realizacje, które inspirują, Marcin Kozłowski, Świat Szkła 6/2010
- Właściwości i odmiany szkła konstrukcyjnego, Marcin Kozłowski, Świat Szkła 5/2010
- Szkło jako materiał konstrukcyjny , Marcin Kozłowski, Świat Szkła 4/2010
- Projektowanie bezpiecznych przeszkleń w ścianach osłonowych ze szkłem , Artur Piekarczuk, Świat Szkła 2/2010
- Weryfikacja badawcza numerycznych metod obliczeń szyb zespolonych , Artur Piekarczuk, Świat Szkła 10/2008
- Wpływ warunków podparcia na wyniki obliczeń ugięć szyb wielkoformatowych pod obciążeniem równomiernie rozłożonym, Artur Piekarczuk, Świat Szkła 4/2008
- Metoda projektowania szyb zespolonych, Artur Piekarczuk, Świat Szkła 3/2008
- Metoda obliczeń ugięć okien PVC pod obciążeniem wiatrem , Artur Piekarczuk, Świat Szkła 7-8/2006
- Ściany osłonowe z oszkleniem mocowanym mechanicznie Cz. 2, Artur Piekarczuk, Świat Szkła 6/2005
- Ściany osłonowe z oszkleniem mocowanym mechanicznie Cz. 1, Artur Piekarczuk, Świat Szkła 5/2005
- Modelowanie obciążeń klimatycznych szyb zespolonych. Część 2 , Zbigniew Respondek, Świat Szkła 1/2005
- Modelowanie obciążeń klimatycznych szyb zespolonych. Część 1 , Zbigniew Respondek, Świat Szkła 12/2004
inne artykuły o podobnej tematyce patrz Serwisy Tematyczne
więcej informacj: Świat Szkła 2/2011
- Szczegóły
- Kategoria: Wydanie 02//2011
Szkło i żelazo proponują siłę bez masy – iluzję lekkości. W takich przestrzeniach istotną rolę odgrywa światło: wpadając przez szklany dach albo ściany zamazuje twarde granice cienia.
Już nie ma kontrastu mroku i jasności, a teatralny efekt rozdzielenia sceny i widowni, tutaj przemieszcza się przez niewidzialną granicę, jaką staje się szkło. Powstaje bezcielesna przestrzeń, która może być jedynie ujęta w ramy. Jest abstrakcją, której transparentność powoduje, że domaga się wypełnienia.
Użytkownik, czyli ten, który bierze ją w posiadanie, musi zgodzić się na fakt, że ma do czynienia z czymś co wydaje się być otwarte i niekończące się, a jednocześnie posiada granice, których nie da się fizycznie przekroczyć.
Możliwość pojawienia się konstrukcji szklanych jest ściśle związana z odkryciami w obszarze konstrukcji żelaznych. Zaczęły się one pojawiać w architekturze przemysłowej już pod koniec XVIII wieku, ale popularność nowego materiału zanotować można dopiero w kolejnym stuleciu, kiedy odkryto, że koks może być wykorzystywany do wytopu rudy żelaza.
Spowodowało to, że przy niższej cenie, można było produkować lepszej jakości wyroby. Ogromne zalety żelaza to nie tylko duża elastyczność umożliwiająca realizowanie najbardziej wymyślnych kształtów, ale także wytrzymałość i lekkość konstrukcji.
Niemal równolegle rozpoczęła się kariera szkła w architekturze, chociaż materiał ten jeszcze w XVIII wieku był tak drogi, że mieszkańcy przeprowadzający się do nowego domu, brali ze sobą szklane płyty wstawiane w okna, a woźnice demontowali okienka w powozach. Kolejną dekadę można określić z czystym sumieniem „epoką szkła”, ze względu na fascynację tym materiałem i spektakularne jego wykorzystanie w „szklanych domach”, które przede wszystkim były nowymi budynkami użyteczności publicznej, takimi jak dworce, domy handlowe, pasaże, czy cieplarnie.
Coraz częstsze wykorzystywanie efektu transparentności w architekturze powodowało, że zupełnie innego znaczenia nabrały elementy konstrukcyjne, stając się równoważnym elementem, który tworzył estetyczną całość.
Pierwsze budynki, w których na większą skalę zastosowano szkło to oranżerie i palmiarnie. Coraz bardziej popularne w XIX wieku „sztuczne ogrody” związane były z intensywnie rozwijającym się społeczeństwem industrialnym. Dominujący w tym stuleciu zachwyt nad możliwościami ludzkiego rozumu i chęć objaśnienia tego, co do tej pory było nieosiągalne, niewytłumaczalne łączył się z potrzebą kontaktu z naturą – obecną silnie wśród mieszczaństwa – która jednak wymagała zapośredniczenia, według zasady, że to co dzikie, powinno zostać poddane kontroli. W tej „epoce odkryć”, a także rozwiniętego i zinstytucjonalizowanego kolonializmu kontakt z tym, co „inne”, „obce” miał kończyć się oswojeniem.
Pojęcie natury odsyłało do romantycznego konceptu przestrzeni wydzielonej z cywilizacji, laboratorium, gdzie można było hodować egzotyczne gatunki, mogące przetrwać jedynie w wypreparowanych warunkach. Rośliny i zwierzęta umieszczone pod szklanym kloszem stały się nie tylko obiektem naukowym, ale także dziełem sztuki; martwą naturą, która rozwija się na oczach człowieka, jest od niego uzależniona.
Najbardziej znanym przykładem XIX-wiecznych sztucznych ogrodów był Palm House w Bicton Gardens w Devon, zbudowany przy wykorzystaniu szklenia i elastycznych żelaznych belek, których technika wyrobu została wypracowana przez architekta krajobrazu - Johna Claudiusa Loudona (1816).
Jego publikacje i odkrycia bardzo silnie wpłynęły na Josepha Paxtona, który wykorzystał je w cieplarni w Chatsworth (1938-1840), inspirowanej kształtem lilii „Victoria Regia” oraz w takich miejscach jak Palm House w Belfaście (1839-1840) czy Kibble Palace w Glasgow (1873).
Urzędnik Henri Rousseau, znany jako Celnik Rousseau, którego znamy z obrazów dżungli malowanych w prymitywnej manierze, pisał o projekcie Charlesa Rouhalta de Fleury (1833): Kiedy wszedłem do cieplarni w Jardin des Plantes i zobaczyłem wszystkie te dziwne rośliny z egzotycznych krajów, poczułem tak jakbym wszedł w środek snu.
Pierwszym, publicznym „zimowym ogrodem” był budynek projektu Richarda Turnera i Decimusa Burtona umieszczony w Royal Botanical Garden w Londynie (1842-1846). Trzypiętrowa konstrukcja, niemal całkowicie wygięta, właściwie w każdej swojej części, przekonywała o tym, jak piękna może być nowa, transparentna architektura. Imponująca była także jego wysokość – 19 metrów i szerokość 110 metrów, co było możliwe dzięki zastosowaniu żeliwa przy ramowaniu konstrukcji.
W 1848 roku na Champs-Elysees został otwarty kolejny „zimowy ogród”. Podczas gdy ten londyński był przeznaczony dla wyższej klasy, jego paryski odpowiednik miał stanowić bardziej masową rozrywkę.
Wyklarowany w tym stuleciu rozdział pomiędzy wolnym czasem, a pracą, wymagał uformowanych sposobów rekreacji, które jednocześnie mogłyby zawierać elementy edukacyjne. Publiczne ogrody zoologiczne czy „sztuczne ogrody” świadczyły o tym, że także natura została włączona w łańcuch kapitalistycznej wymiany: wszystko miało wydawać się bliskie, jak na wyciągnięcie ręki.
Najbardziej znanym i spektakularnym osiągnięciem „szklanej architektury” był Pałac Kryształowy zaprojektowany przez botanika – Sir Josepha Paxtona na Wielką Wystawę Światową (1851) i chociaż przypominał wcześniejsze eksperymenty ze szkłem i żelazem był pięć razy dłuższy od Palm House w Kew i prawie dwa razy wyższy. Równie imponujące było tempo zaprojektowania i wykonania Kryształowego Pałacu – dziewięć miesięcy. Budynek miał 564 metry długości i 40 metrów wysokości, a składał się z 3300 żelaznych kolumn, 2150 belek, 270 szklanych płyt. Jego rozmach sprawił, że stał się symbolem postępu i XIX-wiecznej wiary w możliwości ludzkiego umysłu. Pałac fascynował współczesnych.
Pisali o nim: Dostojewski, Benjamin, Heidegger, Czernyszewski. Ucieleśniał on idee nowoczesności, utopii „racjonalnego umysłu”, która została zrealizowana.
Kolejna wersja tego budynku pojawiła się już z prywatnej inicjatywy w Sydenham i to „powtórzenie” uważane było za bardziej efektowne niż sam Kryształowy Pałac. Jednak nie tylko sam kształt i wielkość tak imponowały. Przede wszystkim całość budynku była podporządkowana modułowi, który mierzył 24-stopy, a dzięki tej standaryzacji mógł być podzlecony fabrykom na potrzeby innych projektów – elementy konstrukcyjne i ozdobne budynku zostały wyprodukowane w seriach. Ponadto wewnątrz „szklanego pałacu” w Sydneham można było zobaczyć rzadkie rośliny i ptaki w wielkich klatkach.
Ta technologiczna, geograficzna, zoologiczna, artystyczna kolekcja oraz targ pełen różnych produktów dawały zwiedzającym możliwość jednoczesnej rozrywki, edukacji i konsumpcji.
Kryształowy Pałac był możliwy do wykonania dzięki „ludzkiemu oddechowi”. Pojemność płuc szklarza była miarą dla powstającego szkła, które dmuchano, następnie cięto i rozpłaszczano na stole, uzyskując ostateczny rozmiar. Oglądanie świata przez zwykłą szybę stawało się aktem symbolicznym.
Pozostawała na niej przecież „zamarznięta” pozostałość czyjegoś oddechu, która widoczna była także w szklanych naczyniach: karafkach czy kieliszkach.
Jedna z najbardziej progresywnych fabryk w XIX wieku zajmujących się rozwojem techniki wyrobu szkła należała do braci Chance, którzy produkowali szkło cylindryczne i już od połowy wieku specjalizowali się w wyrobie szkła do teleskopów i aparatów.
Postęp spowodował, że możliwa była produkcja coraz większych płyt szklanych, stąd też możliwość pokrywania nimi coraz większych partii budynków, także tych użyteczności publicznej.
Kiedy okazało się, że „szklana architektura” jest możliwa do wykonania zaczęto myśleć z jeszcze większym rozmachem. Czy można byłoby otoczyć rodzajem klosza wybrane partie miasta, tak by przechadzka po nich nie była uzależniona od pogody?
Wzory dla późniejszych centrów handlowych powstały właśnie w XIX wieku, kiedy Joseph Paxton szkicował pomysły na „Wielki Wiktoriański Trakt” (1855) – szklany okrąg miał zostać zbudowany w centrum miasta, pokryć zielone przestrzenie, tory kolejowe, stacje, sklepy, centra biznesowe, sklepy.
Wtedy jednak było to zbyt drogie rozwiązanie, możliwe jedynie do wykonania w realizacjach o mniejszej skali takich jak dachy pasaży, arkad czy magazynów handlowych, które stawały się coraz bardziej popularne ze względu na wygodę sprzedaży towarów „pod jednym dachem”. Sklepy te miały często szklane sufity z minimalną, żelazną konstrukcją tak, żeby umożliwić dostęp do światła dziennego. Świetnie prezentowały to założenie słynne „les halles” Victora Baltarda w Paryżu (1853-70), które znane były także jako „pępek Paryża”.
Stały wprawdzie tylko przez kilkanaście lat i bardzo szybko zostały zastapione przez inny projekt, ale ich oryginalność spowodowała, że zostały zakwalifikowane jako zabytek i przeniesione do Nogentsur-Marne. Innym przykładem może być dom handlowy „La Samaritaine” (1905) Frantza Jourdain, który wprawdzie nie został zbudowany w całości ze szkła, ale można zaobserwować na nim, jak swoją częściową transparentnością był nie tylko funkcjonalny, doświetlając towary poprzez dach, ale także otwierając się na ulicę. Ten dom handlowy był także jednym z pierwszych budynków, gdzie konstrukcja żelazna była widoczna także od zewnątrz i nie pokryto jej dodatkowo kamienną okładziną.
W XIX wieku pojawiły się arkady i pasaże, które stały się „włościami” benjaminowskiego „flâneura”. To tam mógł on do woli sycić oczy nie tylko „obiektami pożądania”, które mógł oglądać przez szyby, ale podziwiać wszystkie odbicia, przezroczystości i nakładające się na siebie widoki. O wiele łatwiejsze stało się także podglądanie innych ludzi. Galerie d’Orleans (1828-1830) – pierwszy, kompletnie przeszklony z żelazną konstrukcją pasaż był miejscem spotkań towarzyskich, także takich, które nie miały prawa ujawnić się w innych miejscach. Mężczyźni i kobiety szukający partnerów mogli tam łatwiej wmieszać się w tłum.
Dla rodzącej się klasy średniej bardzo ważnymi miejscami były czytelnie, gdzie naturalne światło miało pomóc w spędzaniu kolejnych godzin nad studiowaniem książek. Biblioteki były wtedy miejscami magicznymi, to tam chodzili pisarze, naukowcy, filozofowie, spotykając się być może w hallach i dyskutując o swoich teoriach. W słynnej czytelni British Museum, która powstała już w drugiej połowie XVIII wieku, studiowali Oskar Wilde, Karol Marks, George Orwell czy Virginia Woolf. Mniej znana, lecz o bardziej efektownych szkleniach paryska Saint Genevieve projektu Henri Labrouste’a charakteryzowała się także dziewięcioma kopułami (1842-1850) oraz dwupiętrową konstrukcją, o prostym schemacie przestrzeni czytelni podzielonej żelaznymi jońskimi kolumnami.
Światło przenikające przez sklepienia spełniało rolę praktyczną, ułatwiając czytanie, ale także tworzyło wyjątkową atmosferę. Podobnie w oranżeriach, gdzie przenikało całą przestrzeń, ale pod odpowiednim kątem, ponieważ projektanci dbali, by szkło tak je załamywało, żeby moc promieniowania była silniejsza i lepiej wpływała na rośliny. W prywatnych domostwach coraz popularniejsze i większe okna – przezroczyste membrany dzielące wnętrze od zewnętrza – wpłynęły na zmianę konceptu prywatnego życia.
Zewnętrze nagle stało się permanentnie obecne, a konfrontacja pomiędzy naturą a społeczeństwem nabrała politycznego wymiaru, pozostawiając nas do dzisiaj na scenie zbudowanej przez tych, którzy „pracują dla wspólnego celu”.
Aleksandra Jach
Ilustracje: Krzysztof Skoczylas
Bibiliografia:
- Isobel Armstrong: Victorian glassworlds: glass culture and the imagination 1830-1880, 2008
- Hisham Elkadi, Cultures of Glass Architecture, 2006
- Georg Kohlmaier, Barna von Sartory: Houses of glass: a nineteenth-century building type, 1986
Całość artykułu w wydaniu drukowanym i elektronicznym
inne artykuły o podobnej tematyce patrz Serwisy Tematyczne
więcej informacj: Świat Szkła 2/2011
- Szczegóły
- Kategoria: Wydanie 02//2011
Zamek wielopunktowego ryglowania „DoorSafe Tandeo F“ został dopuszczony jako system okuć do stosowania w jednoskrzydłowych drzwiach awaryjnych lub wyjściach ewakuacyjnych, zgodnie normą PN-EN 179:2009.
Zamki te, ryglujące drzwi automatycznie, bez użycia klucza, można stosować w bezpiecznych wyjściach awaryjnych.
- Szczegóły
- Kategoria: Wydanie 02//2011
Folia ochronna do podłóg i okien (szkło, terakota, parkiet, panele etc.) wprowadzona na rynek przez firmę DALPO przeznaczona jest do zabezpieczania powierzchni przed uszkodzeniami mechanicznymi i zabrudzeniami podczas wszelkich prac remontowo-budowlanych, malarskich, montażu, transportu oraz składowania.
- Szczegóły
- Kategoria: Wydanie 02//2011
Zamki wielopunktowe z ryglami hakowymi WINKHAUS hookLock to wygoda i bezpieczeństwo w jednym.
W odróżnieniu od tradycyjnych zamków pojedynczych, zabezpieczają drzwi przed włamaniem nie tylko w środkowej części, ale również u dołu i u góry skrzydła.
W zależności od preferencji i wymagań możemy wybrać ilość dodatkowych rygli, które mają postać specjalnie wyprofilowanych haków.
Drzwi o standardowych wymiarach można zaryglować nawet w pięciu punktach.
- Szczegóły
- Kategoria: Wydanie 02//2011
W dniach 11-13.03. Zakopane stanie się areną narciarskich zmagań architektów, którzy kreśląc w śniegu piękne wzory, będą walczyć o zwycięstwo na doskonale przygotowanym, zamkniętym stoku przy górnej stacji Kotelnicy w Białce Tatrzańskiej.
To wydarzenie aspiruje nie tylko do pasjonującej imprezy sportowej, ale i ma być doskonałą okazją do spotkania i wymiany doświadczeń. Do udziału w zawodach zapraszamy architektów z całej Polski.
Formularz rejestracyjny na stronie www.skiarchicup.pl
- Szczegóły
- Kategoria: Wydanie 02//2011
Targi Budma w tym roku odbyły się już po raz dwudziesty. Jubileuszowej edycji przyświecało hasło „Zrównoważone budownictwo – energooszczędność, innowacyjność, bezpieczeństwo”.
Firmą, której produkty posiadają każdy z tych przymiotów, jest największy europejski producent okien – INTERNORM, który w targach uczestniczył po raz drugi.
- Szczegóły
- Kategoria: Wydanie 02//2011
W dziewiątym „Energodomie”, tradycyjnie już organizowanym przez profesora Antoniego Stachowicza (zarazem redaktora naukowego serii „Budownictwo niskoenergetyczne”), znalazły się cztery materiały tematycznie odpowiadające profilowi naszego miesięcznika.
- Szczegóły
- Kategoria: Wydanie 02//2011
Podczas tegorocznych targów Bau w Monachium grupa Gretsch Unitas odpowiadając na rosnące wymagania rynku, przedstawiła się jako partner, z rozwiązaniami systemowymi, z innowacyjnymi produktami oraz z niezawodnym serwisem.
Firma koncentruje się przy tym na takich aspektach jak: zrównoważony rozwój, design produktu, bezpieczeństwo oraz komfort użytkowania.
- Szczegóły
- Kategoria: Wydanie 02//2011
Popyt niemieckich i zagranicznych przedsiębiorstw na powierzchnię wystawienniczą na targach BAU 2011 jest ogromny, jak nigdy dotąd.
Na Światowych Targach Branżowych Architektury, Materiałów i Systemów Budowlanych – BAU 2011 w Monachium po raz kolejny zaprezentowało się ponad 1900 wystawców z przeszło 40 państw świata. Targi odwiedziło natomiast 238 000 odwiedzających z blisko 150 krajów.
Fakt, że 17 hal targowych zostało tak szybko niemalże całkowicie zapełnionych, zaskoczyło nawet samego organizatora targów BAU 2011.
- Szczegóły
- Kategoria: Wydanie 02//2011
Targi Maszyn i Komponentów do Produkcji Okien, Drzwi, Bram i Fasad WinDoor-tech to niepowtarzalna możliwość zapoznania się z pełną ofertą rynkową dla producentów okien, drzwi, bram i systemów fasadowych, jak również dla projektantów i środowisk naukowych.
Firmy wytwarzające i dystrybuujące maszyny i komponenty dla segmentu stolarki otworowej w jednym miejscu i jednym czasie, na targach skierowanych specjalnie do nich, mogą zaprezentować cieszące się coraz większym zainteresowaniem najnowsze, wydajne i energooszczędne technologie. Wśród oferty producentów oraz dystrybutorów maszyn i komponentów dla tego segmentu znajdują się rozwiązania pozwalające optymalizować produkcję i podwyższać jakość produktów końcowych.