Taki opis przegrody zewnętrznej jest charakterystyczny dla budynków inteligentnych w budownictwie pasywnym lub ekologicznym. Natomiast zewnętrzne fasady dwupowłokowe, wykonane z elementów transparentnych lub częściowo transparentnych, można zaliczyć do dobrych przykładów takich rozwiązań. Ponieważ są nie tylko funkcjonalne i elastyczne (pozwalają na kontrolę dostępu czynników środowiska) ale też mają różnorodne możliwości reprezentacyjne.
W 1904 i 1908 roku budynek został rozbudowany o kolejne dwa pawilony, jednak już w konstrukcji drewnianej (z przyczyn ekonomicznych), ale oba z tą samą podwójną fasadą. Stanowi to dowód, że było to dobre rozwiązanie mimo, że wtedy jeszcze nie było mechanicznej klimatyzacji. Wentylatory widoczne na zdjęciach zamontowano w późniejszym czasie. Zupełnie przeszklony budynek, mógł być dobrze oświetlony, dzięki czemu zwiększył wydajność produkcji filcowych zabawek.
Aby chronić się przed nadmiernym promieniowaniem słonecznym wystarczyły zwykłe kurtynowe zasłony, widoczne w narożach (fot. 1) i naturalna wentylacja. W ten sposób utrzymywano temperaturę przynajmniej nie wyższą niż na zewnątrz. Aby chronić się przed nadmiernym nasłonecznieniem zmodyfikowano parametry optyczne szklenia. Zastosowane szkło o gr. 3 mm na elewację nie jest przezroczyste – matowe szkło ma niższy współczynnik przenikania energii słonecznej.
Powłoka wewnętrzna podwójnej ściany wychodzi od podłogi do sufitu, natomiast powłoka zewnętrzna, obejmuje całkowitą wysokość budynku. Izolację termiczną uzyskano poprzez efekt szklarniowy warstwy powietrza o szerokości 25 cm. Wymiana powietrza jest możliwa przez otwarcie okna typu Box na każdym piętrze. Budynek został wyposażony w nagrzewnicę, aby zimą utrzymywać temperaturę na stałym poziomie [5].
Wiadome jest, że transparentna przegroda zewnętrzna posiada znacznie gorsze parametry niż przegroda pełna. Chodzi o nadmierne zyski ciepła latem i podwyższone straty ciepła zimą. Również wysokie zyski z promieniowania słonecznego następują w dzień, zaś wysokie straty na drodze przenikania w nocy. Taki stan rzeczy wpływa bezpośrednio na odczucia komfortu termicznego we wnętrzu.
Ściany dwupowłokowe (DSF, ang. Double Skin Facade) są dobrą alternatywą dla rozwiązań tradycyjnych. Poprzez wprowadzenie udogodnień uśredniających dynamiczne oddziaływanie warunków zewnętrznych, w ścianie dwupowłokowej można poprawić izolacyjność termiczną przegrody i jednocześnie korzystać z potencjału promieniowania słonecznego. Można regulować zyski ciepła od promieniowania słonecznego i regulować dostęp światła słonecznego. Również można zastosować wentylację hybrydową czy wyodrębnić część powierzchni fasady na systemy produkujące energię lub zintegrować ją z systemami energii odnawialnej.
Zaletą DSF jest zapewnienie zbliżonej temperatury na wewnętrznej powierzchni fasady do wewnętrznej temperatury powietrza oraz równomierny rozkład ciśnienia wiatru na całej wysokości budynku. Ponadto można poprawić bilans energetyczny budynku poprzez obniżenie maksymalnego zapotrzebowania na energię do ogrzewania lub chłodzenia przez zastosowanie wentylacji fasadowej z odzyskiem ciepła. Można wykorzystać energię promieniowania słonecznego nie tylko do ogrzewania ale również i do oświetlania pomieszczeń. Fasada podwójna jest zbudowana z dwóch, zazwyczaj transparentnych, powłok szklanych, oddzielonych od siebie wentylowaną lub niewentylowaną warstwą powietrza.
Aby poprawić izolacyjność przegrody przestrzeń warstwy powietrza może być okresowo zamknięta dla przepływu powietrza. W ten sposób można łączyć wiele funkcji użytkowych (fot. 2). W DSF funkcje izolacyjne przejmuje powłoka wewnętrzna, zbudowana z podwójnej szyby zespolonej (czasami potrójnej) o wysokiej przepuszczalności dla promieniowania słonecznego. Ślusarkę wewnętrzną z założenia projektuje się otwieraną. Użytkownik w ten sposób kontroluje strumień powietrza wentylacyjnego. Przestrzeń powietrzna między powłokami może pełnić różne funkcje, często znajdują się tam systemy inteligentne nie odporne na działania atmosferyczne oraz jest to strefa o regulowanym napływie powietrza, o szerokości kanału co najmniej od 0,2 do 2 m. Powłoka zewnętrzna jest barierą dla deszczu i wiatru.
Powinna być wykonana ze szkła o wysokiej wytrzymałości, często też posiada elementy systemów odnawialnych źródeł energii. Projektowanie ścian dwupowłokowych jest trudnym zadaniem, ponieważ możemy to zrobić na wiele sposobów. Istotą jest dobór najkorzystniejszej opcji dla konkretnej realizacji, zbliżając się tym samym do idei przegrody interaktywnej. Projekt powstaje poprzez symulowanie różnych sytuacji, zazwyczaj obiegu powietrza w budynku oraz symulacji w czasie okresu grzewczego i upałów. Na koniec może okazać się, że rzeczywistość przyniesie inne efekty niż te zakładane.
Fasady podwójne są stosunkowo drogimi i skomplikowanymi systemami ściennymi, ich możliwości są w stanie dorównać oczekiwaniom, dlatego ich popularność wzrasta, choć w większości z realizacji przeważały względy prestiżowe i estetyczne nad rzeczywistymi względami użytkowymi. Podając różne przykłady, można stwierdzić, że podwójne ściany szklane przykuły uwagę architektów poszukujących nowych możliwości kształtowania formy budynku i jego funkcjonalności [2].
Rys. 2. Schemat ideowy podwójnej ściany kurtynowej oraz jej elementy i właściwości decydujące o charakterystyce energetycznej i komforcie wewnętrznym [wg [2]]
***
Terrence Donnelly Centrum Badań Inżynierii Komórkowej i Biomolecularnej w Toronto (Kanada) z 2005 roku. Projekt Behnisch Architekten i Architekts Alliance. Działka znajduje się pomiędzy zabytkową zabudową, położoną na obrzeżach zabytkowego campusu. Budynek z założenia ma być traktowany jako nowoczesny ośrodek badawczy, który ma zachęcać naukowców międzynarodowego kalibru do współpracy.
Budynek posiada 12-piętrową, transparentną fasadę położoną nad nową arterią publiczną, łączącą miasto z centrum campusu. Każda elewacja budynku została zaprojektowana inaczej, w zależności od indywidualnych wymagań programowych i klimatycznych. Południowa fasada została zaprojektowana jako podwójna (fot. 3). Jej zadaniem jest pełnienie słonecznej i akustycznej kontroli. Jest to wejściowa fasada, dlatego ma być reprezentacyjna i integrującą się z sąsiednimi budynkami.
Budynek mniej więcej w połowie został przewężony, aby lepiej komponował się z sąsiednią zabudową, ale jednocześnie powinien on górować nad pozostałymi. W miejscu przewężenia znajduje się kondygnacja techniczna, która została powtórzona na szczycie budynku. Pozostała część fasady jest oszklona wzorzystym i kolorowym szkłem laminowanym, zapewniając prywatność i udogodnienia związane z funkcją pomieszczeń.
Od zachodu budynek został połączony wielopoziomowym, przeszklonym atrium z sąsiednim, zabytkowym budynkiem. Promienie słoneczne wpadają poprzez szklany dach doświetlając pomieszczenia istniejącej zabytkowej zabudowy oraz trzypoziomowy ogród wewnątrz omawianego budynku i, przede wszystkim, ogród zimowy na połączeniu budynków. Nad szklanym atrium, w górnej części szklanej fasady, zaplanowano szklane występy jako rozszerzenie korytarzy publicznych na różnych poziomach, które w połączeniu z komunikacją pionową połączeń schodowych na zachodniej elewacji budynku, ma stworzyć miejsca spotkań dla pracujących tam naukowców.
Podwójna fasada została zastosowana w południowej części budynku, ponieważ ma największą możliwość zysku energii słonecznej. Zewnętrzna powłoka zbudowana jest z monolitycznego szkła o wysokości kondygnacji – prawie 4 m – i zamontowana na stalowych wspornikach montowanych do czoła konstrukcji stropu. Na poziomie każdej kondygnacji znajdują się wloty powietrza, pozwalające na napływ powietrza zewnętrznego lub okresowo mogą być zamknięte dla przepływu powietrza, w zależności od warunków atmosferycznych.
Kondygnacje pomiędzy powłokami są od siebie oddzielone podłogą z laminowanego szkła. W sytuacji, gdy wloty powietrza są zamknięte, powietrze z pustki powietrznej nie krąży pomiędzy kondygnacjami. Jest ono transportowane od wschodniej do zachodniej części budynku i tam jest wyrzucane na zewnątrz lub do przeszklonego atrium, wykorzystując maksymalnie jego energię cieplną. Następnie unosząc się do góry jest wyrzucane poprzez szklany dach ogrodu zimowego.
Aby chronić się przed nadmiernym promieniowaniem słonecznym, pomiędzy powłokami od zewnętrznej strony zainstalowano automatyczne żaluzje. Powłoka wewnętrzna jest przeszklona od wysokości podłogi do podwieszanego sufitu. Chciano jak najlepiej zaizolować termicznie budynek dlatego, zastosowano szklenie o podwyższonych parametrach izolacyjnych i zamontowano je w specjalnie wytłaczanej aluminiowej ramie. W upalne dni przydają się dodatkowe żaluzje zainstalowane wewnątrz pomieszczeń.
Rys. 3. Terrence Donnelly w Toronto (Kanada), 2005 r.. Budynek: Centrum Badań Inżynierii Komórkowej i Biomolecularnej [fot. 3.1: commons.wikimedia.org; fot. 3.2: worldarchitecturemap. org; fot. 3.3: archnewsnow.com; fot. 3.4: luznatural-ianta.blogspot.com; fot. 3.5: archnewsnow.com; fot. 3.6: facadesconfidential.blogspot.com; fot. 3.7: facadesconfidential. blogspot.com; fot. 3.8: torontobuildings.wordpress.com]
***
Technologie pozyskiwania energii słonecznej mogą przyczynić się do zapewnienia zerowego zapotrzebowania na energię lub nawet dodatniego bilansu energetycznego. W przypadku ściany zeroenergetycznej Greenpix w Pekinie zdecydowano się na elewację medialną dlatego, że pozyskana energia za dnia pokrywa całkowite zapotrzebowanie ekranu reklamowego, dając w ten sposób możliwość tworzenia medialnego spektaklu nocą (fot. 4).
Budynek handlowo-usługowy został zrealizowany w 2008 roku. Część medialna ściany kurtynowej o powierzchni 2200 m2, jest złożona z ogniw pozyskujących energię BIPV (Building-Integrated Photovoltaics) i jest zintegrowana z diodami LED tworzącymi spektakl świetlny. Ściana kurtynowa wykonana jest z wielowarstwowych, laminowanych ogniw fotowoltaicznych łączonych warstwowo ze szkłem.
Geometria zagęszczenia wzorów zgrana jest z funkcją budynku, tak aby nie zaciemniać pomieszczeń i jednocześnie nie dopuścić do nadmiernego ich nasłoneczniania lub olśnienia użytkowników. Zamierzeniem jest aby ogniwa ekranizowały nadmierne nasłonecznienie, podnosząc efektywność energetyczną budynku latem, ze względu na wykorzystanie energii do chłodzenia budynku [3].
Rys. 4. Ściana zeroenergetyczna Greenpix w Pekinie (Chiny), 2008 r.. Budynek: handlowo-usługowy [fot. 2.1: flavorwire.files.wordpress.com; rys. 2.2-2.6: wg [6]]
Fasada może służyć pozyskiwaniu i magazynowaniu zysków ciepła pochodzących od promieniowania słonecznego. Ekspozycja elewacji na działanie promieniowania słonecznego powoduje wzrost temperatury powietrza znajdującego się pomiędzy powłokami. Ogrzane powietrze wypierane jest ku górze przez chłodniejsze powietrze zewnętrzne, napływające do przestrzeni fasady. W ten sposób wytwarza się naturalny ruch powietrza w kanale, który zapobiega przegrzaniu konstrukcji budynku, zwany też efektem kominowym.
W sezonie grzewczym przed wyrzuceniem na zewnątrz, zużyte powietrze może wstępnie podgrzać powietrze wentylacyjne. Powietrze zgromadzone pomiędzy dwiema powłokami można elastycznie wykorzystywać, w zależności od przejściowych warunków klimatycznych, lokalizacji i ekspozycji fasady oraz sposobu użytkowania pomieszczeń przyległych. Przestrzeń wewnątrzelewacyjna pełni rolę bufora termicznego.
Ogrzewanie powietrza przez promieniowanie słoneczne jest bardzo wskazane zimą i prowadzi do znacznych oszczędności energii zużywanej na ogrzewanie. Również w okresie przejściowym, w przypadkach, kiedy trzeba byłoby trochę dogrzać pomieszczenia, ogrzane powietrze w przestrzeni fasady jest dobrym izolatorem i podnosi temperaturę wewnątrz pomieszczeń.
Są jednak takie dni w roku, kiedy efekt cieplarniany przynosi niekorzystne efekty. W gorące dni powietrze wewnątrz pustki zostaje podgrzane do bardzo wysokich temperatur – wyższych niż te panujące na zewnątrz. Wtedy przestrzeń pomiędzy powłokami trzeba intensywnie wentylować, a także wykorzystywać możliwości zacieniaczy i masę termiczną budynku, zwłaszcza poprzez intensywne wietrzenie budynku nocą.
Jednak, jeśli przyjrzymy się bliżej, to okaże się, że dni gorące występują w Polsce w trzech porach roku: od wiosny do jesieni. „W ciągu całego roku liczba takich dni zmienia się od zera w górach, do około 40 na Nizinach Śląskiej i Wielkopolskiej, na Mazowszu i w Małopolsce. Na Pobrzeżu Koszalińskim i Żuławach liczba dni gorących wyniesie ok. 10 rocznie, na Pobrzeżu Szczecińskim ok. 20, a na Pojezierzu Mazurskim ok. 25” [8].
Jest to spowodowane różną liczbą dni upalnych latem. Wiosną dni gorących nie należy spodziewać się w górach i na pogórzach oraz na Pobrzeżu Koszalińskim. Jesienią – na pobrzeżach, w górach i na pogórzach. „Natomiast dni upalne będą występować dużo rzadziej niż gorące. Średnio w roku ich liczba wyniesie od zera w górach i 2 na Wybrzeżu do ok. 6-8 w Wielkopolsce” [8].
Występują one w Polsce latem, ponieważ w pozostałych porach roku są one rzadkością i ich średnia liczba w roku nie przekracza 0,4. „Wiosną największej częstości dni upalnych można spodziewać się na Pojezierzu Lubuskim, ale i tam wystąpi średnio jeden dzień upalny na cztery lata. Jesienią najwięcej dni upalnych będzie pojawią się na Nizinie Śląskiej – średnio jeden na 2-3 lata” [8]
Przekładając te dane na energochłonność budynków, okazuje się że w naszym klimacie większość energii w ciągu roku, przeznaczamy na ogrzewanie niż na chłodzenie pomieszczeń. Jest to uzależnione od lokalizacji budynku w Polsce. W ten sposób i na podstawie tych danych możemy obliczyć statystycznie ile dni w roku będziemy chłodzić pomieszczenia. Nie należy zapominać o okresie grzewczym, kiedy to będziemy dogrzewać pomieszczenia. W Polsce ilość dni przymrozkowych wynosi od 70 w okolicach Szczecina do 160 w obszarach podgórskich. Ciekawie przedstawia się to na mapie, ponieważ na zachodzie od Wisły liczba dni przymrozkowych wyraźnie spada poniżej 100 w porównaniu do obszarów położonych na wschodzie. [8]
***
Kredyt Bank w Warszawie na ulicy Kasprzaka projektu Jems Architekci. We współczesnych szklanych biurowcach okazuje się, że problemem nie jest brak ciepła, lecz jego nadmiar. Dlatego właśnie zdecydowano się na zastosowanie podwójnej fasady, która jest w stanie zoptymalizować zyski ciepła (fot. 5). Transparentna elewacja nadaje lekkości bryle budynku, która wyciąga się nad obrys budynku i wygląda jakby chciała jeszcze urosnąć. Pomiędzy taflami szkła widoczna jest struktura systemów żaluzji i klap kontrolujących obieg powietrza.
Największą zaletą tego typu żaluzji montowanego wewnątrz przestrzeni między powłokami, jest łatwy dostęp w przypadku ich czyszczenia lub konserwacji. Tutaj latem energia słoneczna kumuluje się na żaluzjach, czyli we wnętrzu podwójnej fasady i tam jest wypromieniowana. Powoduje to trochę gorsze parametry energetyczne uzyskiwane w czasie upalnych dni, jednak założeniem architektów było uzyskanie dobrze wyeksponowanej szklanej fasady budynku.
Miała to być dobra przeszklona, prosta forma. Jest to często stosowane rozwiązanie w tworzeniu budynków biurowych, a nawet biurowce kojarzą się nam z całkowicie oszkloną elewacją. Pionowe ułożenie tafli szkła i płyt kamiennych podkreślają strzelistość budynku. Funkcja obiektu została rozdzielona pomiędzy dwie przylegające do siebie bryły. Wysoka, mieści głównie biura personelu, druga zaś, niższa, to siedziba zarządu. Oba budynki połączono szklanym łącznikiem. Budynek biur personelu został podzielony w pionie na cztery, nałożone na siebie, trójkondygnacyjne sekcje. Każda sekcja stanowi oddzielną strefę pożarową.
Wewnątrz budynku znajdziemy ścianki działowe i przeciwpożarowe w systemie Jansen i Pilkington oraz trzykondygnacyjne atria z założonymi ogrodami wewnątrz nich. Wygląd elewacji ma podkreślać technologiczny wizerunek budynku, również jego lokalizacja położona w przemysłowej części Woli. Elewację frontową Kredyt Banku stanowi fasada dwupowłokowa z szyb firmy Pilkington. Wewnętrzna powłoka fasady wykorzystuje szyby przeciwsłoneczne o wysokiej izolacyjności cieplnej. Powłoka zewnętrzna to szkło hartowane o grubości 12 mm.
Rys. 5. Kredyt Bank w Warszawie, 2003 r. Polska. Funkcja: biurowa [fot. 5.1: fotopolska.eu; fot 5.2: jems.pl; fot 5.3-4: projects.pilkington.com, fot. 5.5: krajobraz.com.pl; fot. 5.6: scyscrapercity.com]
Innym, dobrym rozwiązaniem zapobiegającym przegrzewaniu pomieszczeń, jest modyfikacja parametrów optycznych oszklenia lub wprowadzenie do fasady urządzeń zacieniających. Dobrze, gdy są to urządzenia montowane na zewnątrz fasady. Ich zaletą jest fakt, że ciepło zaabsorbowane przez zacieniacze jest wypromieniowane na zewnątrz budynku. Zacieniacze same się nagrzewając, chronią od przegrzania fasady budynku, a tym samym chronią od przekazywania ciepła do jego wnętrza. Ich największą wadą jest podwyższony koszt utrzymania. Wynika on z narażenia na działanie warunków klimatycznych, czyli wymaga okresowej konserwacji i czyszczenia. Jednak należy pamiętać, że w projekcie architektonicznym należy zawsze uwzględnić system ochrony przeciwsłonecznej, tak aby dać możliwość regulacji przesłon [4].
Umieszczenie urządzeń zacieniających wewnątrz szklenia powłoki wewnętrznej lub zewnętrznej jest możliwe, jednak jest najmniej popularne ze względu na utrudniony dostęp w przypadku awarii. Częściej instaluje się zacieniacze wewnątrz kanału powietrznego, ale tu z kolei istnieje zagrożenie, że gwałtowny wzrost temperatury, poprzez absorpcję dużej ilości energii promieniowania słonecznego, wywoła naprężenia termiczne w szkle, co spowoduje jego pękanie.
Umieszczanie wewnętrznych urządzeń zacieniających jest rozwiązaniem najmniej skutecznym, ponieważ promieniowanie słoneczne oddawane jest bezpośrednio do pomieszczenia, co powoduje wzrost zapotrzebowania budynku na energię do chłodzenia. Jednak czyszczenie i konserwacja w tym przypadku jest znacznie prostsze i tańsze. Decydując o pozycji rolet w fasadzie, należy rozważyć w pierwszej kolejności, obciążenie termiczne oszklenia. Niektóre źródła zalecają aby umiejscawiać zacieniacze bliżej zewnętrznej powłoki fasady, ale jednocześnie tak aby uniknąć nadmiernego rozgrzania i obciążenia termicznego warstwy zewnętrznej. Również dla zapewnienia odpowiedniej wentylacji powinno zachować się min. 15 cm dystansu pomiędzy żaluzjami a powłokami fasady.
Rys. 6 przedstawia podział DSF ze względu na sposób wymiany powietrza. Rozwiązania b i c zalecane są w sezonie zimowym, wykorzystując w sposób bezpośredni zyski ciepła od promieniowania słonecznego do wnętrza budynku. Rozwiązania te także są zalecane w sezonie letnim, gdyż ciepłe powietrze unosi się do góry i jest wyrzucane na zewnątrz. Najbardziej efektywny poziom naturalnej wentylacji i najniższy stopień nagrzewania powietrza charakteryzuje fasady typu pudełkowego, gdzie poziome i pionowe przegrody w części wentylacyjnej fasady, dzielą ją na mniejsze, niezależne kubatury. [2]
Rys. 6. Podział ścian ze względu na sposób wymiany powietrza [rys.: wg [2]]
Liczba czynników wpływających na komfort termiczny budynku z podwójną fasadą rzeczywiście przypomina złożoność żywej skóry. Dobre rozwiązanie problemu tego komfortu jest sztuką. Podwójna fasada jest tworem innowacyjnym i zaawansowanym, a zainteresowanie tą tematyką wciąż rośnie.
[1] Panek A.D.: Holistyczna metoda oddziaływania obiektów budowlanych na środowisko naturalne uwzględniająca zasady rozwoju zrównoważonego, Raport końcowy, nr projektu 8 T07G 004 21, Warszawa, 2005;
[2] Heim D.: Optymalizacja fasad podwójnych pod kątem oszczędności energii i jakości środowiska wewnętrznego, Wydawnictwo Politechniki Łódzkiej – monografia Katedry Procesów Cieplnych i Dyfuzyjnych, Łódź 2013;
[3] Jękot B.P.: Felieton ilustrowany – integracje OZE/URE z architekturą, numer 7, 2011;
[4] Tymkiewicz J.: Systemy osłon przeciwsłonecznych– wady i zalety różnych rozwiązań, „Czasopismo Techniczne”, zeszyt 11, 2-A/2/2011, Wydawnictwo Politechniki Krakowskiej, Kraków 2011;
[7] M. Magda: Muzeum Sztuki Nelson – Atkins, Studio3Design, 2009;
[8] Projekt KLIMAT, Scenariusze zmian klimatu Polski – Scenariusze wiązkowe zmian temperatury – liczba dni gorących, upalnych i przymrozkowych, Instytut Metereologii i Gospodarki Wodnej – Państwowy Instytut Badawczy, Warszawa 2013.