Metoda ta stosowana jest w celu nadania powierzchni szkła właściwości równomiernego rozpraszania światła, a w związku z tym uzyskania jego nieprzezroczystości. Szkło poddane matowaniu może stanowić podłoże do zdobienia innymi technikami, jak malowanie ręczne, natrysk, kalkomania. Matowanie stosowane jest jako metoda zdobienia szkła oświetleniowego, meblowego, budowlanego, opakowaniowego, gospodarczego oraz przedmiotów reklamowych, okolicznościowych (fot. 1-4) i artystycznych (fot. 5-10). Technika ta umożliwia także nanoszenie różnego rodzaju znaków - napisów, cech fabrycznych - w sposób trwały i widoczny.
Matowanie polega na stworzeniu w gładkiej powierzchni szkła nieznacznych nierówności, powodujących rozpraszanie światła i uzyskaniu w ten sposób nieprzezroczystości szkła.
W zależności od wyglądu występują różne rodzaje matów, zgodnie z podziałem podanym w tablicy poniżej.
Stosowane są trzy sposoby matowania szkła (rys. 1):
. naniesienie warstwy powierzchniowej, zawierającej cząstki nieprzezroczyste - z zastosowaniem farb (rys. 1a),
. uzyskanie chropowatości powierzchni szkła na skutek połączenia z nią cząstek tworzących mikrowypukłości - przy użyciu brokatów (rys. 1b),
. uzyskanie chropowatości powierzchni szkła na skutek utworzenia w niej mikrowgłębień - realizowane metodą chemiczną lub mechaniczną (rys. 1c).
Matowanie przy użyciu farb ceramicznych prowadzone jest technikami zaprezentowanymi w poprzednich częściach cyklu (zob. ''Świat Szkła'' /2005). W niniejszym artykule zostanie omówione matowanie mechaniczne i chemiczne oraz z zastosowaniem brokatów.
Matowanie mechaniczne
Matowanie sposobem mechanicznym prowadzone jest zwykle z zastosowaniem piasku kwarcowego, stąd zwane jest piaskowaniem. Proces ten polega na wyłupywaniu z powierzchni szkła drobnych cząstek, na skutek działania energii kinetycznej ziaren piasku zderzających się ze szkłem.
W metodzie tej stosowane są urządzenia, zwane matownicami bądź piaskarkami, sprężarkowe lub próżniowe. Przykłady maszyn do piaskowania przedstawiono na fot. 11 i 12.
Zasada działania matownicy sprężarkowej polega na wyrzucaniu piasku na szkło przy pomocy strumienia sprężonego powietrza. W przypadku matownic próżniowych piasek wyrzucany jest powietrzem atmosferycznym na skutek wytworzonego wokół szkła podciśnienia.
Czynnikami wpływającymi na wydajność procesu piaskowania i uzyskany efekt końcowy są głównie:
. właściwości ścierniwa – kształt, twardość i wielkość ziaren (zwykle 0,3-0,5 mm),
. twardość powierzchni szkła, która zależy od jego składu chemicznego (najłatwiej matuje się szkło ołowiowe, najtrudniej boro-krzemowe),
. czas działania ścierniwa na matowaną powierzchnię,
. prędkość ruchu ziaren ścierniwa uwarunkowana parametrami pracy stosowanego urządzenia (średnicą dyszy i ciśnieniem powietrza).
Piaskowaniu można poddawać całe powierzchnie szklane lub tylko ich części, uzyskując zaprojektowane wzory. W celu pozostawienia niezmatowionych fragmentów wyrobu, stosuje się specjalne szablony (wykonane z metalowych blach, mas plastycznych, gumy, papieru, a obecnie najczęściej ze specjalnych folii).
Dla złagodzenia szorstkości oraz zwiększenia odporności na zabrudzenia, piaskowane powierzchnie można powlekać środkiem ochronnym na bazie kwasu fluorowodorowego.
Matowanie chemiczne
Ogólna zasada matowania chemicznego polega na tworzeniu na powierzchni szkła równomiernie rozmieszczonych mikrowgłębień pod wpływem korozyjnego działania kwasu fluorowodorowego w obecności niektórych soli.
W zależności od rodzaju soli uzyskiwane są różne rodzaje matu, np.:
. gruboziarnisty i szorstki mat powstaje przez zastosowanie fluorku amonowego,
. średnioziarnisty – fluorku sodowego,
. drobnoziarnisty, jedwabisty lub satynowy – fluorku potasowego.
Istotny wpływ na jakość matu ma rodzaj szkła poddawanego procesowi matowania chemicznego. W przypadku szkła ołowiowego uzyskiwany mat jest drobnoziarnisty, w odróżnieniu od szkła barowego, na którym powstaje mat szorstki i gruboziarnisty. Do matowania chemicznego nie nadają się szkła borokrzemowe, zaś najłatwiej poddają się matowaniu szkła sodowo-wapniowe z zawartością tlenku sodowego powyżej 16%.
W zależności od zastosowanych środków chemicznych i sposobów przeprowadzenia procesu wyróżniamy:
. kąpiel w roztworach matujących – wygodna i wydajna metoda, stosowana najczęściej do matowania całych powierzchni naczyń zamykanych,
. matowanie z użyciem past – praktykowane głównie do otrzymywania wzorów,
. pudrowanie matujące – wykorzystywane przeważnie do wykonywania znaków na szkle, nanoszonych kauczukowymi stemplami,
. matowanie gazami – stosowane zwykle do celów przemysłowych, np. do matowania powierzchni żarówek.
Należy zaznaczyć, że matowanie chemiczne, przebiegające z zastosowaniem kwasu fluorowodorowego, wymaga przestrzegania szczególnych warunków bezpieczeństwa i higieny pracy.
Matowanie z zastosowaniem brokatów
W metodzie tej powierzchnie szkła, mające stanowić wzór, pokrywa się odpowiednim medium (klejem), stosując technikę malowania ręcznego lub sitodruku bezpośredniego.
Tak przygotowany obszar dekoracji posypuje się brokatem, a następnie usuwa jego nadmiar przez delikatne strzepywanie. Stosowane są brokaty o różnych uziarnieniach, od delikatnego proszku o wielkości ziarna rzędu dziesiątych części milimetra do materiału gruboziarnistego (1–2 mm) – fot. 13. Dekorację wypala się w temperaturze i czasie stosownym dla zdobionego wyrobu.
Matowanie omówionymi technikami pozwala na stworzenie interesujących dekoracji, zwłaszcza ze względu na efekt kontrastu uzyskany poprzez matowe desenie na szkle przezroczystym (fot. 14) lub przezroczyste wzory na szkle matowym (fot. 15).
Łączenie matu z elementami szkła kolorowego (fot. 16-17) lub zdobionego w trakcie formowania pozwala na uzyskanie ciekawych i niepowtarzalnych efektów dekoracyjnych.
mgr inż. Małgorzata Marecka, mgr inż. Irena Witosławska
Instytut Szkła i Ceramiki, Warszawa
RODZAJE MATU
Ze względu na kształt wgłębień:
. szorstki (chropowaty i biały)
. zwykły
. połyskliwy (satynowy)
Ze względu na wielkość wgłębień:
. gruboziarnisty (piaskowy)
. średnioziarnisty
. drobnoziarnisty (jedwabisty)
ART-DECOR
Fot. 1-4. Wyroby firmy ART-SZKŁO
Rys. 1
Fot. 5-10. Wyroby firmy ART-DECOR
Fot. 11-12. Przykłady maszyn do piaskowania: EPO (powyżej), ABRA (z prawej)
Fot. 13
Fot. 14-15. Aranżacje wnętrz z zastosowaniem wyrobów firm ROBGLASSBIS (z lewej) i ART DECOR
Fot. 16-17. Wyroby firmy ART DECOR
patrz też:
- Wyroby ze szkła zdobione farbami ceramicznymi – wymagania i badania , Małgorzata Marecka, Irena Witosławska, Świat Szkła 3/2009
- Techniki zdobienia szkła - Zdobienie w procesie formowania , Małgorzata Marecka, Irena Witosławska, Świat Szkła 12/2006
- Techniki zdobienia szkła - Matowanie , Małgorzata Marecka, Irena Witosławska, Świat Szkła 3/2006
- Techniki zdobienia szkła - Natrysk , Małgorzata Marecka, Irena Witosławska, Świat Szkła 12/2005
- Techniki zdobienia szkła - Malowanie ręczne , Małgorzata Marecka, Irena Witosławska, Świat Szkła 10/2005
- Techniki zdobienia szkła - Sitodruk bezpośredni , Małgorzata Marecka, Irena Witosławska, Świat Szkła 7-8/2005
- Techniki zdobienia szkła - Sitodruk pośredni (kalkomania) , Małgorzata Marecka, Irena Witosławska, Świat Szkła 5/2005
oraz:
- Techniki Zdobienia szkła - Malowanie ręczne , Małgorzata Marecka, Irena Witosławska, Świat Szkła - Wydania Specjalne/Szkło zdobione,
- Techniki zdobienia szkła - Zdobienie w procesie formowania , Małgorzata Marecka, Irena Witosławska Świat Szkła - Wydania Specjalne/Szkło zdobione
więcej informacji: Świat Szkła 3/2006