Termin "kuloodporność" dla wyrobów odpornych na przestrzał z broni palnej jest o tyle ważny, aby go nie używać w przypadku szyb odpornych na przebicie i rozbicie. Otóż jedną z metod badania szyb odpornych na przebicie i rozbicie jest wielokrotny zrzut kuli stalowej o średnicy 100 mm (4,11 kg) z odpowiedniej wysokości, zależnej od klasy szyby.
W praktyce szyby kuloodporne charakteryzują się znacznie większą wytrzymałością niż szyby odporne na przebicie i rozbicie.
Wyroby kuloodporne scharakteryzowane są w następujących normach:
PN-EN 1522 Okna, drzwi, żaluzje i zasłony. Kuloodporność. Wymagania i klasyfikacja,
PN-EN 1523 Okna, drzwi, żaluzje i zasłony. Kuloodporność. Metody badań,
PN-EN 1063 Szyby. Kuloodporność. Wymagania i klasyfikacja. Metody badań.
Powyższe normy mają zastosowanie przy ataku strzelaniem, z użyciem ręcznej broni palnej, w tym z karabinów i broni myśliwskiej, do okien, drzwi, żaluzji i zasłon, szyb, łącznie z ich ramami i wypełnieniami, użytkowane wewnątrz i na zewnątrz budynków. W celu dokonania klasyfikacji w zakresie kuloodporności żaluzje i zasłony powinny być badane oddzielnie, a nie łącznie z oknami i drzwiami.
Norma PN-EN 1522 dotyczy tylko postępowania w odniesieniu do ram okien, drzwi, żaluzji i zasłon, ich wypełnień i połączeń między wypełnieniami i ramami.
Norma PN-EN 1523 określa procedurę badawczą pozwalającą na klasyfikację kuloodporności okien, drzwi, żaluzji i zasłon (wraz z ich wypełnieniami).
Jeżeli okna i drzwi poddane są działaniu specyficznych warunków klimatycznych, muszą być one poddane specyficznym warunkom badań.
Norma PN-EN 1523 nie ma zastosowania do badań wypełnień ze szkła. W odniesieniu do badania wypełnień szklanych powołuje się PN-EN 1063. Nie podaje też żadnych informacji o zachowaniu się ramy poddanej innym typom naprężeń. Nie daje również informacji o kuloodporności połączeń między ramą a ścianą, lub innymi otaczającymi elementami.
Natomiast zaleca się aby wszystkie połączenia między ścianą a drzwiami, oknem, żaluzją lub zasłoną miały co najmniej taką samą kuloodporność jaką mają drzwi, okna, żaluzje lub zasłony.
W dokumentach normatywnych stosowane są następujące definicje:
Perforacja | Przebijanie próbki przez pocisk lub fragmenty pocisku, i/lub utworzenie otworu od strony atakowanej do strony tylnej. Dla stwierdzenia perforacji rozważane są następujące przypadki: a) przechodzenie pocisku przez próbkę lub dowolną z jej części; b) pęknięcie tylnej powierzchni próbki wywołane pociskiem lub jego częścią, nawet w przypadku gdy pocisk został w sposób widoczny zatrzymany z tyłu próbki; c) utworzenie otworu przelotowego w próbce, nawet w przypadku gdy potem otwór zamknął się znowu. Jeżeli żadne z wymienionych kryteriów nie zostało stwierdzone, perforacja nie wystąpiła. |
Próbka do badań | Próbka wyrobu przygotowana do badań |
Powierzchnia atakowana |
Powierzchnia badanego okna, drzwi, żaluzji lub zasłony będąca powierzchnią ataku. Odpowiada ona tej powierzchni zainstalowanego wypełnienia, która jest przeznaczona do spełnienia tej samej funkcji. |
Odległość między punktami celowania |
Odległość między środkami dwóch punktów na powierzchni próbki będących punktami ataku. |
Prędkość pocisku | Prędkość pocisku mierzona w odległości 2,5 m od atakowanej powierzchni próbki, od jej czoła. |
Odległość strzelania | Odległość między wylotem lufy broni palnej i atakowaną powierzchnią próbki. |
Folia kontrolna | Arkusz folii umieszczonej za próbką w celu wykrycia odłamków wyrzucanych z tylnej strony próbki po uderzeniu pocisku i kreślenia ryzyka zranienia tymi odłamkami . |
Skrzynka do gromadzenia odłamków |
Pojemnik do zbierania odłamków wyrzucanych z tylnej powierzchni próbki oraz fragmentów pocisków przechodzących przez próbkę, umieszczony pomiędzy próbką i folią kontrolną |
Obecność lub nieobecność odłamków |
Obecność odłamków, określana jako „S”, stwierdzana jest w przypadku, gdy nie występuje perforacja próbki przez pocisk lub dowolną z jego części, lecz występuje perforacja folii kontrolnej spowodowana odłamkami, które zostały wyrzucane z tylnej powierzchni próbki. Nieobecność odłamków, określana jako „NS”, stwierdzana jest we wszystkich przypadkach, gdy nie występuje perforacja folii kontrolnej. |
Dokumentacja | Obowiązkowy komplet dokumentów, który ma być dostarczany do laboratorium wraz z próbką do badań. |
Klasyfikacja wyrobów kuloodpornych
Klasyfikacja wyrobów kuloodpornych jest formą umowną i odnosi się do wybranych rodzajów broni oraz amunicji do niej stosowanej.
Pierwsza klasyfikacja wyrobów kuloodpornych opracowana została w 1993 r. i ujęta została w Wymaganiach Technicznych opracowanych przez Instytut Mechaniki Precyzyjnej, Instytut Techniki Budowlanej oraz Instytut Szkła i Ceramiki Oddział w Krakowie przy udziale Komendy Głównej Policji. Klasyfikacja ta odnosiła się wyłącznie do broni występującej na rynku polskim, z zastosowaniem amunicji posiadajacej właściwe cechy (tam gdzie występowały) odpowiedniej przebijalności, np. pociski z rdzeniem stalowym. Klasyfikację przedstawiono w tabeli 1.
Tabela 1 |
![]() |
Klasyfikacja ta miała zastosowanie w przypadku szyb, natomiast z czasem zastosowano ją do innych wyrobów, a przede wszystkim do okien i drzwi. Szyby ponadto podzielono na dwie grupy: bezodpryskowe i odpryskowe.
Podział ten związany jest z występowaniem, bądź nie, odprysków po strzale z drugiej strony szyby. Podział ten jest bardzo istotny ze względu na zastosowanie. Wiadomo, że szyby bezodpryskowe są znacznie droższe od odpryskowych i w przypadkach kiedy odpryski nie mają znaczenia, nieuzasadnione ekonomicznie jest stosowanie szyb bezodpryskoowych.
Symbolika użyta dla klasyfikacji wynika ze słowa „strzał” i dlatego zastosowano literę „S”. Szyby bezodpryskowe dodatkowo znaczone są Literą „B” a odpryskowe literą „O”. Przykładowo szyby np. w klasie „3” są oznaczone „S3B” lub S3O”. W przypadkach kiedy w oznaczeniu brak jest litery „B” lub „O” mamy do czynienia z przegrodą inną niż szyba.
Obecnie powyższa klasyfikacja ma znaczenie historyczne ale w rzeczywistości wiele jest obiektów, które wyposażone są w wyroby sklasyfikowane według tej klasyfikacji i dlatego długo będziemy mieli z nią do czynienia. Przykładowe zastosowanie wyrobów klasyfikowanych według powyższej klasyfikacji przedstawia tabela 2.
Tabela 2 |
![]() |
Obecnie wyroby klasyfikuje się w oparciu o wymagania zawarte w normie PN-EN 1522 dla okien, drzwi, żaluzje i zasłon oraz w normi PN-EN 1063 dla szyb. Klasyfikacje te zawarte są w tabelach obok.
Klasy FB1 do FB7 z tabeli 3 lub klasy BR1 do BR7 z tabeli 5 podane są w kolejności wzrastającej odporności na perforację.
Klasa FB1 lub BR1 oznacza najniższą kuloodporność, a klasa FB7 lub BR7 – najwyższą kuloodporność, np.: FB4 lub BR4 spełnia jednocześnie wymagania FB3, FB2, FB1 lub BR3, BR2, BR1 i tam gdzie jest to konieczne, dla potwierdzenia tego, jednostka przeprowadzająca badania przeprowadza dodatkowe badania w zakresie klas niższych.
Próbki, które nie spełniają wymagań Klasy FB1 lub BR1 nie mogą być określane jako kuloodporne.
Wyniki badań powinny być klasyfikowane przez dodanie przyrostka „S” lub „NS” w zależności od tego, czy występują lub czy nie występują odpryski.
PRZYKŁAD: FB1(S) lub BR1(S), FB1(NS) lub BR1(NS), itd.
Wszelkie wypełnienia szklane w wyrobach powinny być wykonane ze szkła kuloodpornego przyporządkowanego odpowiedniej klasie PN-EN 1063 zgodnie z tabelami 5 i 6. Wyroby mogą zawierać szkło odpowiedniej lub wyższej klasy, musi to być uwzględnione w składanej deklaracji.
Po przeprowadzeniu badań zgodnie z PN-EN 1523 skrzydła drzwiowe i/lub jakiekolwiek otwieralne skrzydła okienne, żaluzje i zasłony powinny pozostać w położeniu zamkniętym, niezależnie od tego, czy mechanizmy otwierające są jeszcze zdolne do działania i nie powinno być możliwe uzyskanie dostępu od strony atakowanej do żadnego elementu tego mechanizmu, pozostającego w stanie zdolności do funkcjonowania. Podczas badań nie jest wymagane zachowanie innych właściwości, takich jak przepuszczalność powietrza, wodoszczelność, odporność na napór wiatru i inne.
Odporność na perforację przy strzelaniu z broni z zastosowaniem amunicji wymienionej w tabelach 3, 4, 5 i 6 powinna być klasyfikowana z uwzględnieniem występowania lub nie występowania odprysków.
W celu uzyskania danej klasy kuloodporności, próbka podczas badań zgodnie z PN-EN 1523 lub PN-EN 1063, przy użyciu amunicji właściwej dla tej klasy jaką podano w tabelach 3, 4, 5 i 6 nie powinna wykazywać żadnej perforacji.
W celu uzyskania klas FB4 (BR4) lub FB6 (BR6) próbki powinny być badane przy użyciu amunicji obu wskazanych kalibrów.
W tabelach 3, 4, 5 i 6 przedstawiona jest najbardziej powszechnie używana amunicja dostępna na rynku europejskim.
Tabela 3. Klasyfikacja i wymagania dla badań z użyciem z broni palnej krótkiej i karabinowej wg PN-EN 1522 |
![]() |
Tabela 4. Klasyfikacja i wymagania przy badaniu z użyciem broni myśliwskiej wg PN-EN 1522 |
![]() |
Tabela 5. Klasyfikacja i wymagania dla badań z użyciem z broni palnej krótkiej i karabinowej wg PN-EN 1063 |
![]() |
Tabela 6. Klasyfikacja i wymagania przy badaniu z użyciem broni myśliwskiej wg PN-EN 1063 |
![]() |
Z tego względu do badań zostały stworzone podstawy klasyfikacji kuloodporności a w normie europejskiej zostały wybrane typy i kalibry amunicji.
Poszczególne kraje mogą być zagrożone użyciem amunicji innych typów i kalibrów i z tego względu mogą wymagać przeprowadzenia badań inną amunicją niż podaną w powyższych tabelach, np. tabela 1.
W tabeli 8 zestawiono niektóre typy i kalibry takiej amunicji wraz z kryteriami interpretowania wyników badań.
Tabela 7. Klasy szyb stosowane w wyrobach |
![]() |
Tabela 8. Klasyfikacja i wymagania kuloodporności – przy strzelaniu z broni palnej krótkiej i karabinowej |
![]() |
Każde z badań powinno być przeprowadzone zgodnie z PN-EN 1523 lub PN-EN 1063, lecz nie jest dozwolona klasyfikacja według norm europejskich.
Zaleca się, aby porównywać wyniki takich badań z klasami odporności od FB1 (BR1) do FB7 (BR7) i FSG (SG2).
Wojciech Dąbrowski
Instytut Mechaniki Precyzyjnej
Ciąg dalszy artykułu w następnym numerze
artykuły tego autora:
- Szyby zespolone w zastosowaniach specjalnych , Wojciech Dąbrowski, Świat Szkła 2/2008
- Okna, drzwi, żaluzje, zasłony i inne zamknięcia kuloodporne, Część 2 , Wojciech Dąbrowski, Świat Szkła 3/2006
- Okna, drzwi, żaluzje, zasłony i inne zamknięcia kuloodporne, Część 1 , Wojciech Dąbrowski, Świat Szkła 2/2006
patrz też:
- Okna i drzwi o podwyższonej odporności na włamanie w świetle norm europejskich , Jan Matraś, Świat Szkła 3/2006
więcej informacji: Świat Szkła 2/2006