Ocena zgodności okien i drzwi zewnętrznych bez właściwości dotyczących ognioodporności i/lub dymoszczelności Część 1 |
Zgodnie z obowiązującą w Polsce ustawą z dnia 16 kwietnia 2004 r. o wyrobach budowlanych (Dz. U. Nr 92, poz. 881) wdrażającą postanowienia Dyrektywy Unii Europejskiej 89/106/EWG na wyroby budowlane, wprowadzanie do obrotu i stosowania przy wykonaniu robót budowlanych wyrobów budowlanych jest możliwe po dokonaniu oceny jego zgodności:
- z Europejską Normą zharmonizowaną wyrobu lub europejską aprobatą techniczną i oznaczeniu oznakowaniem CE;
- z Polską Normą wyrobu lub krajową aprobatą techniczną i oznaczeniu znakiem budowlanym B.
Informacje ogólne
W dniu 15 maja 2006 r. w katalogu Polskich Norm opublikowano metodą uznaniową (w języku oryginału) normę PN-EN 14351-1:2006(U) Okna i drzwi. Norma wyrobu, właściwości eksploatacyjne. Część 1: Okna i drzwi zewnętrzne bez właściwości dotyczących odporności ogniowej i/lub dymoszczelności. Z kolei w listopadzie 2006 r. ukazała się w całości w języku polskim norma PN-EN 14351-1:2006 bez wyróżnika (U) z adnotacją, że zastępuje ww. normę uznaniową. Norma ta posiada rozdział 7 określający zagadnienia oceny zgodności okien i drzwi zewnętrznych oraz załącznik ZA, który podaje powiązania normy z wymaganiami Dyrektywy 89/106/EWG, systemy oceny zgodności i sposób oznakowania CE.
Dodać należy, że nie była to w dalszym ciągu norma zharmonizowana, gdyż nie została jeszcze opublikowana w Dzienniku urzędowym Unii Europejskiej, a więc i także przez Prezesa Polskiego Komitetu Normalizacyjnego.
Do tego czasu norma PN-EN 14351-1:2006(U) nie może być stosowana jako dokument odniesienia w procedurze prowadzącej do oznakowania CE wyrobu. Niemniej jednak producenci okien i drzwi zewnętrznych bez właściwości dotyczących odporności ogniowej i/lub dymoszczelności mogą już rozpocząć proces dostosowywania produkowanych wyrobów do spełnienia wymagań nowej normy i przeprowadzenia oceny zgodności, której pozytywne wyniki pozwolą na wystawienie europejskiej deklaracji zgodności WE i oznaczeniu oznakowaniem CE wyrobu.
Norma PN-EN 14351-1:2006 jest Polską Normą wyrobu i jako taka może być nawet bez harmonizacji wykorzystywana jako dokument odniesienia do potwierdzenia zgodności objętych normą okien i drzwi zewnętrznych oraz oznaczenia ich znakiem budowlanym B.
Po długim okresie oczekiwania w Dzinniku Urzedowym Unii Europejskiej z dnia 13.12.2006 r. ukazał się komunikat o harmonizacji normy funkcjonującej w Polsce jako PN-EN 14351-1:2006. W dokumencie tym zaznaczono, że datą dostępności normy jako europejskiej normy zhamonizowanej jest dzień 1.02.2007 r., a końcową datą okresu przejściowego 1.02.2009 r.
W rozdziale 7 powyżej wymienionej normy zawarto postanowienie, że zgodność okien i drzwi zewnętrznych z wymaganiami tej normy i ustalonymi wartościami (łącznie z klasami) należy wykazać za pomocą:
- występnego badania typu,
- zakładowej kontroli produkcji.
Badanie typu
Wstępne badanie typu
Wstępne badanie typu należy przeprowadzać w celu wykazania zgodności z normą PN-EN 14351-1:2006. Norma dopuszcza, że można uwzględniać badania wykonane wcześniej zgodnie z postanowieniami tej normy, jeżeli jest to ten sam wyrób, ta sama cecha (cechy), metoda badania, procedura pobierania próbek, system poświadczania zgodności itp. Do celów badania (łącznie z badaniem zakładowej kontroli produkcji) okna i drzwi zewnętrzne mogą być pogrupowane w rodziny – tam gdzie uzna się, że określona cecha jest wspólna dla wszystkich okien i drzwi zewnętrznych z danej rodziny (wyrób może należeć do różnych rodzin w aspekcie różnych właściwości).
Ponadto wstępne badania typu powinno być wykonane przy:
- rozpoczęciu produkcji nowego typu okna lub drzwi zewnętrznych (o ile nie należy do tej samej rodzinny),
- wprowadzaniu nowej metody produkcji (tam gdzie może to wpłynąć na określone cechy).
W przypadku, gdy zastosowane są komponenty, których cechy zostały już określone przez ich producenta na podstawie zgodności z innymi normami wyrobów (np. przenikalność cieplna oszkleń), cechy te nie wymagają powtórnej oceny. Potwierdza to stosowny zapis w zakładowej kontroli produkcji, że dane techniczne wszystkich surowców i komponentów powinny być udokumentowane.
W tym miejscu omawianej normy znajduje się uwaga:
Wyroby oznakowane CE zgodnie z odpowiednimi zharmonizowanymi specyfikacjami europejskimi mogą być uważane za mające osiągi określone oznakowaniem CE, aczkolwiek nie zwalnia to producenta okien lub drzwi zewnętrznych z odpowiedzialności za zapewnienie, że okno lub drzwi zewnętrzne jako całość są prawidłowo zaprojektowane, a ich części składowe wykazują wartości osiągów niezbędne do spełnienia określonych cech.
Jeżeli różne jednostki produkcyjne wykonują ten sam wyrób dla tego samego producenta stosując te same materiały oraz udokumentowany system kontroli produkcji i technologii, wymagane jest tylko jedno wstępne badanie typu.
Powtórne badanie cech, dla których producent jest w stanie zapewnić udokumentowane potwierdzenie, może nie być konieczne pod warunkiem że:
- wszelka dokumentacja i badania wykonane przez dostawcę lub inną jednostkę będą zgodne z omawianą Normą Europejską lub innymi Normami Europejskimi nie pozostającymi z nią w sprzeczności, a producent uzgodnił z właścicielem wykorzystanie wyników badań i dokumentacji pomocniczej;
- próbki od dostawcy lub kogoś innego, na których opierają się raporty z badań, będą reprezentatywne dla asortymentu wyrobów producenta zgodnie ze specyfikacjami dostarczonymi przez właściciela wyników badań i dokumentacją pomocniczą, w celu zapewnienia, że nie wystąpi obniżeniu określonych wartości osiągów.
W normie zawarto stwierdzenie, że sytuacja, gdy producent opiera się na wynikach badań od dostawcy lub innych jednostek, nie zwalnia go z odpowiedzialności w zakresie osiągów wyrobów.
Wszystkie właściwości okien lub drzwi zewnętrznych, które wymienione są w rozdziale 4 normy PN-EN 14351-1:2006 i dla których producent podaje wartości, powinny być poddane wstępnemu badaniu typu z zastosowaniem badań i/lub obliczeń i/lub wartości tabelarycznych zgodnie z odpowiednimi podrozdziałami rozdziału 4, określającymi poszczególne właściwości. Jest tylko jeden wyjątek dotyczący wydzielania substancji niebezpiecznych, co może być oceniane bezpośrednio przez kontrolowanie zawartości przedmiotowej substancji.
Dodatkowe badania typu
Badania typu dla odpowiedniej cechy lub cech powinny być powtórzone, gdy tylko – w odniesieniu do konstrukcji okna lub drzwi zewnętrznych, materiałów wyjściowych, dostawcy elementów lub procesu produkcyjnego (z uwzględnieniem definicji rodziny wyrobów) – wystąpi zmiana, która mogłaby znacząco zmienić jedną lub więcej cech (tzn. konstrukcja staje się niepodobna).
Dla wyjaśnienia sprawy podaje się definicję podobnej konstrukcji zawartej w prezentowanej normie: modyfikacja wyrobu dokonana przez zastąpienie elementów składowych innymi (np. oszklenia, okuć, uszczelek) i/lub zmianę specyfikacji materiałowej i/lub zmianę wymiarów przekroju kształtownika i/lub metod i środków montażu, która nie spowoduje zmiany klasy i/lub deklarowanych wartości właściwości eksploatacyjnych wyrobu.
Sprawozdanie z badań
Wyniki każdego badania typu okna lub drzwi zewnętrznych należy odnotować w sprawozdaniu z badań, które powinno zawierać co najmniej poniższe informacje, obejmujące:
- nazwę wnioskodawcy;
- identyfikację próbki do badań, w tym sporządzenie raportu z pobierania próbki;
- identyfikację laboratorium badawczego, stosowanych metod badań i personelu wykonującego badania;
- aparaturę i jej kalibrację;
- miejsce i datę badania;
- wyniki badania, łącznie z analizą jeżeli ma ona znaczenie;
- miejsce, datę i podpis osoby uprawnionej.
Sprawozdanie z badań powinno być zgodne z odnośnymi rozdziałami specyfikacji technicznych. Kompletny zestaw sprawozdań odnoszący się do wyrobu powinien być przechowywany przez producenta tak długo, jak długo wyrób jest produkowany, a potem – jeszcze przez minimum 5 lat.
Sprawozdanie z badań powinno być udostępnione na żądane uprawnionej kontroli.
W tym miejscu normy znajduje się uwaga, że „uprawniony” może oznaczać instytucje nadzorujące rynek.
W Polsce zagadnienia kontroli wyrobów budowlanych regulują głównie dwie ustawy:
- Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o wyrobach budowlanych (Dz.U. Nr 92, poz. 881),
- Ustawa z dnia 30 sierpnia 2002r. o systemie oceny zgodności (tekst jednolity w Dz.U. Nr 204/2004, poz. 2087).
Zawarto w nich ustalenia, że organem monitorującym system kontroli wyrobów budowlanych jest Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów, natomiast organami wyspecjalizowanymi są:
- wojewódzki inspektor nadzoru budowlanego,
- Główny Inspektor Nadzoru Budowlanego.
Przechowywanie próbek
Wykorzystane próbki (okna i drzwi zewnętrzne, które poddane były badaniom) powinny być jednoznacznie oznakowane jako już przebadane. Próbki powinny być przechowywane do czasu ukończenia sprawozdania z badań. Producent powinien być odpowiedzialny za przechowywanie i likwidację próbek zgodnie ze swoimi pisemnymi procedurami.
Pobieranie próbek
Wybrane próbki w postaci okien lub drzwi zewnętrznych przeznaczonych do badań powinny być reprezentatywne dla rodziny wyrobów z uwzględnieniem:
- modyfikacji wyrobu (podobna konstrukcja),
- odrębnego określenia właściwości dla okien lub drzwi zewnętrznych,
- opisu wyrobów.
Producent powinien mieć możliwość zadeklarowania jednego wyrobu z rodziny jako reprezentatywnego dla całej rodziny lub jej części, pod warunkiem, że wyrób ten ma najbardziej niekorzystną kombinację właściwości eksploatacyjnych.
Tam, gdzie należy przeprowadzić szereg badań, powinna być wybrana wystarczająca liczba próbek, tak aby uwzględnić niszczący charakter badań. Zagadnienia liczby próbek i sekwencje badań (tylko dla okien) przedstawione są w następujących załącznikach do normy PN-EN 14351-1:2006:
- Załączniku E (normatywny) Określanie właściwości – podający normy klasyfikacyjne i badawcze, typ badania, liczbę i rozmiary próbek oraz zakres bezpośredniego zastosowania,
- Załączniku F (informacyjny) Fakultatywny wybór reprezentatywnych próbek do badania okien – przyporządkowujący poszczególnym typom okna reprezentatywne, ale najbardziej niekorzystne próbki do badań.
Wyłączone powinny być jedynie te wyroby, które zostały wyraźnie oznakowane jako wadliwe i odizolowane.
Raport z pobierania próbek, który należy zgodnie z wymaganiami prezentowanej normy przygotować (aby towarzyszył wybranej próbce/próbkom), powinien zawierać poniższe informacje:
- określenie producenta i jednostki produkującej;
- miejsce pobrania próbek;
- jeżeli to konieczne – magazyn lub wielkość partii (skąd próbki zostały pobrane);
- liczbę próbek;
- identyfikację lub opis próbki/próbek – np. za pomocą przekrojów poprzecznych;
- oznakowanie próbki/próbek przez osobę pobierającą próbki, które powinno przynajmniej obejmować czas, miejsce i datę produkcji oraz czas pobrania próbki (oznakowanie powinno zapewnić możliwość śledzenia próbki);
- cel badania – np. wstępne badanie typu, badanie audytowe itp.;
- tam, gdzie to konieczne – właściwości, które należy określić oraz wyraźną identyfikacją próbek przeznaczonych do wykorzystania w badaniach wymaganej właściwości;
- miejsce i datę;
- podpis osoby pobierającej próbki i producenta, jeżeli ma to znaczenie.
Zakładowa kontrola produkcji
Postanowienia ogólne
Drugim z podstawowych warunków przeprowadzania oceny zgodności wyrobu budowlanego, w tym przypadku okna lub drzwi zewnętrznych, jest zakładowa kontrola produkcji. Producent powinien wdrożyć, udokumentować i utrzymywać system zakładowej kontroli produkcji aby zapewnić, że wyroby kierowane na rynek budowlany będą wykazywać zgodność z określonymi właściwościami eksploatacyjnymi. System zakładowej kontroli produkcji powinien obejmować procedury, regularne kontrole oraz badania i/lub oceny, jak również wykorzystanie wyników do kontroli surowych i innych dostarczonych materiałów lub elementów, wyposażenia, procesu produkcyjnego i wyrobu.
Norma zawiera w tym miejscu uwagę, że termin „producent” nie sugeruje w żaden sposób ograniczeń co do wielkości danego przedsiębiorstwa np. liczby pracowników, wielkości obrotu, liczby produkowanych rocznie wyrobów. Dodać tutaj można także definicję producenta zawartą w ustawie z dnia 16.04.2004 r. o wyrobach budowlanych – należy przez to rozumieć także upoważnionego przedstawiciela producenta. Z kolei ustawa z dnia 30.08.2002 r. o systemie oceny zgodności określa upoważnionego przedstawiciela – należy przez to rozumieć osobę fizyczną lub prawną mającą siedzibę na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej lub Unii Europejskiej, wyznaczoną przez producenta do działania w jego imieniu.
Zakładowa kontrola produkcji powinna być dostosowana do rodzaju i metody produkcji, np. wielkości partii wyrobu, typu wyrobu.
Wyniki kontroli badań lub ocen, wymagające działania, jak również podjęte wszelkie badania, powinny być odnotowane. Działania, które mają być podjęte gdy wartość lub kryteria kontrolne nie są spełniane, powinny być zarejestrowane i przechowywane przez okres określony w procedurach zakładowej kontroli produkcji producenta.
Producent powinien wyznaczyć osobę odpowiedzialną za system zakładowej kontroli produkcji w każdej jednostce produkcyjnej oraz zapewnić wystarczającą liczbę kompetentnego personelu do wprowadzenia, dokumentowania i utrzymywania tego systemu.
System zakładowej kontroli produkcji zgodny z wymaganiami normy PN-EN ISO 9001:2001 System zarządzania jakością. Wymagania i zaadaptowany do wymagań normy PN-EN 14351-1:2006 jest uważany za spełniający powyższe wymagania. Podkreślić jednak należy, że posiadanie tylko certyfikowanego systemu zarządzania jakością zgodnego z normą PN-EN ISO 9001:2001 nie jest równoznaczne z prowadzeniem zakładowej kontroli produkcji spełniającej wymagania omawianej Normy Europejskiej na okna i drzwi zewnętrzne.
Wyposażenie
Używamy przy badaniach wynikających z zakładowej kontroli produkcji sprzęt przeznaczony do ważenia, pomiarów i innych badań powinien być kalibrowany i regularnie kontrolowany, zgodnie z udokumentowanymi procedurami i kryteriami oraz z udokumentowaną częstotliwością.
Sprzęt stosowany w procesie produkcyjnym okien i drzwi zewnętrznych powinien być także regularnie kontrolowany i konserwowany w celu zapewnienia, że jego użytkowanie, zużycie lub uszkodzenie nie spowoduje niezgodności w tym procesie. Kontrola i konserwacja powinna być prowadzona i rejestrowana zgodnie z pisemnymi procedurami producenta, a zapisy powinny być przechowywane przez okres określony w procedurach zakładowej kontroli produkcji producenta.
Materiały wyjściowe i elementy składowe
Norma określa, że dane techniczne wszystkich dostarczonych do produkcji okien i drzwi zewnętrznych surowców i komponentów, jak również schemat kontroli dla zapewnienia ich zgodności, powinny być udokumentowane.
Proces produkcyjny
System zakładowej kontroli produkcji powinien dokumentować różne stadia produkcji, określając procedury kontrolne i osoby indywidualnie odpowiedzialne za wszystkie etapy produkcji.
W trakcie samego procesu produkcji należy przechowywać zapisy wszystkich kontroli, ich wyniki oraz wszelkie podjęte działania naprawcze. Zapisy te powinny być wystarczająco szczegółowe i dokładne, aby wykazać, że wszystkie etapy fazy produkcyjnej i wszystkie kontrole były satysfakcjonująco realizowane.
Badanie i ocena wyrobu
Producent powinien wprowadzać procedury w celu zapewnienia, aby były utrzymywane określone wartości wszystkich właściwości okien lub drzwi zewnętrznych.
Norma podaje, ze środkami kontroli są:
- badanie i/lub kontrola niewykończonych wyrobów lub części tychże wyrobów w trakcie procesu produkcyjnego,
- badanie i/lub kontrola gotowych wyrobów.
Badanie i/lub kontrola powinny być wykonywane i oceniane zgodnie z planem badania (wliczając w to częstotliwość i kryteria) przygotowanym przez producenta oraz zgodnie z rozdziałem 4 Właściwości eksploatacyjne i wymagania specjalne normy PN-EN 14351-1:2006 lub każdą odpowiednią częścią odnośnych norm dotyczących badań.
Wyroby niezgodne z wymaganiami
Producent powinien posiadać pisemne procedury, które określają sposób postępowania z wyrobami nie spełniającymi wymagań. Każde takie zdarzenie powinno być odnotowane już w momencie wystąpienia, a zapisy te powinny być przechowywane przez okres określony w pisemnych procedurach producenta okien lub drzwi zewnętrznych.
Etykietowanie i znakowanie
Producent powinien zapewnić informacje, wystarczające do umożliwienia śledzenia jego wyrobu (np. za pomocą kodów wyrobu), dające powiązanie pomiędzy wyrobem, producentem i produkcją Informacje te powinny być umieszczone na etykiecie wyrobu, wyszczególnione w towarzyszących dokumentach lub w dokumentacji technicznej wydanej przez producenta.
Stosowne oznaczenia wynikających z prezentowanej normy właściwości, jak również informacje dotyczące zamierzonego zastosowania, dostawy i instalowania, konserwacji i dozoru powinny być umieszczone na etykiecie wyrobu albo wyszczególnione w towarzyszących dokumentach lub dokumentacji technicznej wydanej przez producenta.
W normie zawarta jest jeszcze uwaga, że nie ma potrzeby, aby informacje wymagane dla przepisowego oznakowania były powtarzane w innych miejscach.
Zbigniew Czajka
O/Wielkopolski ITB
Całość artykułu w wydaniu drukowanym i elektronicznym
Inne artykuły o podobnej tematyce patrz Serwisy Tematyczne
Więcej informacji: Świat Szkła 02/2007