Ogólne właściwości i wymagania dla bezpiecznego oszklenia w budownictwie
Punktem wyjścia do rozważań właściwości i wymagań dla bezpiecznego oszklenia w budownictwie powinno być przywołanie stosownych przepisów z Rozporządzenia Ministra Infrastruktury z 12 kwietnia 2002 r. (z późniejszymi zmianami) „W sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie”, w zbiegu z aktualną definicją wyrobu budowlanego (zestawu) podaną w Rozporządzeniu Rady (UE) nr 305/2011.
Fot. 1. Ścianka szklana
Fot. 2. Szyba w ściance szklanej – powiększenie
W „Rozporządzeniu w sprawie warunków technicznych…” kilka przepisów wykonawczych dotyczy oszkleń bezpiecznych, a mianowicie:
- §295. Skrzydła drzwiowe, wykonane z przezroczystych tafli, powinny być oznakowane w sposób widoczny i wykonane z materiału zapewniającego bezpieczeństwo użytkowników w przypadku stłuczenia.
- §298. Ust. 1. Balustrady przy schodach, pochylniach, portfenetrach, balkonach i loggiach nie powinny mieć ostro zakończonych elementów, a ich konstrukcja powinna zapewniać przeniesienie sił poziomych, określonych w Polskiej Normie dotyczącej podstawowych obciążeń technologicznych i montażowych. Wysokość i wypełnienie płaszczyzn pionowych powinny zapewniać skuteczną ochronę przed wypadnięciem osób. Szklane elementy balustrad powinny być wykonane ze szkła o podwyższonej wytrzymałości na uderzenia, tłukącego się na drobne, nieostre odłamki.
- §304. Ust. 1. Przeszklenie okien połaciowych, których krawędź jest usytuowana na wysokości ponad 3 m nad poziomem podłogi, świetlików oraz dachów w budynkach użyteczności publicznej i zakładów pracy, powinno być wykonane ze szkła lub innego materiału o podwyższonej wytrzymałości na uderzenie.
- §304. Ust. 2. Okładzina szklana ścian zewnętrznych budynku wysokiego i wysokościowego powinna być wykonana ze szkła o podwyższonej wytrzymałości na uderzenia, tłukącego się na drobne, nieostre odłamki.
Kryteria wyróżniające dla szyb bezpiecznych w użytkowaniu
Aktualna definicja wyrobu budowlanego (zestawu wyrobów) przedstawiona w całości w Rozporządzeniu Rady UE nr 305 z 2011 r. ma brzmienie (cyt.): „wyrób budowlany” oznacza każdy wyrób lub zestaw wyprodukowany i wprowadzony do obrotu w celu trwałego wbudowania w obiektach budowlanych lub ich częściach, którego właściwości wpływają na właściwości użytkowe obiektów budowlanych w stosunku do podstawowych wymagań dotyczących obiektów budowlanych, a „zestaw” oznacza wyrób budowlany wprowadzony do obrotu przez jednego producenta jako zestaw co najmniej dwóch odrębnych składników, które muszą zostać połączone, aby mogły zostać włączone (zabudowane) w obiektach budowlanych.
Z powyższego zestawienia przepisów wynika, że użycie bezpiecznych szyb termicznie hartowanych dotyczy w szczególności balustrad oraz okładzin szklanych na zewnętrznych ścianach budynku, natomiast skrzydła drzwiowe oraz większe okna połaciowe, świetliki i dachy szklane mogą być wykonane z użyciem szkła bezpiecznego – zarówno z bezpiecznego szkła hartowanego, jak również z bezpiecznego szkła warstwowego, lub ich kombinacji.
Fot. 3. Drzwi całoszklane
Fot. 4. Drzwi całoszklane – powiększenie
Doprecyzowanie powyższych reguł należy opierać o właściwości użytkowe i wymagania, zawarte w stosownej normie przedmiotowej dla typu szklanego wyrobu budowlanego.
Biorąc pod uwagę definicję wyrobu budowlanego, a zwłaszcza warunek o trwałym wbudowaniu w obiekcie budowlanym, do wyrobów budowlanych zaliczają się wszelkie szklane kabiny prysznicowe oraz szklane meble i płyty połączone z elementami budynku.
Powyższe połączenie z elementami budynku dotyczy mocowania szklanych wyrobów do ścian zewnętrznych i/lub wewnętrznych, a także stropów, dachów, słupów, schodów, tarasów, przegród budowlanych, itd.
Fot. 5, 6. Drzwi całoszklane, przesuwne
Zapis o bezpieczeństwie w budownictwie znajduje się w Ustawie Prawo Budowlane (art. 5.1., cyt.): obiekt budowlany wraz ze związanymi z nim urządzeniami budowlanymi należy, biorąc pod uwagę przewidywany okres użytkowania, projektować i budować w sposób określony w przepisach, w tym techniczno-budowlanych, oraz zgodnie z zasadami wiedzy technicznej, zapewniając spełnienie wymagań podstawowych.
Warto w tym miejscu podkreślić, że w praktyce mogą wystąpić rozbieżności pomiędzy sztuką stosowania szkła w budownictwie, a wiedzą i sztuką ogólnobudowlaną, wobec czego ewentualne konflikty należy rozpatrywać w oparciu o określone wymaganie podstawowe zapisane w Rozporządzeniu Rady UE nr 305 z 2011r., tj. bezpieczeństwo użytkowania i dostępność obiektów.
W szczególnych przypadkach szklanych kabin prysznicowych, szklanych balustrad (osłon), szklanych mebli oraz szkła w meblach, drzwi całoszklanych oraz płyt okładzinowych ze szkła, przykładowo mają znaczenie wymagania ze stosownych norm przedmiotowych, a mianowicie:
- PN-EN 14072 Szkło w meblach. Metody badań [1]. Norma ta dotyczy badań szkła w kompletnych meblach, stanowiącego połączone z meblem elementy (z wyłączeniem półek szklanych), a w odniesieniu do użytych szyb odwołuje się do normy PN-EN 12600 Szkło w budownictwie. Badanie wahadłem. Udarowa metoda badania i klasyfikacja szkła płaskiego [2]. Zainteresowany czytelnik znajdzie szczegółowe wymagania bezpieczeństwa użytkowania i trwałości mebli w kolejnych normach: PN-EN 14749:2007 Domowe i kuchenne segmenty do przechowywania i blaty; PN-EN 1730:2013-04 – wersja angielska. Meble. Stoły; PN-EN 14073-2:2006 Meble biurowe do przechowywania.
- PN-EN 14428 Kabiny prysznicowe. Wymagania funkcjonalności i metody badań [3]. Norma ta jednoznacznie wymaga, że w przypadku zastosowania szkła, należy użyć termicznie hartowanego szkła bezpiecznego z tym, że zaostrzeniu podlega liczba odłamków (minimum 40 sztuk w kwadracie 50x50 mm) w normatywnym badaniu siatki spękań po rozbiciu, w tym badanie obejmuje też szyby gięte.
- PN-EN 14351-1+A1 Okna i drzwi. Norma wyrobu, właściwości eksploatacyjne [4]. Ta norma zawiera kompletne powołania normatywne, dotyczące szkła bezpiecznego warstwowego i szkła bezpiecznego termicznie hartowanego, przy produkcji okien i drzwi.
Fot. 7. Drzwi całoszklane, miodowe
(...)
Właściwości użytkowe szyb bezpiecznych termicznie hartowanych
PN-EN 12150-2 Szkło w budownictwie. Termicznie hartowane szkło sodowo-wapniowo-krzemianowe. Ocena zgodności wyrobu z normą [5] zawiera definicje dla bezpiecznego szkła termicznie hartowanego, które są przedstawione w części pierwszej tej normy i obejmują szkło sodowo-wapniowo-krzemianowe, w tym szkło płaskie i gięte, a także szkło emaliowane przy użyciu szkliwa ceramicznego wtapianego podczas procesu hartowania. Dopuszczalne tolerancje grubości typu szkła surowego przeznaczonego do hartowania w odniesieniu do grubości nominalnej w zakresie 3 mm do 25 mm zawierają się w przedziale od +/- 0,2 mm do +/-1,0 mm.
Hartowanie może być poziome, gdy szyba jest oparta na poziomych rolkach lub pionowe, gdy szyba jest zawieszona z zastosowaniem kleszczy, a też współcześnie jest stosowana metoda skośna, gdy szyba przemieszcza się po poduszce powietrznej w piecu hartowniczym. Zahartowana i oznakowana bezpieczna szyba (i/lub próbka reprezentatywna) powinna wykazywać określoną wytrzymałość mechaniczną na zginanie, ale równocześnie w razie rozbicia powinna pękać na liczne, małe odłamki, których obrzeża są zwykle tępe oraz spełniają kryterium, iż żaden odłamek z próbki w obszarze określonym normą nie może być dłuższy niż 100 mm.
Stabilność procesu termicznego hartowania powinna odpowiadać metodyce badawczej, dla której przyjmuje się wysoki przedział ufności (95% dla metody czteropunktowego zginania), gdy przy tym należy przeprowadzić klasyfikację zachowania szkła (szyby) w sytuacji przypadkowego zderzenia człowieka z szybą (symulacja) według PN-EN 12600 [2].
O tym, czy określony typ szyby poddanej procesowi hartowania jest zgodny z definicją bezpiecznego szkła termicznego hartowanego, decydują pozytywne wyniki badania partii szyb i/lub reprezentatywnych próbek, pobranych według co najmniej planu normatywnego (PN-EN 12150-2 Tablica A.1, Część 3: Kontrola wyrobu po hartowaniu) z ustabilizowanego procesu hartowania. Powyższe oznacza, iż hartowanie bez badań w ramach Zakładowej Kontroli Produkcji nie uprawnia jeszcze Producenta do sporządzenia wymaganej Deklaracji Właściwości Użytkowych (dawniej Deklaracji Zgodności).
Fot. 8. Drzwi dwuskrzydłowe, bezbarwne
Właściwości użytkowe dla szyb bezpiecznych warstwowych
PN-EN 14449 Szkło w budownictwie. Szkło warstwowe i bezpieczne szkło warstwowe. Ocena zgodności wyrobu z normą [6]. Definicja dla bezpiecznego szkła warstwowego jest przedstawiona w związanej normie PN-EN ISO 12543-2:2005, opisanego jako zespół składający się z płyty szklanej lub wielu płyt szkła i/lub z płyty z plastycznego tworzywa oszkleniowego, połączonych co najmniej jedną międzywarstwą.
W przypadku rozbicia międzywarstwa (-y) służy (-ą) do utrzymania fragmentów szkła, ogranicza (-ją) ilość otworów, zapewnia (-ją) szczątkową wytrzymałość oraz zmniejsza (-ją) ryzyko zranienia lub skaleczenia. Istotą cech bezpieczeństwa szyby warstwowej (próbki reprezentatywnej) jest uzyskanie w badaniu według PN-EN 12600 [2] jednej z klas (1, 2 lub 3), przewidzianych dla tego szkła według sposobu pękania (typ B). Oprócz wymienionych cech bezpieczeństwa, bezpieczne szyby warstwowe, w zależności od przewidywanego zastosowania w obiekcie budowlanym (projektowanego użycia), powinny spełniać wymagania odporności na wysoką temperaturę, odporność na wysoką wilgotność bez kondensacji lub odpowiednio z kondensacją wilgoci.
O tym, czy określony typ standardowej szyby warstwowej jest zgodny z definicją bezpiecznego szkła warstwowego, decydują pozytywne wyniki badania partii szyb i reprezentatywnych próbek, pobranych i badanych według co najmniej planu normatywnego (PN-EN 14449 Tablica A.1, Część 3 lub Tablica A.2, Część 3: Kontrola wyrobu – w zależności od rodzaju międzywarstwy) z ustabilizowanego procesu produkcji. Powyższe oznacza, iż produkcja szyb warstwowych bez badań w ramach Zakładowej Kontroli Produkcji nie uprawnia jeszcze Producenta do sporządzenia wymaganej Deklaracji Właściwości Użytkowych (dawniej Deklaracji Zgodności).
Fot. 9. Szklana ścianka i kabina prysznicowa
Warunki produkcyjne, badawcze i kontrolne szyb zdobionych „metodą fusingu”
Szyby będące wynikiem zdobienia surowego szkła płaskiego „metodą fusingu”, zwane popularnie szkłem fusingowym i/lub szkłem reliefowym – nie mają odniesienia w normach i stosowanym nazewnictwie normowym. Nie istnieje typ surowego wyrobu budowlanego jakkolwiek związany z określeniem „fusing – fusingowe”, zarówno w wykazie dostępnych materiałów i surowców szklanych do stosowania przy produkcji szyb bezpiecznych termicznie hartowanych (PN-EN 12150) lub bezpiecznych szyb warstwowych (PN-EN ISO 12543, PN-EN 14449), jak także brak określenia szkła zdobionego „metodą fusingu” w wykazie materiałów szklanych do produkcji mebli, kabin prysznicowych oraz w ogólności okien i drzwi do budynków. Nie stanowi to przeszkody dla producentów szyb zdobionych „metodą fusingu” oraz dla firm budowlanych, oferować, wprowadzać do obrotu i użytkowania licznej partii całoszklanych drzwi, kabin prysznicowych, szklanych barierek i/lub przegród budowlanych wewnętrznych oraz okładzin szklanych.
Z dostępnych ponad 60. stron internetowych pobrałem różne przykłady takich ofert i realizacji, obejmujących opisane wyżej wyroby, wymagające zwykle zapewnienia podstawowych cech bezpieczeństwa w użytkowaniu w budynkach. Kilka powiązanych tematycznie zdjęć prezentuję w celu wskazania prawno-technicznych zasad oraz ewentualnej odpowiedzialności producenta za szklane wyroby niezgodne, lecz wprowadzone do obrotu i stosowania w budownictwie w Polsce, a także dla uświadomienia odpowiedzialności producenta/ dostawcy z tytułu wymagań według ustawy o ogólnym bezpieczeństwie produktów przy sprzedaży i/lub montażu wyrobów niebezpiecznych na zlecenie konsumentów.
W oparciu o moje wieloletnie doświadczenia rzeczoznawcy oraz aktualne wymagania normowe jako kryteria weryfikacji oceny zgodności domniemam, że ze szkła płaskiego zdobionego „metodą fusingu” nie jest możliwe uzyskanie kwalifikowanych bezpiecznych szyb do zgodnego z przepisami stosowania ich w polskim budownictwie. Problem zwłaszcza dotyczy braku możliwości zapewnienia stabilnego procesu termicznego hartowania szyb zdobionych „metodą fusingu”, dużych odpadów produkcyjnych i strat energii, ale także niestabilnego procesu produkcji szyb bezpiecznych warstwowych z użyciem szkła płaskiego zdobionego „metodą fusingu” – jako szklanego materiału (surowca) wyjściowego.
Przeszkodę stanowi znaczne, ponadnormowe zróżnicowanie grubości tafli szkła zdobionego „metodą fusingu”, ale również w zasadzie niemożliwe jest wiarygodne wykonanie badania siatki spękań, ugięć lokalnych i całkowitych, wytrzymałości na zginanie próbek szyb termicznie hartowanych, przy oczekiwanym przedziale ufności (95%) oraz wiarygodna klasyfikacja szyb hartowanych i badań próbek szyb warstwowych w zakresie metodyki uderzenia wahadłem według normy PN-EN 12600. Istotną niezgodnością z normą PN-EN 12150-1 jest zwykle brak obowiązującego, trwałego oznakowania jednostek szyb bezpiecznych termicznie hartowanych i zapewnienie możliwości identyfikacji takiego szkła w zabudowie (widzialność oznakowania).
Wojciech Korzynow
www.stronaszklar.neostrada.pl
Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie w przeglądarce obsługi JavaScript.
Literatura:
1. PN-EN 14072:2006 wersja polska. Szkło w meblach. Metody badań.
2. PN-EN 12600:2004 wersja polska. Szkło w budownictwie. Badanie wahadłem. Udarowa metoda badania i klasyfikacja szkła płaskiego.
3. PN-EN 14428:2015-07 wersja polska. Kabiny prysznicowe. Wymagania funkcjonalności i metody badań.
4. PN-EN 14351-1+A1:2010 wersja angielska. Okna i drzwi. Norma wyrobu, właściwości eksploatacyjne. Część 1: Okna i drzwi zewnętrzne bez właściwości dotyczących odporności ogniowej i/lub dymoszczelności.
5. PN-EN 12150-2:2006 wersja polska. Szkło w budownictwie. Termicznie hartowane szkło sodowo-wapniowo-krzemianowe. Część 2: Ocena zgodności wyrobu z normą.
6. PN-EN 14449:2008 wersja polska. Szkło w budownictwie. Szkło warstwowe i bezpieczne szkło warstwowe. Ocena zgodności wyrobu z normą.
Masz pytanie do autora lub chciałbyś skomentować artykuł?
Zapraszamy do wysyłania komentarzy na adres Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie w przeglądarce obsługi JavaScript.
Całość artykułu w wydaniu drukowanym i elektronicznym
Inne artykuły o podobnej tematyce patrz Serwisy Tematyczne
Więcej informacji: Świat Szkła 01/2016