Ponad 90% budynków powinno zostać poddanych termomodernizacji. Słabe termicznie przegrody (ściany, okna, drzwi, stropy, podłogi) generują ogromne straty ciepła, co powoduje nieustanną produkcję ciepła z paliw kopalnych, czyli głównie z węgla. Produkcja ciepła w starych budynkach odbywa się za pomocą niskosprawnych kotłów.
Świadomość ludzi w zakresie ogrzewania ciągle jest przerażająco niska, czego konsekwencją jest spalanie w kotłach wszystkiego. Mentalność i złe przyzwyczajenia dziedziczą kolejne pokolenia i trudno przezwyciężyć tę barierę bez gruntownej edukacji, poczynając od przedszkola. Jedynie uświadamianie społeczeństwu wspólnych, elementarnych korzyści z egzystencji w zgodzie z naturą może w przyszłości zaowocować tym, iż miłość do Ziemi stanie się częścią lokalnego patriotyzmu.
Wszystkie Państwa Unii Europejskiej, w tym również Polska, są zobligowane do podejmowania radykalnych działań w kierunku zmniejszania emisji CO2 we wszystkich gałęziach przemysłu. Polskie Prawo Budowlane zakłada zwiększenie wymagań co do standardu energetycznego nowoprojektowanych budynków. Od stycznia 2017 roku normy zostały podniesione w zakresie izolacji przegród – w tym lepszych termicznie okien i drzwi. Kolejne zmiany nastąpią od stycznia 2021 roku. Miarą standardu energetycznego przegrody jest wartość jej współczynnika przenikania ciepła „U”. W tab. 1. podane są wymagania co do okien.
Okno to najsłabszy termicznie element przegrody. Ścianę wg aktualnych WT 2017 należy projektować tak, by spełniała minimalne wymagania dla U ≤ 0,23 W/m2K; okno – dla Uw ≤ 1,1 W/m2K. Jest to prawie 5 razy słabsza termicznie przegroda. Dlatego dbałość o parametry cieplne, szczelność konstrukcji i poprawność montażu jest bardzo ważnym elementem doboru już na etapie projektowania budynku. Wartość współczynnika Uw dotyczy całego okna.
Okno jest produktem niejednorodnym, co oznacza inną przenikalność strumienia ciepła przez ramę i inną przez pakiet szybowy. W związku z tym producent powinien w karcie technicznej podać współczynnik Uf dla ramy, a Ug dla szyby. Z tych składowych oblicza się współczynnik całego okna: Uw. Pakiet szybowy ma lepsze właściwości izolacyjne niż rama, co udaje się osiągnąć zachowaniem dystansu pomiędzy szybami w pakiecie.
W wolnych, szczelnie zamkniętych przestrzeniach, znajduje się gaz szlachetny, najczęściej argon. Szyby oddziela ramka, do niedawna wykonywana tylko z aluminium lub stali nierdzewnej. Obecnie w ciepłym standardzie okien stosuje się tzw. ciepłą ramkę, wykonaną z poliwęglanów o wysokich właściwościach termicznych Na termogramie widać zmierzoną temperaturę na linii łączenia ramki aluminiowej z szybą, od strony wewnętrznej budynku.
Uw – wystarczy umieć liczyć
Obliczenia współczynnika Uw przeprowadza się zgodnie z poniższymi normami:
Wartość współczynnika Uf ramy zgodnie z PN-EN ISO 10077-2:2005 Cieplne właściwości okien, drzwi, żaluzji. Obliczanie współczynnika przenikania ciepła
Mostek cieplny na krawędzi oszklenia Ψg zgodnie z normą EN ISO 10077-2
Wartość współczynnika Ug zgodnie z PN-EN 673:1999/Ap1:2003 Szkło w budownictwie. Określenie współczynnika przenikania ciepła U
Mostek cieplny na krawędzi wbudowania Ψm zgodnie z normą PN-EN ISO 10211:2008 Mostki cieplne w budynkach
Uw dla całego okna poprawnie oblicza się ze wzoru: Uw = Af * Uf + Ag * Ug + Ψm * ULm + Ig * Lg / Aw
gdzie:
Af – powierzchnia ramy [m2]
Uf – współczynnik przenikania ciepła ramy [W/m2K]
Ag – powierzchnia szyby [m2]
Ug – współczynnik przenikania ciepła szyby [W/m2K]
Ψm – mostek termiczny montażu okna w ościeżu [W/mK]
Lm – długość mostka termicznego [ m]
Ψg – mostek termiczny montażu szyby w ramie okna [W/mK]
Lg – długość mostka termicznego [m]
Aw – powierzchnia całego okna [m2]
Przykład:
Szerokość 1,5 m
Wysokość 1,5 m
Ug = 0,63 W/m2K
Uf = 0,71 W/m2K
Ψg = 0,021 W/m2K
Ψm = 0,02 W/m2K
Wymiary ramy po lewej i prawej stronie 15 cm
Af=(0,15*1,5)*2+(0,15*1,2)*2=0,81 m2
Ag=1,2*1,2=1,44 m2
Uw=0,81*0,71+1,44*0,63+0,02*6+0,021*4,8= 0,7487 [W/m2K]

Rys. 1 i 2
Na podstawie przeprowadzonych obliczeń współczynnika Uw można stwierdzić, że okno spełnia zalecenia dla budynków pasywnych Uw≤0,85 [W/m2K]. W tab. 2 pokazano zależność pomiędzy udziałem szyby a wielkością współczynnika Uw okna. Im większy udział szyby, tym lepszy (mniejszy) współczynnik Uw. W małym oknie jest więcej ramy dlatego współczynnik Uw będzie większy. Korzystniej jest zatem projektować duże okna.
Tab. 2.

Co mówią przepisy o szczelności?
Okna mają między innymi również podany parametr przepuszczalności powietrznej przez jego konstrukcję, na podstawie którego określa się klasę szczelności. Wg PN-EN 14351-1+A1:2010 określa się 4 klasy szczelności, przy czym WT 2017 stawiają wymagania minimalne na spełnienie 3 klasy. Im wyższa klasa, tym okno ma konstrukcję bardziej szczelną.


Fot. 5.
Według Warunków Technicznych 2014:
2.3.2. W budynkach niskich, średniowysokich i wysokich, przepuszczalność powietrza dla okien i drzwi balkonowych przy ciśnieniu równym 100 Pa wynosi nie więcej niż 2,25 m3/(m·h) w odniesieniu do długości linii stykowej lub 9 m3/ (m2·h) w odniesieniu do pola powierzchni, co odpowiada klasie 3 Polskiej Normy dotyczącej przepuszczalności powietrza okien i drzwi. Dla okien i drzwi balkonowych w budynkach wysokościowych przepuszczalność powietrza przy ciśnieniu równym 100 Pa wynosi nie więcej niż 0,75 m3/(m ·h) w odniesieniu do długości linii stykowej lub 3 m3/(m2·h) w odniesieniu do pola powierzchni, co odpowiada klasie 4 Polskiej Normy dotyczącej przepuszczalności powietrza okien i drzwi.
Passive Haus Institute w Darmstadt certyfikuje okna dla budynków pasywnych i umieszcza ich nazwy, producentów oraz dane techniczne w bazie komponentów certyfikowanych: /database.passivehouse. com/de/components/.
Budynek pasywny to taki, który zużywa bardzo mało energii na ogrzewanie i jej zapotrzebowanie wynosi Eu ≤ 15 [kWh/m2rok] albo zapotrzebowanie na moc cieplną wynosi P ≤ 10 [W/m2].
W Polsce Instytut Techniki Budowlanej wydaje Świadectwo Badań Wstępnych, w którym podaje się wartości Uw, Uf, Ug, Ψg.
Zawsze na połączeniu ramy z przegrodą powstanie mostek termiczny Ψm, o którym już wspomniano, ponieważ jego wartość wpływa na cały współczynnik Uw. Od kilku lat w Polsce wdraża się tzw. „ciepły montaż” okien. Jego rolą jest zapewnić szczelność oraz najlepsze właściwości termiczne połączenia.
Według Warunków Technicznych WT2014:
2.3. Szczelność na przenikanie powietrza
2.3.1. W budynku mieszkalnym, zamieszkania zbiorowego, użyteczności publicznej i produkcyjnym przegrody zewnętrzne nieprzezroczyste, złącza między przegrodami częściami przegród (między innymi połączenie stropodachów lub dachów ze ścianami zewnętrznymi), przejścia elementów instalacji (takie jak kanały instalacji wentylacyjnej i spalinowej przez przegrody zewnętrzne) oraz połączenia okien z ościeżami, należy projektować i wykonywać pod kątem osiągnięcia ich całkowitej szczelności na przenikanie powietrza.
Montaż okna – ale jak?
Ciepło, cieplej, gorąco!
Na czym polega ciepły montaż?
Można go przeprowadzić montując okno w licu muru lub w warstwie izolacji. Rolę uszczelnienia i dobrej termiki połączenia mogą alternatywnie pełnić :
1. Trzy warstwy: folia paroizolacyjna (od wewnątrz) + piana montażowa PUR (w szczelinie montażowej) + folia paroprzepuszczalna (na zewnątrz budynku).
2. Jedna warstwa: taśma rozprężna.

Fot. 6-9. Taśma rozprężna, taśma butylowa paroizolacyjna, taśma paroprzepuszczalna, piana montażowa
Montaż mechaniczny może zostać wykonany za pomocą:
1. systemu łączników (w licu muru),
2. systemu konsol (w warstwie izolacji),
3. systemu kształtek z materiałów o podwyższonej izolacyjności cieplnej + klej + łączniki (w warstwie izolacji),
4. łączników typu śruby systemowe (w warstwie muru).

Fot. 10. Kształtka (ISO-TOP WINFRAMER)

Fot. 11. Kształtka (MOWO)

Fot. 12. Konsole (KNELSEN)

Fot. 13. Konsole (SFS)

Fot. 14. Konsole (System KIK)

Rys. 3.

Rys. 4.
„Montażyści” potrafią… nie montować!
Nie będzie pożytku z okna o wyśrubowanym standardzie energetycznym przy słabej szczelności konstrukcji i montażu. Im lepszy standard energetyczny okna, tym jego cena jest większa. Warto więc zadbać o poprawny montaż, co umożliwi wykorzystanie w pełni jego walorów. Dostępne bez problemów są materiały uszczelniające w dużym wyborze systemów.
Ale bardziej potrzebna jest wiedza i doświadczenie wykonawców. Niestety, po pierwsze, przy atrakcyjnej (niskiej) cennie oferty, montażyści wykluczają taki montaż; po drugie, nie posiadają chęci rozwijania umiejętności i zdobywania wiedzy w tym zakresie. Dla tych nielicznych, którzy chcą, istnieją możliwości szkolenia, które organizują – często bezpłatnie – producenci i sprzedawcy gotowych systemów.

Fot. 15. Montaż w licu muru

Fot. 16. Montaż w warstwie izolacji

Fot. 17. Prawidłowo przyklejona taśma paroizolacyjna od wewnątrz w narożniku

Fot. 18. Prawidłowo przyklejona taśma paroizolacyjna od wewnątrz na konsoli
Umiejętności ekipy montażowej są ważne dlatego, że nie wykonując takiego montażu, nie spełnia się wymagań WT2017. Montaż może zostać poddany weryfikacji, a w jej rezultacie, przy wykazaniu błędów, inwestor ma prawo żądać zadośćuczynienia.

Fot. 19-20. Okno montowane tradycyjnie, bez folii. Po 10 latach widoczny zniszczony narożnik – źródło nieszczelności i strat ciepła

Fot. 21. Okno montowane bez folii w licu muru (zewnątrz)

Fot. 22. Okno montowane bez folii w licu muru (wewnątrz)

Fot. 23. Podkładka z drewna to duży mostek termiczny. Ciągłość izolacji jest przerwana

Fot. 24. Montaż w izolacji. Konsola mocowana nieprawidło wo do niewykończonej wnęki

Fot. 25-27. Montaż w izolacji. Brak wewnętrznych folii. Okna wykończone nieprawidłowo tylko zewnętrzną folią EPDM

Fot. 28-30. Termomodernizacja budynku. Wymiana okien. Nieprawidłowy Montaż bez folii w licu muru

Fot. 31. Pęknięcia na murze od narożnika okna spowodowane nieszczelnością w narożniku. Ta powstała na skutek degradacji piany montażowej PUR niezabezpieczonej folią paroizolacyjną przed wnikaniem wilgoci od wewnątrz
Montaż nieszczelny się nie opłaca. Najprostszy i najpowszechniejszy, wykonywany jest przy użyciu jedynie piany montażowej PUR, która, jeśli nie jest zabezpieczona foliami, ulega degradacji i stopniowo utlenia się, pozostawiając pustą szczelinę – gigantyczny mostek termiczny Ψm.
Piana PUR nie jest szczelnym materiałem i spełnia swoje właściwości izolacyjne tylko wówczas, gdy jest zabezpieczona od zewnątrz i wewnątrz w sposób paro- i wiatroszczelny.