Tematyka związana z architekturą japońską była wielokrotnie podejmowana przez autorów w tym piśmie, począwszy od artykułu Kulisy architektury szkła w Japonii [1], poprzez Nowa architektura szkła w Japonii – budynki komercyjne [2], Budynki użyteczności publicznej [3], Stacje kolejowe [4], Terminale lotnicze [5] i Miejsca obsługi podróżnych na autostradach [6] oraz Current trends of the steel-glass architecture in Japan [7].
Ukazały się ponadto artykuły na temat szkła w krajobrazie, we wnętrzach, ogólnych walorów technicznych nowoczesnego szkła produkowanego w Japonii, szkła artystycznego oraz szkła w realizacjach firmy Bohlin Cywinski Jackson [8].
Nowa praca dotyczy najnowszej architektury japońskiej, odkrywającej nadal walory estetyczne „materiałów” w konstrukcjach i elewacjach, szczególnie w zestawieniu ze szkłem.
Następne artykuły z tego cyklu poświęcone będą kombinacji szkła ze stalą i drewnem, z aluminium oraz z drewnem jako materiałem dominującym, a także z innymi materiałami.
Fot. 1. Atami –„Water/Glass”, 1995
Wstęp
Szkło jest obecnie popularnym materiałem w architekturze na świecie i także w Japonii. Stosowane jest na ściany osłonowe, klatki schodowe, dachy oraz elementy wnętrz i małej architektury. Szeroko wykorzystuje się nie tylko szkło strukturalne, ale również dekoracyjne [9].
Elewacje nowoczesnych budynków muszą nie tylko wyglądać imponująco, ale także spełniać wymagania dotyczące przegród zewnętrznych - muszą chronić przed deszczem, pogodą, ogniem i włamaniem, jednocześnie regulując ilość światła i wentylację na tyle automatycznie, na ile jest to możliwe, zapewniając ochronę przeciwsłoneczną i minimalizując skutki zimna i ciepła.
Zatem fasady budynków z zastosowaniem szkła nie tylko gwarantują doskonały dopływ światła, ale mają też zdolności adaptowania się do zmieniających się warunków na zasadzie tzw. „smart facade”.
Fot. 2. Karuizawa –„Birch Moss Chapel”, 2015
Można powiedzieć, że współczesna architektura, wykorzystująca walory materiałów najnowszej generacji, jest w dużej mierze kreowana przy pomocy szkła.
W 2018 r. odbyła się w Tokio wystawa prezentująca dorobek znanego architekta japońskiego Kengo Kumy (Kuma Kengo; ur. 1954; Kengo Kuma & Associates) pt. „Kengo Kuma: A LAB for materials” (Kuma no mono Kuma Kengo to sasayaku busshitsu, kataru busshitsu). Kluczem do zobrazowania twórczości Kumy okazały się „materiały”, będące podstawowym tworzywem użytym do wyrażenia koncepcji budynku [10].
Kengo Kuma buduje swoje koncepcje wykorzystując naturalne właściwości materiałów, odpowiednio je „nawarstwiając” i powiązując z otoczeniem – które jest właściwie punktem wyjścia pewnego założenia, gdyż architekt czerpie z tworzyw lokalnych – odnosząc je do tradycyjnej architektury i estetyki japońskiej.
Określone materiały wywodzą się z konkretnych miejsc, a szerzej także z pewnej kultury, tak więc architekt stosując lokalne surowce może bliżej poznać środowisko, specyfikę miejsca i odzwierciedlić jego istotę (sense of place).
Fot. 3. Karuizawa – „Karuizawa New Art Museum”, 2012
Kengo Kuma nie jest jedynym japońskim architektem zafascynowanym możliwościami wynikającymi z właściwości materiałów budowlanych.
Podobne podejście w tym zakresie prezentują: Tadao Ando (Andō Tadao; ur. 1941; Tadao Ando Architect & Associates), który zawsze koncentrował się na betonie łącząc go ze szkłem, Toyo Ito (Itō Toyoo; ur. 1941; Toyo Ito & Associates, Architects), który łączy stal oraz beton ze szkłem, Kazuyo Sejima (Sejima Kazuyo; ur. 1956; Sejima and Nishizawa and Associates (SANAA)), która często używa szkła w połączeniu z aluminium, stalą lub żelbetem, a także Shigeru Ban (Ban Shigeru; ur. 1957; Shigeru Ban Architects), który wykreował swoje dzieła w oparciu o tuby papierowe z recyklingu.
Warto w tym miejscu podkreślić, iż inspiracje z różnych lokalnych materiałów czerpią i inni architekci, także młodszej generacji, niejednokrotnie łącząc je ze szkłem.
Drugim kluczem do twórczości Kengo Kumy jest „dezintegracja” architektury [11], dla której stara się odzyskać ludzką skalę oraz wyeksponować tradycyjną estetykę japońską. Szkło odgrywa również ważną rolę w aspekcie zneurtalizowania wielkości obiektów i wkomponowania ich w krajobraz.
Fot. 4. Atsugi –„KAIT Workshop”, 2008
Obecny cykl artykułów poświęcony jest najnowszym, przełomowym realizacjom wyrażającym estetykę nowoczesnych materiałów w połączeniu ze szkłem. Wiedza na ten temat może być przydatna zarówno dla architektów, jak i technologów szkła, dzięki którym powstają nowe rozwiązania w rodzaju „smart facade”, uruchamiające nowe środki wyrazu. Przykłady uszeregowano według sposobów połączenia szkła z innymi materiałami oraz efektów, jakie w ten sposób powstają.
Poniższy artykuł nt. „architektury materiałów” dotyczy głównie szkła i stali. Temat następnego skupi się na zestawieniu szkła ze stalą i drewnem, kolejny natomiast będzie dotyczył szkła w połączeniu z aluminium i innymi metalami. Dalsze będą poświęcone również szkłu – tym razem w kontekście zestawienia go z dominującym drewnem oraz z innymi materiałami, np. betonem, kamieniem i ceramiką.
Fot. 5. „KAIT Workshop”–efekt przezierności
Efekt maksymalnej przezroczystości i symbiozy
Niektóre dzieła architektoniczne eksponują szkło, ukrywając inne materiały w celu osiągnięcia maksymalnego efektu przezierności i efemeryczności. Są to zasadnicze cechy szkła, które powodują, że obiekt jest przezroczysty i wizualnie lekki. Kengo Kuma zaprojektował pensjonat „Water/Glass” (Mizu/ Garasu; 1995) w mieście Atami w prefekturze Shizuoka.
Obiekt ten łączy wizualnie ląd z morzem, ponieważ praktycznie zaciera między nimi granicę. Unikalna weranda nie jest drewniana jak w architekturze tradycyjnej, ale obejmuje elementy wody, co pozwala świadomości widza przeciwstawić się fizyczności poprzez pozorne przebywanie w dwóch miejscach jednocześnie (fot. 1).
Fot. 6. Tokio –„Shibaura House”, 2011
Faktycznie budynek ma konstrukcję żelbetową. Inspirowany jest projektem znajdującej się w pobliżu willi Hyūga (Hyūgabettei; 1935), autorstwa niemieckiego architekta modernistycznego, mieszkającego przez trzy lata w Japonii, Brunona Tauta (1880-1938) oraz budynkiem willi cesarskiej Katsura Rikyū w Kioto idealnie wkomponowanym w miejscową tkankę krajobrazową.
Dzieło to obrazuje także fakt, że szkło w zestawieniu z innymi materiałami i jako samodzielny materiał, wraz ze światłem i dźwiękiem, umożliwia kontakt człowieka z naturą i całym otoczeniem. Szkło także jest tworzywem, które pozwala wyrazić estetykę japońską we współczesnej architekturze.
Fot. 7. „Shibaura House”
Przykładem całkowitej symbiozy szkła i zieleni jest zaprojektowana przez Kengo Kumę mała kaplica „Birch Moss Chapel” (2015) – położona w miejscowości wypoczynkowej Karuizawa, na północny zachód od Tokio, w prefekturze Nagano. Obiekt ten przeznaczony na ceremonie ślubne osadzony został na konstrukcji stalowej pokrytej korą brzóz. Konstrukcja została ustawiona w gaju brzozowym, przez co można pomylić podpory z prawdziwymi brzozami (fot. 2).
Wspiera ona przeszklony dach kaplicy. Ławki wykonane są ze szkła i akrylu. Podłoga została pokryta mchem, a przezroczyste szkło sprawiło, że kaplica znikła wśród drzew. Budynek sąsiaduje z „Karuizawa New Art Museum” (KaNAM; Karuizawa Nyū Āto Myūjiamu; 2012), zaprojektowanym przez Rikuo Nishimori (Nishimori Rikuo; ur. 1961; Nishimori Architects and Associates).
Muzeum ma ściany osłonowe wypełnione szkłem. Białe podpory na zewnątrz i wewnątrz reprezentują lokalne lasy, a w białych wnętrzach jest prezentowana sztuka, m.in. znanej artystki Yayoi Kusamy (fot. 3).
Fot. 8. Sendai – „Sendai Mediateque”, 2001
Budynek “KAIT Workshop” (KAIT Kōbō; 2008),należący do uniwersytetu Kanagawa Institute of Technology w mieście Atsugi, w prefekturze Kanagawa, określany jest jako najbardziej przezroczysty budynek na świecie.
Zaprojektowany został przez wyróżniającego się architekta młodego pokolenia Junya Ishigami (Ishigami Junya; ur. 1974; Junya Ishigami & Associates). Szklane pudełko, będące centralnym punktem uniwersytetu, jest obiektem wielofunkcyjnym przeznaczonym dla studentów inżynierii.
Fot. 9. „Sendai Mediateque” – efekt przezierności fasady
Budynek stwarza wrażenie białego lasu. W szklanych ścianach elewacji odbijają się otaczające go drzewa. „Las” składa się z 305 smukłych stalowych kolumn o wysokości 5 m, nieregularnie rozmieszczonych w przestrzeni. Podłoże, z którego „wyrastają”, tworzy zniekształcony kwadrat z betonu o wymiarach 47 m na 46 m. Płaski dach zakrywa przestrzeń liniowymi świetlikami. Szkło bezramowe stwarza wrażenie bezgranicznych przezroczystych połaci (fot. 4).
Fot. 10. Tokio – „Omotesandō Apple Store”, 2014
Na tym kończy się architektura; jej animację przejmują meble, rośliny i ludzie. Uosabiając współczesny minimalizm, poprzez przeważająco białe wnętrze i dużo otwartej przestrzeni, struktura zaciera granice między wnętrzem a zewnętrzem (fot. 5).
Przestrzeń budynku ma płynne granice i bardziej ujawnia rzeczywistość niż ją kształtuje. Wizją architekta było stworzenie atmosfery lasu pełnego drzew, a nie sali w college’u, dzięki czemu budynek stwarza dobre warunki, sprzyjające studiowaniu i kreatywności.
Ishigami znany jest z lekkich i płynnych kształtów swoich realizacji, będących w ścisłym związku z naturą. Zaprojektował m.in. „Botanical Garden Art Biotop” (Mizuniwa; 2018) – ogród wodny składający się z 318 drzew i 160 biotopów (stawów) oraz niekonwencjonalną bryłę nowego obiektu na KAIT – „KAIT Plaza”(2021).
Fot. 11. Tokio – toaleta w Yoyogi Fukamachi Mini Park, 2020
Szklany budynek wygląda inaczej, kiedy usytuowany jest w linii ulicy. Kontrastuje wtedy z pozostałą zabudową swoją lekkością, a jednocześnie wzbogaca scenerię poprzez odbicia w szkle całego otoczenia.
Im bardziej szklany budynek jest przezierny, tym bardziej intryguje otoczenie. Przykładem takiej absolutnej przezroczystości jest „Shibaura House” (Shibaura no Ofisu; 2011) w Tokio, zaprojektowany przez Kazuyo Sejimę. Na pierwszy rzut oka „Shibaura House” wygląda jak wysokie, białe pudełko (fot. 6).
Fot. 12. Toaleta w Yoyogi Park w czasie użytkowania
(...)
Brakująca część artykułu - dostępna jest dla prenumeratorów Świata Szkła
(...)
dr Ewa Maria Kido, CTI Engineering Co., Ltd., Tokio;, Tokyo City University, Tokio
prof. Zbigniew Cywiński , Politechnika Gdańska
Bibliografia
[1] Cywiński Z., Kido E. M.: Kulisy architektury szkła w Japonii. „Świat Szkła” 4/2012.
[2] Kido E. M., Cywiński Z.: Nowa architektura szkła w Japonii – Budynki komercyjne. „Świat Szkła”: 6/2012 – Część 1 i 7-8/2012 – Część 2.
[3] Kido E. M., Cywiński Z.: Nowa architektura szkła w Japonii – Budynki użyteczności publicznej. „Świat Szkła”: 11/2012 – Część 1 i 12/2012 – Część 2.
[4] Kido E. M., Cywiński Z.: Nowa architektura szkła w Japonii – Stacje kolejowe. „Świat Szkła”: 5/2013 – Część 1 i 11/2013 – Część 2.
[5] Kido E. M., Cywiński Z.: Nowa architektura szkła w Japonii – Terminale lotnicze, „Świat Szkła” 12/2013.
[6] Kido E. M., Cywiński Z.: Nowa architektura szkła w Japonii. Miejsca obsługi podróżnych na autostradach. „Świat Szkła”: 6/2014 – Część 1 i 7-8/2014 – Część 2.
[7] Kido, E. M., Cywiński, Z.: Current trends of the steel-glass architecture in Japan, „Świat Szkła” 2/2020.
[8] Kido E. M., Cywiński Z.: Nowa architektura szkła w Japonii – Architektura kreowana szkłem w realizacjach firmy Bohlin Cywinski Jackson dla Apple Inc. „Świat Szkła” 9/2015.
[9] Kido, E. M., Cywiński, Z.: Szkło artystyczne w architekturze japońskiej, „Świat Szkła”: 6/2018 – Część 1, 1/2019 – Część 2, 9/2019 – Część 3, 10/2019 – Część 4 i 12/2019 – Część 5.
[10] http://poloniajaponica.jp/obserwacje-japonskie/item/1528-architektura-kengo-kumy-kengo-kuma-a-lab-for-materials (23.01.2021).
[11] Kuma, K.: Anti-object: the dissolution and disintegration of architecture, Architectural Association Publications, London, 2008.
[12] https://tokyotoilet.jp/en/ (24.01.2021).
[13] https://www.senju-museum.jp/en/about/architecture/ (24.01.2021).
[14] https://www.tozai-as.or.jp/mytech/05/05_furuya17.html (24.01.2021).
Całość artykułu w wydaniu drukowanym i elektronicznym
Inne artykuły o podobnej tematyce patrz Serwisy Tematyczne
Więcej informacji: Świat Szkła 3/2021