W dzisiejszej architekturze japońskiej widoczna jest coraz wyraźniej dominacja szkła. W artykule przywołano jej kulisy technologiczne i estetyczne.
O tej nowej architekturze szkła w Japonii, par excellence, będzie mowa w osobnym i znacznie szerszym artykule.
Szkło jako materiał konstrukcyjny Szkło pojawiło się w architekturze na skalę masową w drugiej połowie XX wieku, ale dopiero rozwój najnowszych technologii sprawił, że szkło stało się nowoczesnym materiałem budowlanym, przyjaznym człowiekowi.
Obecnie szkło ma wyjątkowo szerokie zastosowanie, zarówno ze względu na swój atrybut przezroczystości, jak też wytrzymałość przydatną w konstrukcjach. Stosowanie szkła w budynkach już dawno przestało obejmować tylko okna i elementy dekoracyjne. Obecnie tworzy ono elewacje budynków, zadaszenia i same konstrukcje nośne (rys. 1).
Szkło w architekturze wykorzystuje się jako tzw. szkło strukturalne. Są to konstrukcyjne elementy powierzchniowe ścian osłonowych, które są transparentne w ciągu dnia, a w nocy bywają ekranem dla projekcji reklam i przynoszą atrakcyjne efekty odbicia (rys. 2).
Szkło jest także materiałem coraz chętniej stosowanym w konstrukcjach żeber, belek i słupów [1].
Z paneli szklanych wykonuje się też balustrady, witryny sklepowe, schody i windy. Szkło jest również elementem fasad dynamicznych, które – jak u Franka Gehry’ego – rozlewają się na wszystkie strony, bez rozgraniczenia na ściany, stropy, czy dachy. Także we wnętrzach budynków szkło bywa zasadniczym elementem konstrukcyjnym, bowiem robi się z niego ścianki działowe i przegrody, drzwi, schody, sufity, ekrany, itp.
Rys. 1. Tokio – Tokyo International Forum, 1996
Rys. 2. Tokio – Giorgio Armani Ginza Tower, 2007
Rys. 3. Paryż – Piramida Luwru, 1989
Rys. 4. Shanghaj – Shanghai World Financial Center, 2008
Jako okienne, stosuje się obecnie szkło płaskie produkowane metodą float (3-12 mm), szkło płaskie walcowane (3-8 mm), szkło płaskie zbrojone (5-8 mm), szkło płaskie barwne, szyby zespolone – podwójne i potrójne – przedzielone ramkami dystansowymi, szkło hartowane (o większej wytrzymałości), szkła refleksyjne płaskie i wypukłe – które metodą pizolityczną lub magnetronową poddawane są obróbce cieplnej, polegającej na napyleniu powłoki przepuszczającej światło, ale odbijającej promieniowanie podczerwone – szkło klejone, szkło nieprzezroczyste (marblit) i bloczki szklane.
Rozwój technologiczny sprawił, że szkło – obok stali i łącznie z nią [2] – stało się najpopularniejszym materiałem konstrukcyjnym, który ze względu na swoje walory estetyczne (możliwości uzyskania różnych faktur, kolorów i stopnia przezroczystości) inspiruje architektów i konstruktorów budownictwa. Dzięki temu powstają różnorodne stylistycznie realizacje. Szkło w architekturze znamiennie odzwierciedla architekturę obecnego XXI wieku. Można więc śmiało powiedzieć, że współczesna architektura jest architekturą szkła.
Momentem przełomowym w zastosowaniu szkła było wynalezienie w 1952 r. metody float, która pozwoliła na uzyskanie szkła nowej generacji: idealnej płaskiej tafli szklanej. Od tej pory datuje się szersze zastosowanie szkła w budownictwie. Wśród najciekawszych na świecie budynków, zbudowanych w drugiej połowie XX i na początku XXI wieku z zastosowaniem konstrukcji szklanych wyróżniają się:
Piramida Luwru (1989 – arch. I.M. Pei, rys. 3), wieże drapaczy chmur ze szklanymi podłogami w zlokalizowanymi na szczycie obserwatoriach: Sears Towers (przemianowane na Willis Towers) w Chicago (1973 – arch. Skidmore, Owings & Merrill) z konstrukcją skydecków (balkonów szklanych wysuniętych przed lico elewacji przeszklonych) na wysokości równej ~412 m i Shanghai Word Financial Center w Szanghaju (2008 – arch. Kohn, Pedersen & Fox) o konstrukcji observation deck na wysokości 474 m (rys. 4), a także Wielki Teatr Narodowy w Pekinie z ogromną kopułą ze szkła i tytanu, tudzież Basque Health Department Headquaters z dynamiczną szklaną fasadą (2008 – arch. Coll-Barreu Architects).
W ostatnim dwudziestoleciu właśnie Japonia stała się krajem, gdzie powstało szczególnie wiele “szklanych domów”. Japonia jest dziś miejscem, w którym szkło w architekturze mieści się na najwyższym poziomie (rys. 5). Wśród trendów rozwojowych powstałych we współczesnej architekturze japońskiej w drugiej połowie lat dziewięćdziesiątych ubiegłego wieku, po okresie tzw. bubble economy, zaznaczyła się duża fascynacja najnowszymi technologiami. Architektura szkła jest jednym z jej odzwierciedleń.
Rys. 5. Iwaki, pref. Fukushima – Marine Science Museum Aquamarine Fukushima, 2000
Rys. 6. Niihama, pref. Ehime – Ehime Museum of Science, 1994
Rys. 7. Tokio – dzielnica Otemachi
Walory estetyczne szkła
Estetyka ma podłoże duchowe, bo wyodrębniła się z filozofii. Samo to słowo pochodzi od greckiego „aistheticos”, tj. „odczuwający”; ogólniej mieści się w nim pojęcie wrażliwości na piękno.
W budownictwie wrażenia estetyczne powstają wskutek ukształtowania samego obiektu i jego otoczenia. Są one powodowane uporządkowaniem przestrzennym obiektu, nadaną mu indywidualną formą i charakterem materiału.
Estetyka formy, obok funkcji, jest jednym z uznanych walorów architetury i konstrukcji [4]. Pojęcie estetyki w budownictwie jest szerokie i nie ogranicza się tylko do wartości wizualnych, opartych na zasadach formalnej analizy dotyczącej rozmiarów obiektów, ich kształtów, przestrzenności, wizualnej lekkości, tekstury, koloru, kompozycji, proporcji, itp., ale także ujmuje aspekty subiektywne, takie jak użyteczność, intencje projektanta, refleksje, skojarzenia, kontekst, powiązania, inwencję, odniesienie do miejsca, itp.
Współczesna japońska architektura obrazuje różnorodne rozwiązania formalne z zastosowaniem szkła. Elementy szklane, o różnorodnej teksturze, mogą przybierać różne formy i w zestawieniu z innymi elementami, mogą stanowić ciekawą kompozycję brył (rys. 6).
Estetyka ma swoją regionalną specyfikę i w wypadku estetyki japońskiej, czerpie ona z tradycji i kultury tego kraju. Jak zwykle, ważnym czynnikiem jest tu genius loci, czyli duch danego miejsca. Aby być człowiekowi estetycznie przyjazną, dana budowla powinna być zgodna z jej wymogami konstrukcyjnymi, funkcjonalnymi i środowiskowymi. Winna też być równie atrakcyjna w różnych porach dnia i roku, charakteryzujących się rozmaitym nasyceniem światła i różną kolorystyką natury, a także – zróżnicowanym wpływem wiatru i opadów atmosferycznych. Często przywołuje się tu ideę japońskiego ogrodu, gdzie w zgodnej harmonii koegzystują: grunt, kamienie, woda, naturalna zieleń i kwiaty – w swoim spoczynku i ruchu. Prowadzi to do jednolitej kompozycji całości, a więc – do jej dynamicznej równowagi.
Estetyka ma swoją regionalną specyfikę i w wypadku estetyki japońskiej, czerpie ona z tradycji i kultury tego kraju. Jak zwykle, ważnym czynnikiem jest tu genius loci, czyli duch danego miejsca. Aby być człowiekowi estetycznie przyjazną, dana budowla powinna być zgodna z jej wymogami konstrukcyjnymi, funkcjonalnymi i środowiskowymi. Winna też być równie atrakcyjna w różnych porach dnia i roku, charakteryzujących się rozmaitym nasyceniem światła i różną kolorystyką natury, a także – zróżnicowanym wpływem wiatru i opadów atmosferycznych. Często przywołuje się tu ideę japońskiego ogrodu, gdzie w zgodnej harmonii koegzystują: grunt, kamienie, woda, naturalna zieleń i kwiaty – w swoim spoczynku i ruchu. Prowadzi to do jednolitej kompozycji całości, a więc – do jej dynamicznej równowagi.
I tak np. budynki pokazane na rys. 7 tworzą wszystkie razem zrównoważoną kompozycję różnie ukształtowaną i zwymiarowaną, o zróżnicowanych formach oszklenia i rodzajach swej kolorystyki. Całość niejako „wyrasta” z miejskiej zieleni ulicznych drzew. Często też nowa architektura szkła harmonijnie współistnieje ze starą zabudową. Dzieje sie to głównie dzięki temu, że szkło optycznie wygląda lekko, nawet jeśli bryła budynku jest monumentalna (rys. 8).
Wnętrza nowoczesnych budynków tworzą często formy konstrukcyjne ze stali i szkła zbliżone do natury konarów drzew. Te ostatnie wprowadza się nawet do wnętrz, jako przykład przyjaznej koegzystencji natury i konstrukcji (rys. 9).
Rys. 8. Tokio – Mitsubishi Ichigokan, 2009
Rys. 9. Tokio – fragment kompleksu urbanistycznego Tokyo Midtown, 2007
Rys. 10. Tokio – National Art Center, 2007
Rys. 11. Tokio – fragment Tokyo Midtown
Rys. 12. Tokio – fragment Tokyo Midtown
Szkło jest materiałem budowlanym, który bardzo dobrze wypada w zestawieniu z zielenią. Nawet duże szklane bryły nie przytłaczają zieleni, a wręcz przeciwnie stanowią doskonałe tło, na którym zieleń może się odbijać. Widać to doskonale na przykładzie zaprojektowanego przez Kisho Kurokawę muzeum - National Art Center (rys. 10). Szklana ściana kurtynowa o nieregularnej, miękkiej formie stanowi nie tylko przezroczystą fasadę, ale także wizualnie wprowadza do wnętrza zieleń, do której nawiązuje także ogród na dachu. Niekiedy natura udatnie zbliża się do ciała konstrukcji, jak to widać na rys. 11, gdzie rośliny przy stolikach kawiarnianych wydają się być przedłużeniem drzew ulicznych. Blask konstrukcji podkreślony jest jej otuliną ze szkła. Podobnie ma się sprawa z interpretacją przedstawioną na rys. 12, gdzie drzewa przyjaźnie wnikają w konstrukcję ze szkła.
Na rys. 13, już o zmroku i przy sztucznym świetle, bardzo przyjaźnie współbrzmią z naturą nieregularne skratowania konstrukcji nośnej budynku – widać tu wyraźnie dynamiczną równowagę obu tych „żywiołów”.
Budynek Tod’s Omotesando, zaprojektowany przez architekta Toyo Ito, jest jednym z szeregu obiektów reprezentujących nową architekturę komercyjną w Japonii, która charakteryzuje się m.in. szerokim zastosowaniem szkła [5]. W budynku znanej firmy designerskiej, rozgałęziona, trójwymiarowa konstrukcja naśladująca formy organiczne, wypełniona szklanymi blokami, stanowi także ekran odbijajacy otaczające ją wiązy. Natomiast na rys. 14, na szklanej elewacji, odwzorowano kolorowe kwiaty, będące pewnym nawiązaniem do rzeczywistej natury.
Jeszcze wyraźniejszym nawiązaniem do oszczędnej w środkach wyrazu idei japońskiego ogrodu jest kompozycja pokazana na rys. 15. Pionowe elementy szklane są odpowiednikiem elementów poziomych, które stanowią płaszczyzny płytkich basenów wodnych. Wreszcie, rys. 16 przybliża znaczenie szklanych detali w kompozycji elewacji. Szkło powoduje, że kompozycja jest przestrzenna i nie przytłacza, a jednocześnie jest bardzo ekspresyjna.
Rys. 13. Tokio – budynek Tod’s Omotesando, 2004
Rys. 14. Tokio – budynek Ginza Mauboussin, 2009
Rys. 15. Tokio – fragment Tokyo Midtown
Rys. 16. Tokio – stacja Iidabashi, 2000
Uwagi końcowe
Przedstawiony tu zarys niektórych problemów materiałowych i estetycznych dotyczących budynków w Japonii, w których szkło jest zasadniczym lub istotnym materiałem, tylko bardzo skrótowo ujmuje to zagadnienie. Jednakże, zwrócono uwagę na najważniejsze aspekty tej sprawy. Zatem, może to być odpowiednim wstępem do bliższej charakterystyki nowej architektury ze szkła w Japonii, jaką autorzy planują przeprowadzić w bliskiej przyszłości na łamach „Świata Szkła”.
prof. Zbigniew Cywiński
Politechnika Gdańska
dr Ewa Maria Kido
CTI Engineering Co., Ltd., Tokio
Bibliografia
[1] Siebers Z.: Entwurf und Bemessung von tragenden Bauteilen aus Glas. Ernst&Sohn, Berlin 2001; Tragende Bauteile aus Glas – Entwurf und Bemessung, 2. Aufl. Ernst&Sohn, Berlin 2011.
[2] Cywiński Z.: Nowoczesna symbioza stali i szkła. „Świat Szkła” 3/2011, s. 16-17.
[3] Gołaszewska M.: Estetyka pięciu zmysłów. PWN, Warszawa-Kraków 1997.
[4] Holgate A.: Aesthetics of built form. Oxford University Press, New York, 1992.
[5] Kido E.M.: Nowa architektura japońska /The new Japanese architecture. Studia z zakresu architektury nowoczesnej, Wydawnictwo Naukowe UMK, Toruń, 2011.
Całość artykułu w wydaniu drukowanym i elektronicznym
inne artykuły o podobnej tematyce patrz Serwisy Tematyczne
więcej informacj: Świat Szkła 4/2012
