Tematyka związana z architekturą japońską była wielokrotnie podejmowana przez autorów w tym piśmie, począwszy od artykułu Kulisy architektury szkła w Japonii [1], poprzez Nowa architektura szkła w Japonii – Budynki komercyjne [2], Budynki użyteczności publicznej [3], Stacje kolejowe [4], Terminale lotnicze [5] i Miejsca obsługi podróżnych na autostradach [6] oraz Current trends of the steel-glass architecture in Japan [7].
Fot. 44. Fukuoka – „Acros Fukuoka”, 1995
Ukazały się ponadto artykuły na temat szkła w krajobrazie, we wnętrzach, ogólnych walorów technicznych nowoczesnego szkła produkowanego w Japonii, szkła artystycznego oraz szkła w realizacjach firmy Bohlin Cywinski Jackson [8]. Obecna praca dotyczy najnowszej architektury japońskiej, odkrywającej nadal walory estetyczne „materiałów” w konstrukcjach i elewacjach, szczególnie w zestawieniu ze szkłem.
W części 1 [15] i 2 [23] z tego cyklu omówione zostały budynki łączące materiały szkła i stali. Obecna praca jest poświęcona realizacjom japońskim, w których dominuje szkło w kombinacji ze stalą i drewnem. Następne artykuły zaprezentują połączenie szkła z metalem i aluminium, a także z drewnem jako materiałem dominującym oraz z innymi materiałami.
Fot. 45 „Acros Fukuoka” – elewacja szklana
Wstęp
W części 1 podkreślono, że współczesna architektura jest w dużej mierze kreowana za pomocą szkła. Szkło musi nie tylko atrakcyjnie wyglądać, ale również spełniać wymagania dotyczące przegród zewnętrznych: chronić przed deszczem, nadmiernym promieniowaniem słonecznym, ogniem i włamaniem – jednocześnie regulując ilość światła i wentylację na tyle automatycznie, na ile jest to możliwe, zapewniając ochronę przeciwsłoneczną i minimalizując skutki zimna i ciepła [15]. Fasady budynków z zastosowaniem szkła nie tylko gwarantują doskonały dopływ światła, ale także mają zdolności adaptowania się do zmieniających się warunków na zasadzie tzw. „smart façade”.
Określenie „architektura materiałów” nawiązuje do sposobu kreowania obiektów architektonicznych, w którym głównym środkiem wyrazu i punktem wyjścia w rozwoju koncepcji są materiały budowlane, a także tworzywa naturalne. W 2018 r. odbyła się w Tokio wystawa prezentująca dorobek znanego architekta japońskiego Kengo Kumy (Kuma Kengo; ur. 1954; Kengo Kuma & Associates) pt. „Kengo Kuma: A LAB for materials” (Kuma no mono Kuma Kengo to sasayaku busshitsu, kataru busshitsu). Kluczem do zobrazowania twórczości Kumy okazały się „materiały”, będące podstawowym tworzywem użytym do wyrażenia idei budynku [10]. Kengo Kuma buduje swoje koncepcje wykorzystując naturalne właściwości materiałów, odpowiednio je „nawarstwiając” i powiązując z otoczeniem – które jest zresztą punktem wyjściowym, ponieważ architekt czerpie z tworzyw lokalnych – odnosząc je do tradycyjnej architektury i estetyki japońskiej. Określone materiały wywodzą się z konkretnych miejsc, a szerzej także z pewnej kultury, tak więc architekt stosując lokalne surowce może bliżej poznać środowisko, specyfikę miejsca i odzwierciedlić jego istotę (sense of place). Oprócz Kumy także inni architekci japońscy inspirują się technologią materiałów. Tadao Ando (Andō Tadao; ur. 1941; Tadao Ando Architect & Associates), łączy szkło z betonem, Toyo Ito (Itō Toyoo; ur. 1941; Toyo Ito & Associates, Architects) – z betonem i stalą. Kazuyo Sejima (Sejima Kazuyo; ur. 1956; Sejima and Nishizawa and Associates (SANAA)) często używa szkła w połączeniu z aluminium, stalą lub żelbetem, a Shigeru Ban (Ban Shigeru; ur. 1957; Shigeru Ban Architects) kreuje swoje dzieła w oparciu o tuby papierowe z recyklingu. Drugim kluczem do twórczości Kengo Kumy jest „dezintegracja” architektury [11], dla której stara się odzyskać ludzką skalę oraz wyeksponować tradycyjną estetykę japońską. Szkło odgrywa również ważną rolę w aspekcie zneutralizowania wielkości obiektów i wkomponowania ich w krajobraz.
W obecnym cyklu, poświęconym przełomowym oraz najnowszym realizacjom wyrażającym estetykę nowoczesnych materiałów w połączeniu ze szkłem, przykłady zostały uszeregowane zgodnie z następującymi kryteriami: sposobem połączenia szkła z innymi materiałami oraz efektem, jaki to powoduje. W poprzednich dwóch artykułach omówiono efekty połączenia szkła ze stalą. Pośród spektakularnych skutków określonego łączenia materiałów wyróżniono efekty: maksymalnej przezroczystości i symbiozy; płynności, ruchu i miękkich przestrzeni; widoku dzięki transparentności; elegancji (elewacje luksusowych marek); ekspresji (dramatyczne fasady oraz wyraziste szklane bryły). Obecna część 3, a także następna część 4, dotyczy szkła w zestawieniu ze stalą (oraz aluminium) i z drewnem.
Lekkie, elastyczne i odnawialne drewno przeżywa obecnie swój renesans w nowoczesnej architekturze, wykraczając poza jego rustykalne korzenie, jako jeden z najstarszych materiałów budowlanych na świecie. Materiał, który do niedawna najbardziej kojarzył się z domkami jednorodzinnymi, budownictwem szkieletowym i innymi konwencjonalnymi formami architektury, obecnie przekształcił się w nowoczesne tworzywo stosowane do dużych konstrukcji komercyjnych, pawilonów, a nawet drapaczy chmur. W nowych realizacjach pojawia się na przykład jako zakrzywione drewniane obudowy (shell structure), np. w budynku „Swatch Headquarters” w Biel (2019) zaprojektowanym przez Shigeru Bana czy też jako pokryte powłoką poliuretanową „parasole” – w „Metropol Parasol” (2011) w Sewilii, zaprojektowanym przez Jürgena Hermanna Mayera (ur. 1965; J. Mayer H. Architects). Sklejane deski cedrowe przeplatają się ze szkłem, tworząc nieregularny wzór światła wewnątrz „Space Lab” (2008), tymczasowej konstrukcji na Uniwersytecie Tokijskim wykonanej z odpadów drewna, zaprojektowanej przez młodego architekta Kohki Hiranuma (Hiranuma Kōki; Kohki Hiranuma Architect & Associates; ur. 1971). Drewniane kratownice obudowujące szkło tworzą również ekspresyjną bryłę budynku Kengo Kumy „Sunny Hills” (Sanī Hiruzu; 2013) w Minami Aoyama, który zostanie omówiony w następnych częściach.
Efekt połączenia szkła z zielenią – „zielona architektura”
„Zielona architektura” lub „zrównoważona architektura”, która dynamicznie rozwinęła się w ostatnim dwudziestoleciu jako odpowiedź na zmiany klimatyczne, wdraża cztery podstawowe zasady projektowania: wykorzystanie odnawialnych źródeł energii, poszanowanie energii w budynkach (np. przez zastosowanie szkła laminowanego), możliwość cyklicznego wykorzystania materiałów oraz staranność lokalizacji z uwzględnieniem istniejącej, a także zaplanowanej zieleni [24]. Istnieje wiele przykładów spektakularnych realizacji na świecie, w których wykorzystano już takie rozwiązania, w tym nowoczesne materiały szklane – “inteligentne szkło” – np. „Toronto Tree Tower”, „Park Royal Hotel Pickering” w Singapurze, czy winiarnia „Shilda” w Kachetii w Gruzji [25]. Pionierskim obiektem reprezentującym „zieloną architekturę” i wykorzystującym walory inteligentnego szkła w Japonii jest budynek „Acros Fukuoka Prefectural International Hall”, znany w skrócie jako „Acros Fukuoka” (Akurosu Fukuoka, 1995), zaprojektowany przez argentyńskiego architekta Emilio Ambasza (ur. 1943; Emilio Ambasz & Associates).
Znajdujący się w mieście Fukuoka i zlokalizowany wzdłuż parku obiekt wznosi się warstwami, piętro po piętrze w postaci niskich, jednokondygnacyjnych zagospodarowanych tarasów. Konwencjonalny, wielofunkcyjny wieżowiec o przeszklonych ścianach i ogromnym tarasowym dachu, który łączy się ze wspomnianym parkiem, posiada niekonwencjonalną elewację, na której na piętnastu 60-metrowych tarasach ogrodowych znajduje się około 35 000 roślin reprezentujących 76 gatunków (fot. 44). Dzięki temu budynek tworzy nowy, bogaty ekosystem w mieście. Szkło zostało zastosowane na elewacji, a także w atrium. Elewacja, skomponowana ze „szklanych pasów” – z których każdy nachylony jest tak, aby tworzyć poniżej odbicia przechodniów – delikatnie dematerializuje bryłę budynku (fot. 45). Praca ta stała się inspiracją dla wielu najbardziej znanych współczesnych architektów – m.in. Renzo Piano, Jeana Nouvela, Tadao Ando i Kengo Kumy.
Obecnie w wielu budynkach stosuje się ogrody na dachu, „zielone tarasy”, a także „zielone ściany”, czyli tzw. „ogrody wertykalne”. Przykładem obiektu z wertykalnym ogrodem „Toshima no mori” (las Toshima), zaprojektowanego przez Kengo Kumę, jest „Toshima Ecomusee Town” (Toshima Ekomyūze Taun, 2015) w Tokio. To drapacz chmur o wysokości 189 m, zawierający mieszkania na kondygnacjach wyższych oraz urząd miejski na niższych. Delikatna zielona osłona nazwana „Eco Veil” składa się z panelu zasilania energią słoneczną, drewnianych przesłon z recyklingu oraz z panelu do zazieleniania. Koncepcja projektowa jednej z najnowszych realizacji Kumy – „Japan National Stadium” (Kokuritsu Kyōgijō, 2019) oparta jest także w dużej mierze na połączeniu konstrukcji z zielenią. Zieleń nie była zastana, ale została „zaprojektowana” i sprowadzona na wyższe kondygnacje, na zasadzie inspiracji „zieloną architekturą”. Obecny projekt „Stadionu Narodowego Japonii”, którym zastąpiono zwycięską pracę konkursową Zahy Hadid (1950-2016; Zaha Hadid Architects), miał nie dominować, ale naturalnie wpisywać się w otoczenie metropolii tokijskiej. Kuma oparł konstrukcję na drewnianej kratownicy, nawiązując do tradycyjnej architektury japońskiej. Intencją projektanta było wtopienie nowej bryły w otaczający krajobraz. W konstrukcji wykorzystano modrzew japoński, a także drewno sprowadzone z zagranicy – na stalowy dach kompozytowy i prefabrykowane panele – aby zminimalizować koszty i zapewnić stosunkowo szybki czas budowy. Zastosowanie drewna jest widoczne na dachu stadionu, a także w okapach wokół jego zewnętrznej części, które zapewniają cień i pomagają zmniejszyć nasłonecznienie.
Ruch wiatru jest wykorzystywany i kierowany wokół stadionu, aby zapewnić pasywne chłodzenie, podczas gdy przestrzeń wokół okapów została obsadzona zielenią. Mimo ambicji projektantów chcących zapewnić zrównoważone podejście do środowiska, projekt był krytykowany za zużycie ogromnej ilości drewna z lasów tropikalnych Indonezji i Malezji. Szkło w tym projekcie zostało zastosowane do ścian osłonowych na poziomie terenu oraz na transparentne balustrady (fot. 46). Dzięki całkowitej przezierności balustrad, w elewacji powyżej parteru dominuje drewno i zieleń. Jednak, ze względu na dużą skalę obiektu i dość monotonną konstrukcję, nie udało się całkowicie zmniejszyć jej ciężaru wizualnego poprzez dobór materiałów. Szkła nie widać, a drewno jest wizualnie ciężkie. Dodatkowo kształt stadionu olimpijskiego nie jest zbyt oryginalny, stąd nie stanie się symbolicznym obiektem architektonicznym w Tokio.
Przyjemny efekt połączenia szkła z zielenią widać natomiast na przykładzie innego obiektu tego samego autora – „La Kagu” (2014). Znajduje się on w Kagurazaka, w jednej z niewielu dzielnic w Tokio, która zachowała historyczny krajobraz miejski. Projekt polegał na renowacji dużego magazynu książek znajdującego się na szczycie wzgórza Kagurazaka, w wyniku czego utworzony został sklep z kawiarnią oraz przestrzeń publiczna. Budynek posiada na parterze przeszkloną ścianę kurtynową, która doświetla wnętrza oraz nadaje mu dużą dozę lekkości (fot. 47). Głównym elementem kompozycji są ogromne drewniane schody, o organicznej formie wynikającej z ukształtowania terenu, które rozdzielając się na dwie części prowadzą na parter oraz na pierwsze piętro. Naturalnie rosnąca zieleń jest częścią kompozycji i łączy historię z przyszłością oraz architekturę z miastem.
Kiedy architektura łączy szkło z zielenią, a także nawiązuje do budownictwa tradycyjnego, staje się bardziej transparentna i subtelna. Takie zalety zastosowania materiałów z udziałem szkła widać na przykładzie „Meiji Jingu Museum” (Meidji Jingū Myūjiamu; 2019), zaprojektowanego także przez Kengo Kumę. Muzeum znajduje się przy alei prowadzącej do głównej świątyni Meiji Jingu, jednej z najsłynniejszych świątyń w Japonii. Muzeum nie tylko prezentuje sztukę i skarby zachowane w sanktuarium, ale także wyjaśnia historię budynków i otaczającego je dużego lasu. Nowy obiekt został podzielony na mniejsze formy, które są pokryte spadzistymi dachami. Ograniczono też wysokość okapów, aby zmniejszyć jego skalę (fot. 48). Przyjęto także segmentację zewnętrznej ściany tradycyjną metodą detailingową yamato-bari (japoński sposób układania desek).
W konstrukcji zastosowano stal o przekroju w kształcie litery H, aby zapewnić większą przejrzystość przestrzeni. Szczelina między kołnierzami H została wypełniona cyprysową deską (hinoki), aby zrównoważyć ostrość konstrukcji z delikatną atmosferą otaczającej przestrzeni. Szkło zostało w niektórych fragmentach elewacji przesłonięte stalowymi żaluzjami (fot. 49), w nawiązaniu do innej tradycyjnej metody – renji (pionowe drewniane żaluzje stosowane do zasłaniania okien, drzwi i innych otworów). Poprzez całkowicie przezierne szkło widać wnętrza wyłożone drewnem, które pozyskano z wyciętych podczas konstrukcji drzew miłorzębu japońskiego (keyaki) oraz drzew kamforowych (kanfā). Dzięki tym zabiegom obiekt zlokalizowany na terenach leśnych sanktuarium, uzyskał efemeryczny kształt stapiający drzewa z architekturą.
Realizacja tego samego autora w mieście Nagasaki
– „Nagasaki Prefectural Art Museum” (Nagasakiken
Bijutsukan; 2005) – spełnia nie tylko kryteria symbiozy
z zielenią (ma zielony dach, otoczona jest zielenią),
ale również mocno czerpie z tradycji (fot. 50). Muzeum
znajduje się na posesji, której środkiem biegnie
kanał. Aby zintegrować kanał z nowym budynkiem
utworzono przestrzeń pośrednią inspirowaną tradycyjną
werandą engawa, która pełni funkcję deptaku
dla mieszkańców miasta (fot. 51). Przestrzeń tę chronią
przed silnym słońcem kamienne „żaluzje”, które
zapewniają przyjemny cień. Otoczona jest przez
zieleń zarówno na wysokości terenu jak i na dachu.
Cały obszar dachu pełni również funkcję galerii i zapewnia
piękny widok na port Nagasaki. Kamienne
żaluzje nawiązują do tradycyjnych werand z drewnianymi
kratami w stylu kolonialnym, z których słynie
Nagasaki. Dzięki nim budynek spełnia wszystkie
walory użytkowe, jednocześnie idealnie wpisując się
w otoczenie. Muzeum ma szklane ściany kurtynowe
z pionowymi elementami drewnianymi (fot. 52). Szkło
i drewno nawiązują do architektury tradycyjnej, której
skala w nowej realizacji uległa transformacji. Przez
kanał przerzucono pomost w kształcie szklanego pudełka.
Odwiedzający muzeum przechodzą przez ten
most, doświadczają bliskości wody, a następnie idą do
galerii. Przykład z Nagasaki przedstawia udane efekty
połączenia szkła z zielenią, a także z wodą. Budynek
inspirowany jest też budownictwem historycznym
oraz tradycyjną architekturą japońską.
Efekt nawiązania do tradycji – przenikanie i lekkość
W Japonii architekci często czerpią z wartości estetycznych
architektury tradycyjnej. Współczesna architektura
inspirowana tradycją albo przenosi pewne
formy, które charakteryzuje lekkość oraz przenikanie
brył i powierzchni, albo kontynuuje wartości minimalizmu.
Na lekkość wpływa przede wszystkim zastosowanie
szkła, które często tworzy duże powierzchnie
i całkowicie przezierne elewacje.
Budynek „Toraya” (2018) – głównej siedziby firmy
produkującej tradycyjne japońskie słodycze wagashi,
znajduje się w tokijskiej dzielnicy Akasaka. Zaprojektowany
został przez Hiroshi Naitō [15]. Ma szklano-
drewnianą fasadę zwieńczoną dachem pokrytym
czarnym lakierem, wykonanym w tradycyjnej technice
shikkui i ozdobionym logo z tygrysem (fot. 53).
Ściany i sufity wyłożone panelami z cyprysów Yoshino
zostały równoważone w swoim wyrazie przez ścianę
z czarnego tynku, tworząc nowoczesną ekspresję
japońskiej estetyki. Szkło zostało sharmonizowane
z jasnym, ciepłym drewnem oraz czarną stalową konstrukcją
(fot. 54). Szkło też zapewnia wgląd do wnętrz,
dzięki czemu wyrafinowaną estetykę można podziwiać
z poziomu ulicy. Logo „Toraya” i żelazne kraty pochodzące
z oryginalnego budynku są widoczne przez
stalowo-szklane ściany osłonowe (fot. 55). Wielkość i
ciężar bryły zostały zmniejszone dzięki lekkości szkła
i przenikaniu światła do wewnątrz budynku. Mimo
nowej formy architektura budynku przekazuje tradycję
dotyczącą zarówno budownictwa, jak i dziedzictwa
kulturowego.
Szkło jest materiałem, który dobrze komponuje
się z zabytkami oraz architekturą nawiązującą do
tradycji. Szczególnie w przypadku architektury japońskiej,
szkło zapewnia podobną do tradycyjnej estetykę
opartą na prostocie, gradacji stopnia przezierności
oraz na lekkości. W przypadku świątyni „Zuishōji
Temple” (Zuishōji; 2018) w dzielnicy Minato-ku w Tokio,
szklane ściany osłonowe zostały zastosowane we
fragmentach, gdzie wnętrza miały być wyeksponowane
(fot. 56). Projekt Kengo Kumy dotyczył nowego
budynku mieszkalnego dla kapłanów. Nowy obiekt
został zaplanowany na osi, zgodnie z układem chińskich
świątyń. Po południowej stronie znajduje się
krużganek w kształcie litery U, a na środku dziedzińca
zbiornik wodny z małą sceną. Budynek jest wsparty
na stalowo-drewnianej konstrukcji ramowej. Drewniane
legary i żaluzje na zewnątrz rezonują ze sobą
i tworzą geometryczny wzór, który ma podkreślać
wyjątkowość tej świątyni. Na wyraz architektury składają
się rzeczywiste skrzydła obiektu oraz ich odbicia
w wodzie, a także na szklanej elewacji. Drewniane
legary współgrają z drewnianym wystrojem wnętrza
i widocznymi matami tatami (fot. 57). Mimo pewnego
ciężaru wizualnego drewna, drewniano-stalowa
konstrukcja „unosi się” dzięki szkłu i strzelistemu
kształtowi dachów.
Na podstawie dotychczasowych przykładów, widać
jak Kengo Kuma, jeden z czołowych japońskich
architektów ma ambicję, aby ponownie, tak jak to
było przed modernizacją w okresie Meiji, „pokryć Tokio
drewnem”. W wielu swoich realizacjach Kuma stosuje
drewno w połączeniu ze stalą i szkłem. Jednym
z kolejnych przykładów, także nawiązującym do tradycji,
czego wynikiem jest przenikanie i lekkość, jest
„Asakusa Culture Tourist Information Center” (Asakusa
Bunka Kankō Senta; 2012). Obiekt, którego funkcją
jest informacja turystyczna, mieści także salę konferencyjną,
salę wielofunkcyjną i przestrzeń wystawienniczą.
Położony jest naprzeciwko słynnej bramy
Kaminari-mon, prowadzącej do najstarszej świątyni
w Tokio – Sensō-ji Kannon. Budynek rozciąga się
w pionie nad tętniącą życiem dzielnicą Asakusa w postaci
nowoczesnej wersji nagaya – tradycyjnych drewnianych
budynków w historycznym centrum miasta
shitamachi (fot. 58). Okna, w regularnym rytmie pionowych
cedrowych osłon przeciwsłonecznych, tworzą
inną perspektywę na każdym piętrze, sprawiając
wrażenie że bryła składa się z ośmiu spiętrzonych
„warstw”, które stanowią jakby osobne „domy” z oddzielnymi
dachami w ramach jednego wieżowca.
Dachy te nie tylko dzielą konstrukcję na osiem parterowych
domów, ale także określają funkcję każdego
piętra. Pierwsze i drugie piętro ma atrium i wewnętrzne
schody, na 6 piętrze znajduje się taras widokowy.
Ponieważ kąty dachów różnią się w zależności
od piętra, każde piętro w inny sposób odnosi się
do otoczenia, nadając niepowtarzalny charakter każdej
przestrzeni. Pod względem konstrukcyjnym jest
to stalowo-szklany budynek, w którym rytm pionowych
elementów drewnianych definiuje fasadę nawiązując
do architektury tradycyjnej (fot. 59). „Warstwy”
poszczególnych kondygnacji odzwierciedlają
japońską estetykę wabi-sabi, piękno pochodzące nie
z nieskazitelnej symetrii, ale z prostoty, naturalności,
a także z użyteczności. Przezierne szkło nadaje budynkowi
lekkości i umożliwia przenikanie światła dziennego
oraz iluminuje go w nocy. Z uwagi na szklaną
elewację, wygląd bryły zmienia się w zależności od
światła i pory dnia (fot. 58). Budynek nawiązuje do
tradycji, ale jego wyrazista konstrukcja i nowoczesne
szkło stanowią także pomost do współczesności.
Efekt ekspresji konstrukcji
Stalowo-drewniana konstrukcja z udziałem szkła,
często także powiązana z tradycją, może być źródłem
wartości estetycznych, takich jak wyrazistość, dynamika
i przestrzenność. Efekt ekspresji konstrukcji polega
na jej uwydatnieniu oraz na posługiwaniu się planem
konstrukcyjnym jako zasadniczą koncepcją projektową.
Następny projekt Kengo Kumy, „Yugawara
Station Square” (Yugawara Ekimae Hiroba; 2017), jest
jednym z takich, w których konstrukcja jest głównym
środkiem wyrazu. Obiekt na placu stacyjnym inspirowany
jest tradycyjną japońską przestrzenią engawa
– będącą swego rodzaju pomostem pomiędzy wnętrzem,
a zewnętrzem. W budynku tradycyjnym termin
ten odnosi się do wychodzącej do ogrodu werandy,
a w przypadku dworca w Yugawara w prefekturze
Kanagawa, jest to półotwarty budynek, który będąc
elementem placu stacyjnego metaforycznie łączy kolej
z miastem. Pochyły dach ma konstrukcję stalowodrewnianą
i pokryty jest falistymi płytami szklanymi
(fot. 60). Oprócz tego, pod szklanym dachem jest jeszcze
jedna konstrukcja drewniana. Dzięki szklanej płycie
przestrzeń jest dobrze doświetlona. Skala obiektu
została zharmonizowana z niską zabudową miasta,
które jest jednym z najbardziej znanych kurortów
(onsen) z gorącymi źródłami. Drewno cedrowe nadaje
budynkowi ciepły i przyjazny image. Woda z gorącego
źródła napływa do przestrzeni pod dachem,
gdzie znajdują się małe baseniki teyu, w których można
moczyć ręce, a wraz ze światłem, jakby przesączającym
się przez szkło, para wodna delikatnie wypełnia
pomieszczenie. Dach ma specjalnie skomponowane,
nadwieszone oświetlenie, a wszystkie elementy
wyposażenia (tablice informacyjne, ławki, baseny
wodne) są drewniane (fot. 61). Oprócz instalacji
do kąpieli rąk i suchej mgiełki, która czerpie wodę
z gorącego źródła, pochyły dach z falistej płyty szklanej
i duży dach złożony z drewnianych żaluzji tworzą
jasną i otwartą przestrzeń, przyjazną dla użytkowników
stacji. Konstrukcja jest dynamiczna, ale jednocześnie
też lekka i elegancka.
Podobną dynamiką i elegancją charakteryzuje
się inny budynek tego samego autora, mieszczący
restaurację, „Mikuni Izu Kōgen” (Mikuni Izukōgen;
2019). Restauracja położona jest na klifie półwyspu
Izu w prefekturze Shizuoka, który dalej wychodzi
na zatokę Sagami. Konstrukcja budynku, którą jest
hybrydowa rama stalowo-drewniana, nawiązuje do
jego usytuowania, a także do tradycyjnej architektury
japońskiej. Na przestrzeni dziejów opracowywano
różne metody budowy, które miały pośredniczyć
między architekturą, a niezwykle złożoną topografią
Japonii. Jedna z tych metod, kake-zukuri wykorzystuje
podpory do posadowienia budynku na stromym
zboczu. Przykładem takiego rozwiązania konstrukcyjnego
jest słynna świątynia Kiyomizu-dera w Kioto. Na
potrzeby nowego obiektu w Shizuoka została zbudowana
współczesna, ażurowa konstrukcja kake-zukuri
przy użyciu hybrydowej stalowo-drewnianej ramy.
Dach jest drewniany, a bryła stalowo-szklana (fot. 62).
Szklane ściany osłonowe są całkowicie transparentne,
dzięki czemu budynek stapia się z zielenią. Podparcie
na skarpie zostało wykonane z desek cyprysowych.
Jasne drewno cyprysowe oraz wykończone
drewnem wnętrza tworzą ciepły klimat. Bogatą teksturę
drewnianej kratownicy równoważą szklane tafle
(fot. 63). W rezultacie udało się stworzyć dynamiczną,
nowoczesną konstrukcję z historycznym rodowodem.
Szkło pełni funkcję wypełnienia ścian osłonowych,
przegród oraz balustrad na nowym dworcu
w Tokio – „Takanawa Gateway Station” (Takanawa
Gētowei eki; 2020), zaprojektowanym również przez
Kengo Kumę. Inwestycja ta, podobnie jak „Stadion
Narodowy”, była zaplanowana w związku z igrzyskami
olimpijskimi „Tokio 2020”. Projekt dworca nawiązując
do tradycji, wykorzystuje nowoczesną konstrukcję
i materiały szklane. Dworzec ma duży, biały dach
membranowy ze stali i włókna szklanego pokrytego
fluorożywicą (dług. 110 m), którego koncepcja wynikła
z inspiracji sztuką układania papieru origami. Został
zaprojektowany tak, aby w ciągu dnia wchłaniał
światło słoneczne, a nocą odbijał je jak latarnia. Materiał
ma wysoki współczynnik odbicia ciepła i w pełni
wykorzystuje przyjazne dla środowiska technologie,
takie jak redukcja energii świetlnej o 10% poprzez
zapewnienie wystarczającego doświetlenia. Stalowa
rama hybrydowa wykorzystuje drewno z prefektury
Fukushima. Laminowane drewno cedrowe zostało
umieszczone między stalowymi ramami i przymocowane
śrubami o dużej wytrzymałości. Z kolei połączenie
kolorystyczne drewna sugi z bielą stali nasuwa
skojarzenia z japońskimi przesuwanymi ekranami
shōji. Drewno, które jest wiodącym materiałem wykończeniowym,
zostało użyte na elewacji, do osłony
filarów, na ściany, ławki na peronach, a także w sensie
wizualnym również na podłogi, ponieważ zastosowano
płytki drewnopodobne [26]. Tradycyjną technikę
układania desek yamato-bari zastosowano w celu
nadania drewnianym ścianom nierównej powierzchni.
Szyby zespolone stanowią przeszklenie ścian. Dzięki
dużym połaciom szkła, hol dworca i perony są dobrze
doświetlone światłem dziennym (fot. 64). Stalowa
konstrukcja jest dynamiczna, chociaż traci w miejscach,
gdzie podpory zostały obudowane drewnem.
Dworzec Takanawa Gateway ma szereg nowoczesnych
i przyjaznych dla środowiska rozwiązań: panele
słoneczne, generatory wiatrowe, oświetlenie LED,
ekrany akustyczne oraz roboty, które służą do udzielania
informacji pasażerom, sprzątania i zapewnienia
bezpieczeństwa. Na stacji zamontowano szkło zasilane
energią słoneczną (AGC). Okna zostały wyposażone
w ekrany zacieniające sudare, na wzór tradycyjnych.
Nowoczesne szkło jest także elementem przegród
wewnątrz stacji (fot. 65). Duża, przezierna przestrzeń
wzmacnia efekt ekspresji konstrukcji. Dworzec
odzwierciedla też elegancję, jaką mogą prezentować
projekty infrastrukturalne, łączące funkcję z estetyką.
Fot. 46. Tokio – „Japan National Stadium”, 2019
Fot. 47. Tokio – „La Kagu”, 2014
Fot. 48. Tokio – „Meiji Jingu Museum”, 2019
Fot. 49. „Meiji Jingu Museum” – detale
Fot. 50. Nagasaki – „Nagasaki Prefectural Art Museum”, 2005
Fot. 51. „Nagasaki Prefectural Art Museum” – kanał
Fot. 52. „Nagasaki Prefectural Art Museum” – elewacja wejściowa
Fot. 53. Tokio – „Toraya”, 2018
Fot. 54. „Toraya” – elewacja wejściowa
Fot. 55. „Toraya” – przezierna ściana osłonowa
Fot. 56. Tokio – „Zuishōji Temple”, 2018
Fot. 57. „Zuishōji Temple” – przenikanie
Fot. 58. Tokio – „Asakusa Culture Tourist Information Center”, 2012
Fot. 59. “Asakusa Culture Tourist Center” – elewacja
Fot. 60. Prefektura Kanagawa – „Yugawara Station Square”, 2017
Fot. 61. „Yugawara Station Square” – dach
Fot. 62. Pref. Shizuoka – „Mikuni Izu Kōgen”, 2019
Fot. 63. „Mikuni Izu Kōgen” – konstrukcja
Fot. 64. Tokio – „Takanawa Gateway Station”, 2020
Fot. 65. „Takanawa Gateway Station” – detale
dr Ewa Maria Kido, CTI Engineering Co., Ltd., Tokio; Tokyo City University, Tokio
prof. Zbigniew Cywiński, Politechnika Gdańska
Bibliografia
[1] Cywiński Z., Kido E.M.: Kulisy architektury szkła w Japonii. „Świat Szkła” 4/2012.
[2] Kido E.M., Cywiński Z.: Nowa architektura szkła w Japonii – Budynki komercyjne. „Świat Szkła”: 6/2012 – Część 1 i 7-8/2012 – Część 2.
[3] Kido E.M., Cywiński Z.: Nowa architektura szkła w Japonii – Budynki użyteczności publicznej. „Świat Szkła”: 11/2012 – Część 1 i 12/2012 – Część 2.
[4] Kido E.M., Cywiński Z.: Nowa architektura szkła w Japonii – Stacje kolejowe. „Świat Szkła”: 5/2013 – Część 1 i 11/2013 – Część 2.
[5] Kido E.M., Cywiński Z.: Nowa architektura szkła w Japonii – Terminale lotnicze, „Świat Szkła” 12/2013.
[6] Kido E.M., Cywiński Z.: Nowa architektura szkła w Japonii. Miejsca obsługi podróżnych na autostradach. „Świat Szkła”: 6/2014 – Część 1 i 7-8/2014 – Część 2.
[7] Kido, E.M., Cywiński, Z.: Current trends of the steel-glass architecture in Japan, „Świat Szkła” 2/2020.
[8] Kido E.M., Cywiński Z.: Nowa architektura szkła w Japonii – Architektura kreowana szkłem w realizacjach firmy Bohlin Cywinski Jackson dla Apple Inc. „Świat Szkła” 9/2015.
[9] Kido, E.M., Cywiński, Z.: Szkło artystyczne w architekturze japońskiej, „Świat Szkła”: 6/2018 – Część 1, 1/2019 – Część 2, 9/2019 – Część 3, 10/2019 – Część 4 i 12/2019 – Część 5.
[10] http://poloniajaponica.jp/obserwacje-japonskie/item/1528-architektura-kengo-kumy-kengo-kuma-alab-for-materials (23.01.2021).
[11] Kuma, K.: Anti-object: the dissolution and disintegration of architecture, Architectural Association Publications, London, 2008.
[12] https://tokyotoilet.jp/en/ (24.01.2021).
[13] https://www.senju-museum.jp/en/about/architecture/ (24.01.2021).
[14] https://www.tozai-as.or.jp/mytech/05/05_furuya17.html (24.01.2021).
[15] Kido, E.M., Cywiński, Z.: Najnowsza japońska „architektura materiałów”: szkło i stal (część 1), „Świat Szkła” 03/2021, str. 3-9.
[16] http://poloniajaponica.jp/obserwacje-japonskie/item/859-architektura-i-moda (25.01.2021).
[17] Kamioka, S., Harashima, H., Naitō H.: Mikimoto Ginza Honten, Shinkenchiku 12, 2012.
[18] Muszyńska-Łanowy, M.: Fasety na fasadzie – trzeci wymiar szklanej skóry, Świat Szkła 12/2012.
[19] https://seele.com/references/fendi-store-tokyo (1.02.2021).
[20] https://en.wikiarquitectura.com/building/audi-forumtokyo/ (1.02.2021).
[21] https://www.nikken.co.jp/en/projects/highrise/shibuya_scramble_square_the_first_phases.html (2.02.2021).
[22] https://www.archdaily.com/937201/louis-vuitton-maisonosaka-midosuji-jun-aoki-and-associates (1.02.2021).
[23] Kido, E.M., Cywiński, Z.: Najnowsza japońska „architektura materiałów”: szkło i stal (część 2), „Świat Szkła”04/2021, str. 8-12.
[24] https://zielonewiadomosci.pl/tematy/miasto-2/zielona-architektura-w-praktyce/ (8.06.2021).
[25] https://www.euronews.com/green/2021/05/12/5-magnificent-examples-of-green-architecture-aroundthe-world (8.06.2021).
[26] https://www.tetsudo.com/report/222/ (8.06.2021).
Całość artykułu w wydaniu drukowanym i elektronicznym
Inne artykuły o podobnej tematyce patrz Serwisy Tematyczne
Więcej informacji: Świat Szkła 6/2021