Ślad CO₂ jako punkt odniesienia dla zrównoważonego rozwoju?

1. „Jeśli odrobisz swoją pracę domową, my odrobimy naszą!”
W każdy piątek dzieci w wieku szkolnym stoją z takimi hasłami w wielu miastach Europy i nadal otrzymują ogólnikowe odpowiedzi. Ostatecznie jednak nie da się obejść sedna postulatów – jak największej redukcji emisji CO₂ w ciągu kilku lat.

Skutki realizacji tej idei są różnorodne, wymagające i odczują je wszyscy. Budownictwo, zużycie materiałów budowlanych, produkcja okien, drzwi i również będą musiały wnieść swój wkład – aż do najmniejszego elementu (małej śruby).

 Rys. 1. Europejski Zielony Ład (źródło: Komunikat Komisji – COM (2019) 640 final, Bruksela 2019)

2. „Zmiana systemu, a nie zmiana klimatu”
W ramach międzynarodowych zobowiązań zawartych w Paryskim Porozumieniu Klimatycznym oraz w ramach inicjatywy europejskiego Zielonego Ładu (Green Deaal) cała Unia Europejska (UE), a tym samym wszystkie kraje członkowskie, zobowiązały się do znacznego ograniczenia emisji CO₂. Celem jest ograniczenie globalnego ocieplenia do poziomu znacznie poniżej dwóch stopni Celsjusza.

Można to osiągnąć tylko wtedy, gdy w sektorze budowlanym osiągniętoby znaczne zmniejszenie zużycia CO₂, a sektor ten jest odpowiedzialny za około 30% emisji gazów cieplarnianych w Niemczech.

Rys. 2. W holistycznej rachunkowości wszystko ma znaczenie

Na poziomie europejskim Zielony Ład (rys. 1) jest obecnie również głównym impulsem w postaci środków finansowych dla sektora budowlanego. Cele Komisji Europejskiej w zakresie budownictwa można podsumować następująco: remontując swoje mieszkania i budynki możemy oszczędzać energię, chronić przed ekstremalnym upałem lub zimnem oraz podejmować działania przeciwko ubóstwu energetycznemu.

Innymi słowy, Komisja Europejska zajmuje się takimi kluczowymi zagadnieniami, jak: izolacja termiczna (w zimie i w lecie) oraz efektywność energetyczna wyrobów budowlanych (okien, drzwi, fasad). Ze względu na rosnące ceny paliw, stwierdzenie „nie stać mnie już na ogrzewanie” (= ubóstwo energetyczne) jest bardzo aktualnym problemem, któremu można przeciwdziałać poprzez poprawę efektywności energetycznej przegród zewnętrznych, a tym samym zmniejszenie zużycia energii.

Tak więc plany UE wyglądają następująco:
- zobowiązanie państw członkowskich do renowacji co najmniej 3% całkowitej powierzchni wszystkich budynków użyteczności publicznej rocznie;
- ustanowienie wymagań odnośnie poziomu 49% energii odnawialnej w budynkach do 2030 r.
oraz
- zobowiązanie państw członkowskich do zwiększenia wykorzystania energii odnawialnej do ogrzewania i chłodzenia o 1,1 punktu procentowego rocznie do 2030 r.

Rys. 3. Trzy elementy składowe zrównoważonego wykorzystania materiałów (zdjęcia: © Africa Studio, Zerbor, arahan – wszystkie stock.adobe.com)

3. „Jesteś na haju CO₂”
Jak dotąd sektor budowlany skupiał się głównie na zmniejszeniu zużycia energii. W dużej mierze ignorowano emisje powstające podczas wytwarzania i transportu materiałów budowlanych, wznoszenia budynków i etapu ich użytkowania. Wraz z coraz niższym zużyciem energii przez budynki, wzrasta wpływ materiałów budowlanych (w czasie całego ich cyklu życia) na emisje CO₂.

Nadszedł zatem czas, aby rozszerzyć zakres rozważań i przyjąć całościowe spojrzenie na emisje w kontekście gospodarki o obiegu zamkniętym. Daje to producentom możliwość kompletnego spojrzenia na produkty i rozważenia emisji na wszystkich etapach cyklu życia wyrobów. Uwidacznia to wysiłki przemysłu w celu oszczędnej produkcji materiałów, przyjaznej dla środowiska produkcji komponentów i recyklingu  produktów.

Można wziąć pod uwagę pozytywne efekty, takie jak oszczędność energii dzięki zyskom słonecznym z przezroczystych komponentów, a także zmniejszenie potrzeb odnośnie wydajności chłodniczej systemów klimatyzacyjnych dzięki adaptacyjnej ochronie przeciwsłonecznej.

Uwzględniane są również niskie koszty konserwacji i pielęgnacji lub długie cykle użytkowania, a także możliwość separacji komponentów na materiały jednego rodzaju pod koniec cyklu życia. Jednostronne spojrzenie na oszczędność energii w okresie zimowym to już przeszłość.

Przy obecnie dostępnych parametrach uzyskanych na podstawie wartości fizycznych i dużej liczby kryteriów z Zasad Kategorii Produktów (PCR) dla różnych wyrobów budowlanych, trudno jest jednak planistom lub inwestorom wybrać najbardziej korzystny ekologicznie produkt. Obiektywne porównanie w fazie planowania wymaga znacznie uproszczonych kluczowych danych lub etykiet energetycznych. Ślad CO₂ jako miara przyjazności produktu dla klimatu jest oczywisty.

Niestety, wpływ produktów na środowisko ujawnia się obecnie dopiero w późniejszym procesie certyfikacji budynku - jeśli w ogóle dąży się do certyfikacji środowiskowej. Wtedy zwykle nie jest już możliwe przejście na produkty bardziej oszczędzające zasoby, ponieważ są one na stałe zainstalowane w budynku.

Wpływ produktu na środowisko w całym jego cyklu życia można uwidocznić za pomocą łatwych do zrozumienia etykiet, takich jak ślad CO₂. Umożliwia to decydentom porównanie ze sobą różnych produktów i podjęcie świadomej decyzji na rzecz zrównoważonego wyrobu.

Rys. 4. Czasy stają się coraz trudniejsze

4. „W przeszłości ryba była w opakowaniu, dziś opakowanie jest w rybie!”
Rosnące ceny wszelkiego rodzaju materiałów budowlanych wskazują również, że konieczne jest ponowne przemyślenie strony surowcowej (rys. 3). Wiele materiałów nadających się do recyklingu nadal trafia na składowiska lub do spalania, ponieważ brakuje możliwości ich odpowiedniego demontażu, separacji i przetwarzania.

Z jednej strony dlatego, że materiały budowlane, zwłaszcza z ubiegłego wieku, mogą być zanieczyszczone substancjami szkodliwymi, takimi jak azbest, metale ciężkie itp., a tego nie da się wyjaśnić bez szczegółowej analizy. Z drugiej strony materiały/substancje te często nie są dostępne w czystej postaci, ale są „zanieczyszczone” klejami, powłokami, materiałami wzmacniającymi i wieloma innymi elementami.

Dobrze funkcjonujące systemy recyklingu w przemyśle dbają głównie o zagospodarowanie stosunkowo czystych pozostałości z produkcji. Odzyskiwanie profili metalowych z istniejących konstrukcji wymaga znacznie rozbudowanych koncepcji analiz i przetwarzania.

Ponadto należy opracować nowe postrzeganie/ podejście do produktów wykonanych z materiałów pochodzących z recyklingu. Inne branże (meblarstwo, motoryzacja itp.) już dobrze sobie poradziły, jeśli chodzi o akceptację przez klientów wykorzystania materiałów pochodzących z recyklingu. Materiały z recyklingu są dziś wykorzystywane jako argument sprzedażowy.

Nowe produkty powinny oczywiście być projektowane z punktu widzenia łatwego rozdzielania i uzyskiwania czystych jednorodnych materiałów, aby umożliwić recykling materiału jednego rodzaju. W przyszłości celem powinno być ponowne wykorzystanie materiałów tego samego typu na tym samym poziomie jakości (porównywalnym do pierwotnego materiału).

5. „2 stopnie więcej i mamy globalną powódź!”
Nawet mając ambitne cele dotyczące zmniejszenia produkcji CO₂, należy zaakceptować, że zmian klimatu nie da się już uniknąć. Wzrost liczby katastrof i zmian związanych z klimatem jest już faktem. Tornado w Kilonii, powódź w dolinie rzeki Ahr, pożary lasów w Brandenburgii, opady gigantycznego gradu w Chiemgau… to przerażające, jak często nawiedzają nas takie zdarzenia.

W przypadku okien, drzwi i fasad wymagania/zasady projektowania należy zatem określić tak, aby były bardziej „zawyżone“, a powstające konstrukcje bardziej wytrzymałe. Efekty, które należy tu wziąć pod uwagę, są zróżnicowane (ryc. 4). Bardziej stabilna konstrukcja komponentów, mniejsze zmiany termiczne i wyższa odporność na temperaturę, większa odporność na ulewne deszcze aż do odporności na zalanie… wymagane jest mądre wykorzystanie konstrukcji i materiału.

Ale wymagana jest również odpowiednio zaprojektowana architektura. Wprowadzono już wiele korekt, dzięki którym komponenty i budynek są bardziej dostosowane do zmian klimatycznych. Rozmiary, podziały okien, sposoby otwierania, rozmieszczenie okien - tu musi nastąpić ponowne przemyślenie użycia materiałów.

6. Wniosek: „Gotowi na przyszłość!
Nagłówki rozdziałów w tym artykule pochodzą z plakatów protestacyjnych ruchu „Piątki dla przyszłości”. Wykonanych przez młodych ludzi, którzy za kilka lat będą nabywcami i użytkownikami budynków i okien, a dla których bilans CO₂, zużycie zasobów i recykling są bardzo ważne.

W każdym razie sensowne jest odpowiednie wykorzystanie technologii okiennej we wszystkich jej aspektach, aby zrównoważyć wpływ na środowisko i pokazać jej ścisłe korelacje ze śladem CO₂.
- ochrona przed upałem w lecie,
- korzyści,
- straty energii przez przenikanie/ucieczkę ciepła przez przegrody i wentylację,
- wykorzystanie energii w produkcji, konserwacji i eksploatacji,
- wykorzystanie materiałów

Nadchodzące zmiany wydają się przytłaczające i zagrażają dotychczasowym modelom biznesowym. Ale to nic nowego. Bob Dylan powiedział o przepaści pokoleniowej na początku lat 60.: „Walka, która toczy się na zewnątrz, wkrótce będzie wstrząsać oknami i ścianami. Ponieważ czasy się zmieniają.” (The Times They Are a-Changin’)

A te zmiany dają ogromne możliwości wprowadzenia nowych produktów i usług, które przetrwają w nowym klimacie. Dla branży, której największym motorem napędowym ostatnich kilkudziesięciu lat była optymalizacja strat energii, szanse na opanowanie kolejnych innowacyjnych technologii są zdecydowanie duże. 

prof. Jörn P. Lass, ift Rosenheim

Przedstawicielem Instytutu ift Rosenheim w Polsce jest Andrzej Wicha:  Adres poczty elektronicznej jest chroniony przed robotami spamującymi. W przeglądarce musi być włączona obsługa JavaScript, żeby go zobaczyć.

Bibliografia
[1] EN ISO 14040:2021-02 Zarządzanie środowiskowe – Ocena cyklu życia – Zasady i struktura
[2] EN ISO 14044:2021-02 Zarządzanie środowiskowe – Ocena cyklu życia – Wymagania i wytyczne
[3] EN 15804:2020-03 Zrównoważone obiekty budowlane – Deklaracje środowiskowe wyrobów – Podstawowe zasady kategoryzacji wyrobów budowlanych
[4] COM (2019) 640 final, Komunikat Komisji – Europejski Zielony Ład; Bruksela 2019

Całość artykułu w wydaniu drukowanym i elektronicznym 

Inne artykuły o podobnej tematyce patrz Serwisy Tematyczne 
Więcej informacji:  Świat Szkła 5/2022