Zewnętrzne wejścia do budynków przeznaczonych na pobyt ludzi są zazwyczaj wyposażone w drzwi, które powinny chronić przed nadmiernym dopływem chłodnego powietrza i nieuprawnionym wejściem, oraz umożliwiać komunikację.
W niektórych przypadkach niezbędnym jest zastosowanie drzwi przeciwpożarowych tworzących przegrodę ogniową – gdy są zamknięte, jak również zapewnić szybką ewakuację (w razie takiej konieczności) – gdy są otwarte. Drzwi mogą być otwierane i zamykane ręcznie lub mechanicznie, w tym przy pomocy zamykaczy.
Fot. 2. Zamykacz drzwiowy z ramieniem nożycowym TS 2000 VBC (fot. Ragen)
Charakterystyka i wymagania
Konieczność stosowania w drzwiach wejściowych zamykaczy zwanych popularnie samozamykaczami, wynika m.in. z wymagań zawartych w rozporządzeniu Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie Warunków Technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowania (Dz. U. z 2019 r., poz. 1065 z późniejszymi zmianami).
W dokumencie tym znajduje się zapis, iż należy zapewnić ochronę wejść z zewnątrz budynku i do pomieszczeń przeznaczonych na pobyt ludzi przed nadmiernym dopływem chłodnego powietrza, co można najprościej uzyskać poprzez zastosowanie zamykacza drzwiowego. Rozporządzenie odnosi się także do bezpieczeństwa pożarowego, w tym do drzwi o wymaganej klasie odporności ogniowej, które powinny być wyposażone w urządzenie zapewniające samoczynne zamykanie otworu w razie pożaru. Również ten wymóg najłatwiej spełnia się za pomocą zamykacza.
Zamykacze drzwiowe obejmuje norma PN-EN 1154 Okucia budowlane – Zamykacze drzwiowe z regulacją przebiegu zamykania – Wymagania i metody badań. Jej zakres jest ograniczony do zamykaczy drzwiowych uruchamianych ręcznie, w przypadku których, energia niezbędna do zamknięcia jest wytwarzana przez użytkownika przy otwieraniu drzwi tak, że kiedy skrzydło zostaje zwolnione, to powraca w kontrolowany sposób do położenia zamknięcia.
Obejmuje także wszelkie ramiona i dźwignie, wsporniki, ślizgi, górne trzpienie zawiasowe oraz inne części dostarczane wraz z zamykaczem, które są potrzebne do jego zainstalowania i działania. Dodać należy, iż poza zakresem normy są zamykacze sprężynowe oraz zamykacze zawierające elektrycznie zasilane mechanizmy przytrzymujące drzwi w położeniu otwartym, przeznaczone do stosowania w zespołach drzwi przeciwpożarowych (tzw. przytrzymywacze otwarcia).
W normie PN-EN 1154 wyspecyfikowano trzy rodzaje wymagań:
- dotyczące informacji o wyrobie,
- eksploatacyjne,
- dodatkowe, dla zamykaczy przewidzianych do zamontowania w drzwiach przeciwpożarowych.
Pierwsze z wymagań stanowi, aby wraz z wyrobem dostarczać przejrzystą i szczegółową instrukcję montażu, regulacji i konserwacji, która powinna obejmować wszelkie ograniczenia kąta otwarcia oraz w jasny sposób precyzować wielkość zamykacza dla danej pozycji montażu.
Kolejne wymagania dotyczące zakresu eksploatacji są w dość szczegółowy sposób określone, z których do najistotniejszych naliczyć należy:
- trwałość – zamykacz powinien być zdolny do zamykania drzwi próbnych od kąta otwarcia 90° przez co najmniej 500 000 cykli, przy czym zamykacz dwustronnego działania (do drzwi wahadłowych) powinien być wstanie zamykać przez co najmniej 250 000 cykli w każdym kierunku,
- moment zamykający – po 5 000 i po 50 000 cykli, zmierzone wartości momentów zamykających dla poszczególnych wielkości zamykaczy, nie powinny być mniejsze niż wartości podane w stosownej tablicy normy,
- moment otwierający – po 5 000 cykli, maksymalny zmierzony moment otwierający dla poszczególnych zamykaczy, nie powinien przekraczać wartości określonych w stosownej tablicy normy,
- skuteczność – zmierzona po 5 000 i 500 000 cykli, dla poszczególnych wielkości zamykaczy nie powinna być mniejsza niż wartości podane w stosownej tablicy normy,
- czas zamykania – po 5 000 i 500 000 cykli, powinno być możliwe nastawienie czasu zamykania drzwi od kąta otwarcia 90° na wartość 3 s lub mniejszą i na wartość 20 s lub mniejszą,
- kąty działania – zamykacz zainstalowany zgodnie z instrukcją powinien pozwalać drzwiom próbnym na otwieranie zgodnie z ich klasą i podczas zamykania powinien kontrolować ruch skrzydła co najmniej od kąta rozwarcia 70°, aż do pozycji zamknięcia,
- parametry przeciążeniowe – zamykacz powinien być zdolny wytrzymać zamykające badania przeciążeniowe wg stosownych zapisów w normie,
- zależność działania od temperatury – czas zamykania nastawiony na 5 s w temperaturze otoczenia +20°C, podczas badania w temperaturze -15°C i +40°C nie powinien wzrosnąć więcej niż do 25 s, ani zmniejszyć się bardziej niż do 3 s,
- wyciek płynu i uszkodzenie – w trakcie badań nie powinien wystąpić wyciek płynu z zamykacza oraz jego uszkodzenie, w tym ramion.
Trzeci rodzaj wymagań odnosi się do zamykaczy przeznaczonych do stosowania w drzwiach przeciwpożarowych i/lub dymoszczelnych, które powinny wykazywać dodatkowe właściwości czynnie przyczyniające się do spełniania podstawowych wymagań dotyczących bezpieczeństwa przeciwpożarowego – samodzielnie, albo jako element kompletnego zespołu drzwiowego (wymienione w załączniku A normy). Istotnym wymaganiem z tego zakresu jest odpowiedni moment zamykający przypisany do danej wielkości zamykacza drzwiowego.
Wymagana jest siła zamykania odpowiadająca co najmniej wielkości „3”, według stosownej tablicy zamieszczonej w normie.
Wielkość tą charakteryzuje m.in. szerokość skrzydła wynosząca maksymalnie 950 mm oraz masa drzwi próbnych nie przekraczająca 60 kg. Kolejne wymagania stanowią:
- zamykacz powinien być w stanie zamykać drzwi próbne od każdego kąta, do którego można je otworzyć,
- zamykacz nie powinien zawierać urządzenia przytrzymującego drzwi w położeniu otwarcia, chyba, że jest to urządzenie zasilane elektrycznie, zgodne dotyczącą go normą,
- regulatory powinny być albo ukryte, albo powinny się dać uruchomić jedynie za pomocą stosownego narzędzia,
- zamykacz powinien mieć taką konstrukcję, aby bez użycia narzędzia nie było możliwe w żaden sposób wstrzymanie jego działania zamykającego,
- wszelkie wbudowane mechanizmy opóźniające działanie powinny dać się nastawić na mniej niż 25 sekund, pomiędzy kątem zamykania drzwi wynoszącym 120°, a końcem strefy opóźniania.
Występuje jeszcze wymaganie, aby reprezentatywny dla swojego typu zamykacz drzwiowy, zainstalowany do zespołu drzwiowego, spełniał odpowiednie kryteria badań ogniowych. Badanie takie powinno być przeprowadzone na zespole drzwiowym naturalnej wielkości, zgodnie ze stosownymi normami.
Wybór i klasyfikacja
Właściwy wybór zamykacza drzwiowego w wyraźny sposób przekłada się na ograniczenie strat ciepła w pomieszczeniach, gdyż szybkie doprowadzenie do zamknięcia drzwi w dużym stopniu zmniejsza wywiewanie ciepłego powietrza. Dlatego istotnym aspektem przy wyborze zamykacza drzwiowego jest ustalenie cech przewidywanego użytkownika oraz dokładnych wymagań eksploatacyjnych i konstrukcyjnych.
W odniesieniu do wymagań eksploatacyjnych uwzględniać należy co najmniej następujące kryteria:
- siła zamykania,
- częstotliwość otwierania i zamykania,
- pożądany komfort i bezpieczeństwo działania,
- niezawodność eksploatacyjna,
- usytuowanie drzwi – wewnątrz czy na zewnątrz budynku.
Ponadto przy wyborze zamykacza należy obligatoryjnie wziąć pod uwagę wymiary skrzydła drzwiowego (szerokość i wysokość) oraz jego masę. Nie można także pominąć materiału, z jakiego są wykonane drzwi, przewidziane do zainstalowania w nich zamykacza.
Odmienne są bowiem zasady mocowania tego okucia w drzwiach drewnianych lub metalowych, a szczególnie szklanych.
Każdy zamykacz drzwiowy wykonany zgodnie z normą PN-EN 1154 powinien mieć określoną klasyfikację według sześciocyfrowego systemu kodowego. W skład kodu wchodzą poniżej wymienione pozycje.
Kategoria użytkowania (pierwsza cyfra). Do wszystkich drzwi wewnętrznych i zewnętrznych przeznaczonych do użytku publicznego i innego, gdy występuje mała motywacja do uważnego obchodzenia się z drzwiami, tzn. tam gdzie istnieje prawdopodobieństwo niewłaściwego użytkowania drzwi stosuje się:
- klasę 3: do zamykania drzwi od kąta rozwarcia co najmniej 105°,
- klasę 4: do zamykania drzwi od kąta rozwarcia 180°.
Klasyfikacja wg klasy 4 zakłada montaż standardowy zgodnie z instrukcją producenta. Ponadto w przypadku zastosowań drzwi narażonych na skrajne przypadki niewłaściwego użytkowania lub wystąpienia szczególnych ograniczeń kąta otwarcia, zaleca się stosowanie zamykaczy wyposażonych w funkcję ogranicznika tylnego lub odrębnego ogranicznika otwarcia drzwi.
Trwałość (druga cyfra). Do zamykaczy zgodnych
z ww. normą określa się tylko jedną próbę trwałościową:
n klasa 8: 500 000 cykli.
Wielkość zamykacza drzwiowego (trzecia cyfra).
Norma zawiera tablicę określającą siedem klas wielkości zamykaczy i związanych z tym parametrów.
Poniżej przedstawiono wyciąg z tablicy, odnoszący się do masy i szerokości skrzydła, zgodnie z którą określa się klasę zamykaczy.
Tam, gdzie zamykacz jest odpowiedni do danego przedziału wielkości, powinno się określić zarówno wielkość minimalną, jak i maksymalną.
Przydatność do zastosowania w drzwiach przeciwpożarowych/ dymoszczelnych (czwarta cyfra).
Określa się dwie klasy zachowania się zamykaczy w pożarze:
- klasę 0: nieodpowiednie do zastosowania w przeciwpożarowych/ dymoszczelnych drzwiach,
- klasę 1: odpowiednie do zastosowania w przeciwpożarowych/ dymoszczelnych drzwiach, podlegające warunkowi pozytywnej oceny udziału zamykacza w odporności ogniowej takich drzwi.
Bezpieczeństwo (piąta cyfra). Od wszystkich zamykaczy wymagane jest spełnienie „Wymagań Podstawowych” dotyczących bezpieczeństwa użytkowania.
Z tego względu określono tylko:
- klasę: 1.
Odporność na korozję (szósta cyfra). Określa się pięć klas odporności na korozję według normy PN-EN 1670 Okucia budowlane – Odporność na korozję – Wymagania i metody badań:
-n klasę 0: nieokreślona odporność na korozję,
- klasę 1: niska odporność,
- klasę 2: średnia odporność,
- klasę 3: wysoką odporność,
- klasę 4: bardzo wysoką odporność.
Przykładowe cechowanie zgodne z wyżej przedstawionymi zasadami, umieszczone na tabliczce zamykacza drzwiowego firmy ASSA ABLOY, przedstawiono na fot. 1. Z zapisanej klasyfikacji wynika, iż dotyczy zamykacza zdolnego do zamykania drzwi od kąta otwarcia 180°, z trwałością klasy 8, z zakresem wielkości w klasach od 2 do 4, odpowiedniego do stosowania w drzwiach przeciwpożarowych, mającego klasę bezpieczeństwa 1 i bardzo wysoką odporność na korozję.
Fot. 1. Oznakowanie systemem kodowym zamykacza stalowanie wymaga jednak wyposażenia w dodatkową drzwiowego (fot. Mibar)
(...)
(...)
inż. Zbigniew Czajka
Literatura
1. Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie Warunków Technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowania (Dz. U. z 2019 r., poz. 1065 z późniejszymi zmianami).
2. PN-EN 1154:1999/A1:2004 Okucia budowlane – Zamykacze drzwiowe z regulacją przebiegu zamykania – Wymagania i metody badań.
3. PN-EN 1670:2008 Okucia budowlane – Odporność na korozję – Wymagania i metody badań.
4. Materiały informacyjne firm: ASSA ABLOY, GEZE, Dormakaba, Mibar, Ragen, Schachermayer.
Całość artykułu w wydaniu drukowanym i elektronicznym
Inne artykuły o podobnej tematyce patrz Serwisy Tematyczne
Więcej informacji: Świat Szkła 01/2021
