Wejścia w obiektach o dużym ruchu pieszych, jak np. budynki użyteczności publicznej i zamieszkania zbiorowego, powinny umożliwiać ich użytkownikom wygodne i bezpieczne przejście. Jednocześnie powinny chronić wnętrza budynków przed niekorzystnym działaniem warunków atmosferycznych.
Zagadnienia formalne
Wymagania te mogą być spełnione przez zastosowanie drzwi z automatycznym napędem, a jednym z częściej spotykanych rozwiązań są drzwi rozwierane z napędem, które w szczególny sposób umożliwiają zapewnienie bezpieczeństwa użytkowania budynków.
W zależności od zastosowanych rozwiązań konstrukcyjnych drzwi oraz napędu i urządzeń sterujących, mogą spełniać także rolę drzwi przeciwpożarowych, dymoszczelnych lub ewakuacyjnych. W tym ostatnim przypadku nie wymagają automatycznego otwarcia z powodu zaniku zasilania energią elektryczną lub w innej sytuacji awaryjnej (co jest wymagane np. przy drzwiach przesuwnych), a tylko zdolności do ręcznego uruchomienia w kierunku ewakuacji.
Drzwi rozwierane z napędem oraz same napędy do drzwi są wyrobami budowlanymi, podlegającymi wymaganiom stosownych przepisów, m.in. ustawie z dnia 16 kwietnia 2004 r. o wyrobach budowlanych (Dz. U. Nr 92, poz. 881, z późniejszymi zmianami). Z ww. ustawy wynika, że wyrób budowlany może być wprowadzony do obrotu, jeżeli jest oznakowany CE lub znakiem budowlanym B, co oznacza, że dokonano oceny zgodności z odpowiednim dokumentem odniesienia (zharmonizowana norma wyrobu lub aprobata techniczna).
W przypadku automatycznych napędów oraz drzwi z takim napędem, nie ustanowiono jeszcze zharmonizowanej normy europejskiej, jak też nie istnieje polska norma wyrobu, więc wprowadzenie ich do obrotu może nastąpić tylko po dokonaniu oceny zgodności z krajową aprobatą techniczną (udziela ich Instytut Techniki Budowlanej) i oznakowaniu wyrobu znakiem B.
Rys. 1. Rozwierane drzwi jednoskrzydłowe z automatycznym
napędem
Wspomnieć należy, że opracowany jest projekt normy europejskiej prEN 16005 Drzwi z napędem. Bezpieczeństwo użytkowania drzwi z napędem. Wymagania i metody badań, zawierającej wymagania projektowe oraz metody badań dotyczące drzwi zewnętrznych i wewnętrznych. Nie jest to jednak norma wyrobu przewidziana do harmonizacji, więc nie będzie stanowić dokumentu odniesienia dla dokonania oceny zgodności drzwi z napędem lub samych napędów.
W niniejszej publikacji przedstawiono wymagania dotyczące automatycznych napędów drzwi rozwieranych oraz najistotniejsze wymagania odnoszące się do drzwi rozwieranych z napędem, wynikające z projektu normy prEN 16005. Dodać można, że wymagania te w większości pokrywają się z wymaganiami zawartymi w dotychczas wydanych w Polsce aprobatach technicznych na drzwi rozwierane z automatycznym napędem lub na same napędy.
Prowadzone są jednak prace normalizacyjne związane z normą wyrobu na drzwi z napędem, przewidzianą do harmonizacji i ich rezultatem jest projekt normy prEN 16361 Drzwi za napędem. Norma wyrobu, właściwości eksploatacyjne. Drzwi inne niż rozwierane, wstępnie przeznaczone do zainstalowania z napędem, bez właściwości dotyczących odporności ogniowej i dymoszczelności. Jak z tytułu normy wynika, nie obejmuje drzwi rozwieranych, a więc również napędów automatycznych do takich drzwi.
Rys. 2. Rozwierane drzwi dwuskrzydłowe z automatycznym
napędem
Charakterystyka napędów
Przedstawione w niniejszej publikacji napędy są przeznaczone do automatycznego otwierania i zamykania rozwieranych drzwi jedno- i dwuskrzydłowych, których przykłady przedstawiono na rysunkach 1 i 2.
Wyróżnić można dwa podstawowe rodzaje napędów, w których otwieranie i zamykanie drzwi jest realizowane przez układ elektrohydrauliczny lub elektromechaniczny.
W napędach z układem elektrohydraulicznym po rozpoczęciu pracy silnika urządzenie hydrauliczne poprzez ramię otwiera skrzydło drzwi z ustaloną prędkością.
W końcowej fazie otwarcia drzwi prędkość zostaje zredukowana, a po całkowitym ich otwarciu silnik zatrzymuje się i drzwi utrzymują się w tej pozycji przy pomocy układu hydraulicznego. Po ustalonym czasie otwarcia
drzwi rozpoczynają cykl zamykania za pomocą sprężyny zamykającej. Szybkość otwierania i zamykania drzwi jest regulowana hydraulicznie. Wchodzący w skład napędu moduł sterująco-kontrolny umożliwia automatyczne lub ręczne otwieranie skrzydeł drzwiowych (skrzydła), z łagodnym hamowaniem w położeniu skrajnym.
(1) płyta nośna
(2) zespół silnik/pompa
(3) zawór magnetyczny
(4) moduł hydrauliczny
(5) wałek napędowy
(6) osłona sprężyny
(7) przepust kablowy
(8) kostka do podłączenia zasilania
sieciowego
(9) moduł sterujący, CSDB
(10) moduł EXB
(11) osłona boczna
(12) przełącznik programowy PS-3A
(opcja)
(13) pokrywa
(14) gniazdo łożyska
(15) uchwyt do przewodów
Rys. 3. Napęd z układem elektrohydraulicznym
Przykładowy napęd z układem hydraulicznym przedstawiono na rys. 3 (wg AT-15-8919/2012).
W skład napędu z układem elektromechanicznym wchodzi silnik na prąd stały oraz układ przeniesienia napędu, sterujący ruchem ramienia otwierającego drzwi. Zamykanie drzwi jest realizowane za pomocą silnika oraz sprężyny. Napęd wyposażony jest w elektroniczny układ sterujący silnikiem.
Silnik wraz z przekładnią rozpoczyna ruch otwierania po otrzymaniu impulsu do jednostki sterującej.
Ruch odbywa się z prędkością regulowaną przez napęd, zwolnienie obrotów silnika ma miejsce w końcowej fazie otwierania. Napęd przestaje pracować w momencie osiągnięcia pozycji otwartej. W przypadku natrafienia przez drzwi na przeszkodę napęd zachowa się zgodnie ze zdefiniowanymi trybami pracy (DIP switch). Ruch zamykania rozpoczyna się po upływie zaprogramowanego czasu zatrzymania w pozycji otwarcia. Zamykanie odbywa się za pomocą sprężyny lub ze zwiększoną siłą wspomaganą przez silnik. Przed osiągnięciem pozycji końcowej prędkość zostaje zminimalizowana, a ruch skrzydła zostaje zatrzymany po osiągnięciu przez drzwi pozycji zamkniętej.
(1) Płyta tylna
(2) Przekładnia/silnik
(3) Jednostka sterująca CU-ESD
(4) Wtyk sieciowy
(5) Korpus ogranicznika drzwi
(6) Boczna płyta końcowa
(7) Boczna płyta końcowa
(8) Pokrywa
(9) Wyłącznik główny
(10) Zaczep kabla
(11) Zaczep otworu wejściowego kabla
(12) Napinacz paska
(13) Zaślepka (wałek wyjściowy)
(14) Akumulator rezerwowy – opcja
Rys. 4. Napęd z układem elektromechanicznym
Przykładowy napęd z układem elektromechanicznym przedstawiono na rys. 4 (wg AT-15-8919/2012).
Napędy do drzwi rozwieranych są wyposażone w system ramion przenoszących ruch na skrzydło drzwi.
Najczęściej stosowane są następujące rodzaje systemów ramion:
- pchające (standardowe),
- ciągnące z szyną ślizgową,
- pchające z szyną ślizgową.
Przykładowe systemy ramion przedstawiono na rys. 5 i 6 (wg AT-15-7872/2008)
Rys. 5. Napęd z ramieniem pchającym
Rys. 6. Napęd z ramieniem ciągnącym lub pchającym i z szyną ślizgową
ramię
Wymagania dotyczące napędu (wg prEN 16005)
Postanowienia ogólne
Napęd drzwi rozwieranych powinien być tak skonstruowany, aby poruszał i zatrzymywał skrzydło (skrzydła) w bezpieczny sposób w zamierzonych warunkach użytkowania i dających się przewidzieć warunkach niewłaściwego użytkowania. Powinien także zapewniać możliwość przyłączenia wszystkich odpowiednich urządzeń służących do uruchamiania i zatrzymywania oraz urządzeń zabezpieczających.
Napędy elektryczne powinny spełniać wymagania normy PN-EN 60335-2-103:2005/A1:2009 Elektryczny sprzęt do użytku domowego i podobnego. Bezpieczeństwo użytkowania. Część 2-103: Wymagania szczegółowe dotyczące napędów bram, drzwi i okien, w zakresie bezpieczeństwa elektrycznego.
Wyłączenie napędu
W przypadku braku zasilania napędu energią, lub gdy z innego powodu napęd staje się nieaktywny,.
ruch skrzydła powinien zostać zatrzymany lub skrzydło powinno osiągnąć z góry ustalone bezpieczne położenie. Skrzydło powinno zostać nieruchome tak długo, dopóki nie zostanie wyeliminowana przyczyna utraty aktywności lub przywrócone zasilanie energią. W przypadku awarii lub przerwy w zasilaniu energią podczas ruchu drzwi, ponowne uruchomienie nie powinno doprowadzić do sytuacji zagrożenia.
Uważa się jednak, że w przypadku drzwi rozwieranych z napędem o małej energii (energia kinetyczna poruszających się drzwi nie przekracza 1, 69 J), powyższe wymaganie jest spełnione bez użycia dodatkowych urządzeń zabezpieczających.
Osprzęt elektryczny
Drzwi rozwierane z napędem elektrycznym powinny być wyposażone w system głównego wyłącznika lub system wtykowy (gniazdo + wtyczka), za pomocą którego można wyłączyć dopływ zasilania prądem. Główny wyłącznik nie jest niezbędny, jeśli jednostka napędu elektrycznego jest podłączona z użyciem systemu wtykowego.
Środki do rozłączenia powinny być tak zaprojektowane, aby zapobiegały mimowolnym i nieuprawnionym ponownym pobudzeniom. Gdy nie jest to możliwe, środki rozłączenia powinny być widoczne od strony drzwi.
Napędy hydrauliczne
Elementy hydrauliczne napędów drzwi rozwieranych powinny spełniać wymagania normy PN-EN ISO 4413:2011 Napędy i sterowania hydrauliczne. Ogólne zasady i wymagania bezpieczeństwa dotyczące układów i ich elementów.
Wymagania dotyczące drzwi z napędem (wg prEN 16005)
Postanowienia ogólne
Elementy sterowania drzwi rozwieranych dotyczące bezpieczeństwa powinny spełniać Poziom Właściwości „c” według normy PN-EN ISO 13849-1 :2008/AC:2009 Bezpieczeństwo maszyn. Elementy systemów sterowania związane z bezpieczeństwem. Część 1: Ogólne zasady projektowania.
Pobudzenie (aktywacja)
a) Postanowienia ogólne
Pobudzenie powodujące uruchomienie drzwi rozwieranych z napędem, może następować za pomocą radaru lub czujników podczerwieni. Zapewnić należy, aby pobudzenie było spowodowane przez osoby zbliżające się do drzwi normalnym krokiem spacerowym.
W sytuacji, gdy drzwi otwierają się na drogę komunikacyjną, w celu uniknięcia pozostawania wciąż otwartych drzwi (wskutek ciągłego przechodzenia ludzi), niezbędne jest bliskie podejście osoby do drzwi w celu aktywacji np. czujnika i zaczekanie na otwarcie się drzwi.
Przy wyborze i umiejscowieniu urządzeń pobudzających należy również wziąć pod uwagę przewidzianą linię zbliżania się do drzwi użytkownika. Jeżeli linia zbliżania się występuje z kilku kierunków, dla zapewnienia należytego działania mogą być niezbędne dodatkowe urządzenia aktywujące lub kombinacja tych urządzeń.
b) Pobudzenie z użyciem czujnika
Do automatycznego pobudzenia uruchamiającego drzwi rozwierane mogą być stosowane urządzenia wykrywające ruch lub urządzenia wykrywające obecność (zdolne do wykrywania ruchu lub obecności w obrębie danej strefy wykrywania). Należy zapewnić umieszczenie wystarczającej liczby automatycznych urządzeń pobudzających, aby strefa wykrywania pokrywała co najmniej całkowitą szerokość otworu drzwiowego.
Zaleca się, aby brzeg strefy wykrywania, w której inicjowana jest aktywacja, znajdował się minimum 1000 mm przed płaszczyzną drzwi. Jeżeli drzwi rozwierane otwierają się w kierunku użytkownika, brzeg strefy wykrywania, w której inicjowana jest aktywacja, powinien wynosić minimum 1000 mm od krawędzi prowadzącej skrzydła drzwiowego w położeniu pełnego otwarcia.
c) Pobudzenie z użyciem maty kontaktowej
Minimalna szerokość wyeksponowanej powierzchni maty powinna być równa szerokości otworu drzwiowego, pomniejszonej po każdej stronie najwyżej o 75 mm. Celem zapewnienia otwarcia drzwi na czas, minimalna głębokość maty w stosunku do płaszczyzny drzwi powinna mieścić się w granicach 1000÷1500 mm.
1 – urządzenie ochronne
2 – obszar szybkiego ruchu
3 – obszar wolnego ruchu
4 – r obszaru wolnego ruchu
5 – r drzwi
6 – d ochrony
Rys. 7. Zabezpieczenie drzwi rozwieranych – oznaczenie obszarów drzwi (wg prEN 16005)
Unikanie lub ochrona punktów niebezpiecznych
a) Postanowienia ogólne
Drzwi z automatycznym napędem powinny być tak zaprojektowane, aby była zapewniona eliminacja zagrożeń zgniecenia, ścięcia, uderzenia i wciągnięcia podczas otwierania i zamykania lub aby były zapewnione zabezpieczenia przed takimi zagrożeniami. Punkty niebezpieczne powinny być chronione do wysokości 2500 mm ponad podłogę.
Do unikania lub ochrony punktów niebezpiecznych można stosować: bariery, osłony, ograniczenia sił skrzydła, elektroczułe urządzenia zabezpieczające (ESPE) i/lub czułe na nacisk urządzenia zabezpieczające (PSPE), bezpieczne odległości oraz ruch o małej energii. Istotne dla drzwi rozwieranych środki ochronne przedstawiono w dalszej części publikacji.
Jeżeli podczas części cyklu otwierania lub zamykania, drzwi rozwierane są poruszane zmagazynowaną energią mechaniczną, to ta część ruchu powinna być wyregulowana do ustawień odpowiadających małej energii (energia kinetyczna nie powinna przekraczać wartości 1,69 J) albo powinna spełniać wymagania podane w punktach b i c.
W przypadku drzwi otwierających się bezpośrednio na obszary z ruchem przelotowym, albo gdy jakakolwiek styczność drzwi z użytkownikiem jest nie do przyjęcia (użytkownikami są w dużej części osoby starsze, niedołężne, niepełnosprawne, małe dzieci), należy zastosować następujące urządzenia ochronne:
- wyposażenie czułe na nacisk (PSPE), w którym funkcja wyczuwania jest pobudzana w chwili przyłożenia do powierzchni nacisku mechanicznego np. listwy (obrzeża) czułej na nacisk, pręta samoczynnie zwalniającego itp.,
- wyposażenie elektroczułe (ESPE), w którym funkcja wyczuwania jest pobudzana przez przerwanie lub odbicie wiązki (fali), jak np. fotokomórki, siatki świetlnej, detektora świetlnego, urządzenia akustycznego i innych.
Rys. 8. Przykłady bezpiecznych odległości i środków zabezpieczających dla drzwi rozwieranych (wg PrEN 16005)
b) Otwieranie i zamykanie drzwi
Podczas cyklu otwierania lub zamykania drzwi, punkty niebezpieczne między skrzydłem a sąsiadującymi elementami otoczenia, grożącymi zgnieceniem, ścięciem i uderzeniem, powinny być zabezpieczone w jeden z poniżej przedstawionych sposobów:
- drzwi są wyregulowane według wymagań dotyczących małej energii, polegających na:
- siła potrzebna do powstrzymania dalszego otwierania lub zamykania zatrzymanych drzwi nie powinna być większa niż 67 N,
- energia kinetyczna poruszających się drzwi nie powinna być większa niż 1,69 J,
- w przypadku przerwania głównego zasilania lub awarii napędu powinno być możliwe otwarcie drzwi przy użyciu siły nie większej niż 67 N – dla zwolnienia zatrzasku i 90 N – dla całkowitego otwarcia drzwi,
- czas otwierania od położenia zamkniętego do kąta 80º i zamykania od kąta 90º do 10º nie powinien być krótszy niż 3 s,
- wyregulowaniu drzwi według ustawień przedstawionych na rys. 7 i parametrów określonych w tablicy 1 oraz są zapewniane wystarczające bezpieczne odległości przedstawione na rys. 8A,
- urządzenia ochronne w postaci elementów czułych na nacisk (PSPE) lub elektroczułych (ESPE) monitorują obszar ruchu skrzydła drzwiowego,
- obszar ruchu skrzydła jest chroniony matami kontaktowymi, spełniającymi wymagania normy PN EN 1760-1+A1:2009 Bezpieczeństwo maszyn. Urządzenia ochronne czułe na nacisk. Część 1: Ogólne zasady projektowania oraz badań mat i podłóg czułych na nacisk.
Tablica 1. Czasy otwierania i zamykania oraz parametry obszarów drzwi (wg prEN 16005)
c) Punkty niebezpieczne między skrzydłem a ościeżnicą
Stwarzające zagrożenie zakleszczenia palców punkty niebezpieczne między skrzydłem a ościeżnicą, powinny być wyeliminowane przez stosowną konstrukcję drzwi lub zastosowanie środków ochronnych przedstawionych na rys. 8B.
d) Dopuszczalne siły udarowe (dynamiczne i statyczne)
Wartości sił dynamicznych generowanych przez skrzydło drzwi rozwieranych przy uderzeniu w człowieka lub przeszkodę nie powinny przekraczać wartości dopuszczalnych.
Między krawędziami zamykającymi skrzydła
a przeciwnymi krawędziami zamykającymi skrzydła lub ościeżnicy są dopuszczalne następujące siły dynamiczne:
- w szczelinach o wymiarach mniejszych niż 200 mm – 400 N,
- w szczelinach o wymiarach 200÷500 mm – 700 N,
- w szczelinach o wymiarach większych niż 500 mm –1400 N.
Trwałość
W normie prEN 16005, będącej podstawą do określenia w niniejszej publikacji wymagań dotyczących drzwi rozwieranych z automatycznym napędem, nie podaje się wymagań dotyczących trwałości. Jedynie w wymaganiach dodatkowych odnoszących się do drzwi stosowanych na drogach ewakuacyjnych, podano wymagania ale odnoszące się tylko do drzwi przesuwnych.
Producenci drzwi rozwieranych z napędem lub samych napędów deklarują przeważnie trwałość 500 000 cykli.
Badania
Warunki badań
Badania należy przeprowadzać w najgorszych warunkach i najmniej korzystnej konfiguracji chyba, że w procedurze badawczej określono konkretne warunki.
Z wyjątkiem badań temperaturowych oraz pomiarów na miejscu zabudowy, badania należy wykonywać w temperaturze otoczenia 15 do 30ºC i wilgotności względnej powietrza 30 do 70%.
Norma prEN 16005 określa szczegółowo dokładności pomiarów i wymagania, które powinien spełniać sprzęt pomiarowy, w tym do pomiaru polowego siły udarowej.
Pomiary na miejscu zabudowy przeprowadza się w przypadku, gdy jest to wymagane w instrukcji instalowania, lub występuje konieczność uruchamiania napędem istniejących drzwi z napędem ręcznym, a ograniczenie sił jest jednym z wybranych zabezpieczeń.
Badanie napędu
Drzwi próbne z zainstalowanym napędem są uruchamiane jak w normalnej eksploatacji, a następnie należy wyłączyć główne zasilanie energią napędu. Drzwi powinny spełniać wymagania dotyczące wyłączenia napędu, przedstawione w części publikacji odnoszącej się do wymagań związanych z napędem.
Z normy prEN 16005 wynika, że jeżeli oceniany jest i badany tylko napęd, to w instrukcji instalowania powinno być zawarte obligatoryjne wymaganie zainstalowania głównego wyłącznika, odłączającego wszystkie fazy sieci zasilania. Można to wymaganie pominąć, jeżeli część elektryczna napędu jest podłączona z użyciem systemu wtykowego.
Badanie drzwi z napędem
a) Pobudzenie (aktywacja)
Wymagania z zakresu pobudzenia należy sprawdzić poprzez kontrolę, odpowiednie pomiary i badania, w tym pomiar pola wykrywania z użyciem elementu próbnego (bryły wzorcowej).
b) Badanie urządzeń ochronnych
Sposób badania urządzeń ochronnych, służących do unikania lub ochrony punktów niebezpiecznych, do których zalicza się wyposażenie elektroczułe ESPE, przedstawiony jest szczegółowo w załączniku C (normatywnym) normy prEN 16005. Badanie przeprowadza się na kompletnym zestawie drzwi z automatycznym napędem, z użyciem bryły wzorcowej CA (skrzynka o wymiarach 700x300x200 mm). Projekt normy prEN 16005 na drzwi z napędem nie określa żadnych innych badań, dotyczących pozostałych, wymienionych w normie wymagań.
Zbigniew Czajka
Instytut Techniki Budowlanej
Zakład Aprobat Technicznych
Literatura:
prEN 16005
prEN 16361
AT-15-8919/2012
AT-15-7872/2008
Katalogi firm DORMA, RECORD, ESCO, GEZE
Całość artykułu w wydaniu drukowanym i elektronicznym
inne artykuły o podobnej tematyce patrz Serwisy Tematyczne
więcej informacj: Świat Szkła 10/2012