Drzwi w budynkach użyteczności publicznej oraz budynkach zamieszkania zbiorowego zwykle wyposażone są w napęd mechaniczny, który automatycznie otwiera i zamyka skrzydło lub skrzydła drzwiowe. Ruch pieszy w wymienionych budynkach jest zazwyczaj bardzo duży, szczególnie więc ważnym zagadnieniem jest zastosowanie właściwych drzwi i napędu.
Wymagania ogólne
Wymagania dla kompletnych drzwi z napędem
Drzwi oraz ich poszczególne części składowe powinny być zaprojektowane i wykonane w taki sposób, aby nie stwarzały zagrożenia dla użytkowników lub jakichkolwiek innych osób.
Zgodnie z wymaganiami muszą być:
- zdolne do przeniesienia wszystkich obciążeń statycznych i dynamicznych, występujących podczas normalnej eksploatacji;
- wyposażone w urządzenia i systemy minimalizujące zagrożenie bezpieczeństwa użytkowników i obsługi podczas wszelkich czynności związanych z instalowaniem, użytkowaniem, kontrolą i konserwacją oraz zabezpieczające przed wystąpieniem niezamierzonych działań w funkcjonowaniu (np. napędów).
Oprócz powyższych wymagań, wynikających z projektu normy EN 1265O cz. 1 i 2, drzwiom z automatycznym napędem mogą być również stawiane wymagania dodatkowe, m.in. w zakresie: przepuszczalności powietrza, wodoszczelności, odporności na obciążenia wiatrem, izolacyjności cieplnej i akustycznej, odporności na działanie warunków klimatycznych, korozję, oddziaływania na zdrowie i środowisko. Wymagania te powinny być ustalane w zależności od miejsca wbudowania i warunków eksploatacji drzwi.
W przypadku drzwi zewnętrznych korzystać należy z normy PN-EN 14351-1:2006 Okna i drzwi – Norma wyrobu, właściwości eksploatacyjne. Część1: Okna i drzwi zewnętrzne bez właściwości dotyczących odporności ogniowej i/lub dymoszczelności.
W przypadku drzwi wewnętrznych, do czasu wprowadzenia do katalogu Polskich Norm normy PN-EN 14351-2 Okna i drzwi – Norma wyrobu, właściwości eksploatacyjne. Część 2: Drzwi wewnętrzne bez właściwości dotyczących odporności ogniowej i/lub dymoszczelności korzystać można z wymagań przedstawionych w Zaleceniach Udzielania Aprobat Technicznych Instytutu Techniki Budowlanej:
- ZUAT – 15/III. 15/2005 Drzwi przesuwne, składowe i wahadłowe;
- ZUAT – 15/III.16/2007 Rozwierane drzwi wewnętrzne: wejściowe i wewnątrzlokalowe z drewna, materiałów drewnopodobnych, tworzyw sztucznych i metali, ogólnego stosowania oraz o deklarowanej klasie odporności ogniowej i/lub dymoszczelności.
Wymagania dla napędów
Napędy powinny być tak skonstruowane, zamontowane i wyregulowane, aby:
- w przypadkach wystąpienia pojedynczego błędu (np. logicznego w układach elektronicznych) w elementach lub podzespołach, układach sterujących i nadzorujących oraz innych związanych z napędem, bezpieczne działanie zostało zachowane;
- w przypadku wystąpienia trwałego uszkodzenia uniemożliwiły powstanie sytuacji zagrożenia.
Ewentualne awarie i nieprawidłowości pracy napędu powinny być sygnalizowane określonym wcześniej kodem (sygnał optyczny, dźwiękowy itp.).
Systemy kontroli napędu i bezpieczeństwa ruchu powinny spełniać wymagania w zakresie bezpieczeństwa elektrycznego i kompatybilności elektromagnetycznej, w tym m.in. wymagania norm:
- EN 60335-1:2002 (PN-EN 60335-1:2004) Elektryczny sprzęt do użytku domowego i podobnego – Bezpieczeństwo użytkowania. Część 1: Wymagania ogólne;
- EN 60335-2-103:2003 (PN-EN 60335-2-103:2004) Elektryczny sprzęt do użytku domowego i podobnego – Bezpieczeństwo użytkowania. Część 2-103: Wymagania szczegółowe, dotyczące układów napędowych do bram, drzwi i okien.
Elementy składowe systemów sterowania i bezpieczeństwa, tj.: układy sterowania związane z bezpieczeństwem, jednostki kontrolne urządzeń sygnalizacyjnych, urządzenia kontrolne ograniczające siły operacyjne oraz ruch skrzydła bez konieczności zastosowania ogranicznika mechanicznego, muszą być zaprojektowane tak, aby pojedynczy błąd lub uszkodzenie elementu systemu nie powodowały zagrożenia bezpieczeństwa użytkowników. Systemy sterowania powinny spełniać wymagania kategorii 2 bezpieczeństwa wg normy EN 954-1:1996 Maszyny. Bezpieczeństwo – Elementy systemów sterowania związane z bezpieczeństwem – Ogólne zasady projektowania.
Projekt normy prEN 12650-1 zawiera postanowienie, że system monitorowania dla kontroli urządzeń i obwodów zabezpieczających, stosowany do zapewnienia ochrony przed uwięzieniem, powinien sprawdzać prawidłowe funkcjonowanie tego obwodu przynajmniej raz na każdy cykl normalnego działania. Jeżeli zostanie wykryte wadliwe działanie urządzenia zabezpieczającego lub sprawdzenie nie wypadnie zadowalająco, wówczas drzwi z napędem powinny zostać automatycznie przełączone na z góry ustalony, bezpieczny tryb.
Drzwi z napędem elektrycznym (elektromechanicznym) powinny być wyposażone w jeden główny wyłącznik, umożliwiający w każdej chwili odłączenie zasilania napędu oraz zabezpieczenie przed niezamierzonym lub niewłaściwym uruchomieniem napędu. Urządzenia elektryczne drzwi (oraz ich części składowe) przewidziane do eksploatacji w środowisku, w którym występuje ryzyko wybuchu, powinny spełniać wymagania stosownych norm, m.in. PN-EN 50020:2002 (PN-EN 50020:2003) Urządzenia elektryczne w przestrzeniach zagrożonych wybuchem – Wykonanie iskrobezpieczne „i”.
Wymagania dla skrzydła i jego elementów
Skrzydła drzwi z napędem automatycznym powinny być wykonane z materiałów zapewniających prawidłowe działanie oraz bezpieczną eksploatację przez cały okres użytkowania, bez obniżenia wytrzymałości i funkcjonalności oraz pogorszenia działania poniżej wymaganych parametrów.
Elementy przezroczyste drzwi powinny być wykonane z materiałów nieulegajacych rozbiciu na ostre części, mogące spowodować skaleczenia ciała. Zalecane jest stosowanie szkła bezpiecznego hartowanego i warstwowo klejonego, niewskazane jest natomiast używanie szkła krzemianowego typu float.
Do uszczelnienia drzwi używać należy uszczelek wykonanych z materiału nie powodującego korozji kontaktowej z aluminium oraz odpornego na starzenie się naturalne.
Wszystkie materiały stosowane w konstrukcji drzwi z napędem automatycznym powinny zapobiegać mimowolnemu odłączeniu elementów składowych lub części podczas użytkowania. Odchylenie lub ugięcie skrzydeł lub innych elementów z powodu sił lub nacisku w prawidłowym użytkowaniu nie powinno powodować trwałych odkształceń, ani stwarzać niebezpieczeństwa wypadnięcia z szyn lub bieżni.
W przypadku drzwi przewidzianych również do obsługi manualnej, okucia służące do ręcznego poruszania skrzydeł (klamki, uchwyty, pochwyty, antaby itd.) nie powinny stanowić zagrożenia bezpieczeństwa osób, np. przez przyciśnięcie, pociągnięcie, odcięcie kończyn itd. Siła potrzebna do ręcznego otwarcia lub zamknięcia drzwi (przesunięcia skrzydła do położenia otwartego lub zamkniętego) nie może być większa niż 220 N.
Bezpieczne prześwity i odległości
Minimalne prześwity i odległości bezpieczeństwa (biorąc pod uwagę możliwość zgniecenia, odcięcia, wciągnięcia lub pochwycenia) między dwiema powierzchniami/krawędziami ruchomą i stałą (drzwi lub ściany), wynoszą:
- dla palców lub ręki – 25 mm;
- dla głowy – 200 mm;
- dla tułowia – 500 mm.
Jeżeli szerokość szczeliny wynosi ≤8 mm, to włożenie w nią palców jest mało prawdopodobne i w praktyce nie jest brane pod uwagę. Przy szerokości szczeliny >8 mm, powinna ona być wypełniona elementem wystarczająco sztywnym, aby uniemożliwić włożenie w nią palców.
Siły na krawędziach drzwi
Napęd powinien być tak skonstruowany, aby siły wywołane uderzeniem skrzydła w ciało człowieka lub jego części były ograniczone do wartości nie stwarzających niebezpieczeństwa.
Przyjęto, że siła wywierana przez skrzydło pomiędzy główną a przeciwległą krawędzią zamykającą w trakcie zamykania nie powinna przekraczać 150 N, przy czym czas jej oddziaływania nie powinien być większy niż 4,5 s.
Po zamknięciu drzwi, siła nie powinna być większa niż 80 N.
Urządzenia zabezpieczające, osłony i bariery ochronne
Urządzenia zabezpieczające powinny być tak zaprojektowane, aby:
- polecenia, dzięki którym ruch skrzydeł jest bezpieczny, działały tak długo, jak długo urządzenie jest aktywne;
- w czasie działania urządzenia siły F na krawędziach skrzydeł nie przekraczały wartości dopuszczalnych;
- punkty potencjalnie niebezpieczne, znajdujące się do wysokości 1,5 m powyżej poziomu posadzki (w przypadku gdy urządzeniami tymi są krawędzie ciśnienioczułe – do wysokości 2 m), znajdowały się w zasięgu ich działania;
- zapewniały zatrzymanie ruchu skrzydeł w przypadku wystąpienia pojedynczego błędu w funkcjonowaniu drzwi, powodującego zagrożenie bezpieczeństwa;
- zapewniały bezpieczeństwo co najmniej na poziomie stopnia ochrony IP 52 wg normy EN 60529:1991 + A1:2000 (PN-EN 60529:2003) Stopnie ochrony zapewnianej przez obudowy (Kod IP).
Osłony ochronne powinny zabezpieczać przed dostępem osób do miejsc stanowiących zagrożenie – do wysokości 2 m powyżej poziomu posadzki. Muszą one mieć sztywność i wytrzymałość odpowiednią do swoich funkcji związanych z bezpieczeństwem. Nie mogą być łatwo ominięte ani stwarzać nowych zagrożeń. Można je usunąć tylko przy użyciu narzędzi lub zastąpić przez środki dające równoważne zabezpieczenie.
Bariery i oddzielenia, projektowane jako elementy kierujące ruch pieszych we właściwym kierunku, powinny:
- uniemożliwiać dzieciom przedostanie się na druga stronę (nad lub pod barierą);
- w sposób sztywny być przymocowane do posadzki;
- być odporne na działanie obciążeń występujących podczas ich użytkowania.
Wymagania dodatkowe dla poszczególnych typów napędów
Drzwi rozwierane i wahadłowe
W przypadku nagłego zagrożenia i wyłączenia zasilania prądem drzwi powinny umożliwiać ich ręczne otwieranie w kierunku ewakuacji, przy użyciu siły nie przekraczającej 220 N (mierzonej na wysokości 1000 mm przy krawędzi zamykania).
Drzwi ze skrzydłem o szerokości 750 mm i masie 50 kg powinny spełniać następujące wymagania.
- czas otwierania do tylnego ogranicznika lub kąta 80° nie powinien być mniejszy niż 3 sekundy;
- czas zamykania od kąta 90° do 10° nie powinien być mniejszy niż 3 sekundy;
- czas domykania od kąta 10° do pełnego zamknięcia nie powinien być mniejszy niż 1,5 sekundy.
Dla drzwi o innej szerokości i/lub innej masie należy przeprowadzić obliczenia czasu stosując wzór:
gdzie:
t – czas w sekundach,
s – szerokość skrzydła w mm,
m – masa skrzydła w kg
W drzwiach wyposażonych w detektory do wykrywania obecności osób w strefie przejścia, czas utrzymania skrzydła w położeniu całkowicie otwartym nie powinien być krótszy niż 5 s.
Siła potrzebna do zatrzymania ruchu skrzydła podczas otwierania lub zamykania drzwi przy użyciu napędu oraz siła potrzebna do ręcznego otwarcia drzwi, mierzona w dowolnym punkcie przy krawędzi zamykania skrzydła, nie powinna być większa niż 67 N.
Drzwi i aktywatory ich działania powinny być przystosowane do użytku przez osoby niepełnosprawne.
Drzwi przesuwne
Projekt normy EN 12650 w części dotyczącej wymagań dodatkowych nie określa specjalnych wymagań dla tego typu drzwi. Jedynie w wymaganiach dotyczących drzwi bez funkcji awaryjnego otwierania, stwierdza się, że:
- czas otwierania do pełnego prześwitu drzwi przesuwnych o szerokości w świetle 2000 mm powinien wynosić 10 s;
- maksymalny czas otwierania drzwi większej szerokości powinien być obliczony proporcjonalnie do tej szerokości.
Drzwi obrotowe
Drzwi obrotowe powinny spełniać następujące dodatkowe wymagania:
a) maksymalna prędkość obwodowa drzwi nie powinna przekroczyć 1000 mm/s;
b) odległość pomiędzy zewnętrzną krawędzią skrzydła drzwi, a jakąkolwiek częścią ściany walcowej powinna wynosić co najmniej 25 mm. Szczelina ta powinna być zabezpieczona przed możliwością zakleszczenia palców lub innej części ciała;
c) skrzydła zamocowane obrotowo na czopach czołowych powinny być wyposażone w urządzenie zabezpieczające, które unieruchomi skrzydło w przypadku jego wychylenia w którymkolwiek kierunku poza kąt 15°;
d) funkcja awaryjnego zatrzymania powinna być zgodna z wymaganiami wynikającymi z normy PN-EN 418:1999 Maszyny. Bezpieczeństwo. Wyposażenie do awaryjnego zatrzymania i aspekty funkcjonalne. Zasady projektowania. Awaryjne urządzenia zatrzymujące nie powinny wymuszać użycia ręcznej siły do zatrzymania i powinny działać pewnie oraz automatycznie. Aktywatory awaryjnego urządzenia powinny być dostępne dla użytkownika (usytuowane w jego zasięgu).
Wymagania dla drzwi z funkcjami szczególnymi
Drzwi przeciwpożarowe
Działanie drzwi przeciwpożarowych wyposażonych w automatyczny napęd nie zmienia ich funkcji jako bariery ochronnej przed ogniem. Wymagania dla drzwi dotyczących ognioodporności powinny być zgodne z przepisami obowiązującymi w tym zakresie w danym kraju oraz z odpowiednimi normami europejskimi tj. EN i PN-EN.
Drzwi przeciwpożarowe są zazwyczaj wyposażone w samozamykacze. Powinny więc, dla czasowego utrzymania w stanie otwartym, posiadać także przytrzymywacze skrzydeł, zgodne z normą PN-EN 1155:1999 Okucia budowlane. Przytrzymywane elektryczne otwarcia drzwi rozwieranych i wahadłowych. Wymagania i metody badań.
Przytrzymywacze umożliwiają w przypadku nagłej potrzeby (np. wybuchu pożaru), po otrzymywaniu odpowiedniego sygnału, automatyczne zamknięcie skrzydła, co jest istotą działania drzwi przeciwpożarowych.
Dodać jeszcze należy, że drzwi przeciwpożarowe z napędem zaliczane są zgodnie z projektem normy EN 12650 do klasy A, dla której przewidziany jest system 1 oceny zgodności. System ten wynika także z Decyzji Komisji w sprawie procedury zgodności wyrobów budowlanych, dotyczącej drzwi stosowanych jako oddzielenia pożarowe, zawartej w załączniku nr 1 do rozporządzenia Ministra Infrastruktury z dnia 11 sierpnia 2004 r.
Drzwi na drogach ewakuacyjnych i w wyjściach awaryjnych
W pierwszej kolejności drzwi z automatycznym napędem powinny spełniać wymagania wynikające z przepisów krajowych. W Polsce takim przepisem jest rozporządzenie Ministra Infrastruktury w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki. Z rozporządzenia tego wynika, że:
- drzwi stanowiące wyjście ewakuacyjne z budynku przeznaczonego dla więcej niż 50 osób powinny otwierać się na zewnątrz;
- w wyjściach ewakuacyjnych z budynku, dopuszcza się stosowanie drzwi rozsuwanych (przesuwnych) jeżeli są przeznaczone nie tylko do celów ewakuacyjnych, a ich konstrukcja zapewnia:
– otwieranie automatyczne i ręczne bez możliwości ich blokowania;
– samoczynne ich rozsunięcie i pozostanie w pozycji otwartej w razie pożaru lub awarii drzwi;
– zabrania się stosowania do celów ewakuacyjnych drzwi obrotowych.
Drzwi z funkcją awaryjnego otwierania (break-out), zgodnie z projektem normy EN 12650 powinny spełniać następujące wymagania:
- szerokość szczelin w posadzce (np. prowadnic dolnych skrzydeł w drzwiach przesuwnych) nie może być większa niż 20 mm;
- wysokość progu (w przypadku drzwi z progiem) nie może być większa niż 12 mm, a jego kształt musi minimalizować niebezpieczeństwo potykania się;
- przełączniki zmiany funkcji działania drzwi (np. z normalnego na awaryjne) muszą być wyraźnie oznakowane (np. kluczykiem), tak aby ich zmiany mogły dokonywać wyłącznie osoby do tego uprawnione;
- skrzydła drzwiowe i elementy boczne drzwi (stałe, nieotwierane podczas normalnego użytkowania) muszą być tak zaprojektowane, aby w sytuacjach awaryjnych istniała możliwość ich szybkiego otworzenia w kierunku przewidywanej ewakuacji.
Siła (mierzona przy krawędzi zamykającej skrzydła lub elementu bocznego na wysokości 1000 (±10) mm do posadzki) potrzebna do otwarcia skrzydła lub elementu bocznego do położenia awaryjnego nie może być większa niż 220 N;
- napęd może być odłączony, gdy skrzydła i elementy boczne drzwi znajdują się w położeniu awaryjnym;
- drzwi z funkcją awaryjnego otwierania muszą być wyraźnie oznakowane specjalnym znakiem.
Dla drzwi stosowanych na drogach ewakuacyjnych, przewidziany jest system 1 oceny zgodności wyrobu, tak jak dla drzwi przeciwpożarowych.
ITB Oddział Wielkopolski Poznań
Literatura:
- Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 12.04.2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (Dz.U. Nr 75, poz. 690 + zmiany)
- Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 11.08.2004 r. w sprawie sposobów deklarowania zgodności wyrobów budowlanych oraz sposobu znakowania ich znakiem budowlanym (Dz.U. Nr 198, poz. 2041)
- Polskie i Europejskie Normy
- Zalecenia Udzielania Aprobat Technicznych (ZUAT) Instytutu Techniki Budowlanej w Warszawie
- Projekty i katalogi wyrobów firm: Record, Geze, Besam
inne artykuły o podobnej tematyce patrz Serwisy Tematyczne