Budynki bez barier mają w Niemczech wpływ na życie ponad 7,8 miliona osób o znacznym stopniu niepełnosprawności, dużą liczbę seniorów i osoby z niesprawnością tymczasową (na przykład po wypadku).
Z tego powodu norma DIN 18040-2, która została wprowadzona zgodnie z niemieckim prawem budowlanym, musi być przestrzegana w nowych budynkach i przy większych remontach, gdy wymagają one urzędowego zatwierdzenia.
Rys. 1. Typowe obszary w konstrukcjach okien i drzwi sprawiające problemy – dotyczące nie tylko seniorów
Norma ta zawiera określone szczegółowe przepisy dotyczące drzwi. Ale z drugiej strony, istnieją tylko podstawowe wymagania dotyczące okien i ogólnie jest zbyt mało informacji na temat ich praktycznego wdrożenia. Projektanci i producenci okien muszą wypracować kompromisy między wymaganiami a praktyką, biorąc pod uwagę różne, czasem sprzeczne czynniki.
Rys. 2. Odpowiedni podział okien dla mieszkań bez barier. Duże, mocno przeszklone obszary z głębokimi gzymsami sprzyjają padaniu światła i umożliwiają widok nawet podczas siedzenia.
Niewielkie skrzydła obrotowe o niskiej wysokości i dłuższych uchwytach zmniejszają siłę operacyjną. Należy pamiętać, że dzieci potrafią wspinać się i wchodzić na niski parapet.
Zasady projektowania
W praktycznej realizacji nacisk kładziony jest zazwyczaj na potrzeby osób z ograniczoną mobilnością, a problemy z zaburzeniami widzenia i słuchu są często zaniedbywane.
Również osoby z wczesną demencją powinny móc korzystać ze specjalnych oznaczeń i udogodnień. Jednocześnie należy wziąć pod uwagę aspekty fizyki budowli, kwestie projektowe i wykonawcze, dlatego projektowanie i realizacja budynku bez barier architektonicznych jest często dla architekta wymagającym zadaniem.
Rys. 3. Progi bez barier muszą również spełniać wymagania fizyki budowli
By spełnić wymagania normy DIN 18040, powinien on przyjrzeć się zwłaszcza następującym aspektom:
- Rodzaj otwierania. Drzwi obrotowe i wahadłowe nie zapewniają dostępu bez barier i są nieodpowiednie dla osób niepełnosprawnych. Automatyczne drzwi przesuwne są zalecane jako preferowane rozwiązanie, ponieważ skrzydła nie wychylają się w niezbędne obszary ruchu lub w kierunku użytkownika, co jest ważne dla osób niewidomych i niedowidzących.
- Wymiary. Użyteczność drzwi zależy od ich wymiarów i rozmieszczenia elementów sterujących (światło przejścia co najmniej 90x205 cm), a uchwyty muszą być ustawione na takiej wysokości, aby były dostępne dla użytkowników wózków inwalidzkich. Odległość do elementów wyposażenia powinna być większa niż 50 cm, aby zapewnić dostęp do wózka inwalidzkiego z boku i zapewnić wystarczające obszary ruchu przed / za drzwiami.
- Progi. Podczas korzystania z wózka inwalidzkiego, chodzika z kółkami lub innego urządzenia ułatwiającego chodzenie należy unikać występów w obszarze progowym. Należy zauważyć, że najwyższe wymagania dotyczące szczelności podczas przejeżdżania przez taki próg mogą już nie zostać spełnione; Należy zaplanować elementy konstrukcyjne, takie jak kanały odwadniające przed drzwiami, zbierające i odprowadzające wodę z obszaru wejściowego.
- Napędy. Drzwi o ciężkich, dużych skrzydłach, gdy siły operacyjne przewidziane dla nich są większe niż określone w normie, muszą być wyposażone w napędy. Drzwi wejściowe do budynków publicznych powinny też otwierać się automatycznie. Należy wziąć pod uwagę bezpieczeństwo użytkowania.
- Kontrastujące wzornictwo. Dla osób z upośledzeniem wzroku zaleca się udostępnienie możliwości korzystania z odpowiednio zaprojektowanych drzwi o wyrazistych kolorach, które są tak kontrastowe, jak to tylko możliwe. Powinno uzględniać się również kontrast pomiędzy jasnymi i ciemnymi odcieniami kolorów. Elementy sterujące (klamki, pochwyty) powinny odróżniać się od ramy lub płyty drzwiowej, do której są zamocowane. Drzwi całoszklane i duże drzwi przeszklone muszą być opatrzone znakami bezpieczeństwa.
- Zasada dwóch zmysłów. Odbiór przekazu ważnych informacji (o umiejscowieniu uchwytów, elementów do obsługi okien lub drzwi etc.) powinien byc możliwy przy użyciu co najmniej dwóch zmysłów. Komponenty budowlane powinny być odbierane wizualnie, dotykowo lub akustycznie.
Rys. 4. Typowe progi przed drzwiami wejsciowymi i oknami balkonowymi/tarasowymi
Konflikt celów między technologią budowlaną a dostępnością
Komponenty budowlane, oprócz zapewniania dostępności bez barier, muszą również spełniać inne funkcje, dla których zostały zaprojektowane i wmontowane w budynku. Powoduje to niekiedy sprzeczności, na przykład między izolacją termiczną a bezpieczeństwem lub dostępnością.
Progi muszą mieć stabilną i wytrzymałą podstawę oraz zapewniać odpowiednią izolacyjność termiczną. Jeśli nie planuje się odpornych na nacisk materiałów izolacyjnych (PUR, twarda pianka itp.) lub profili z przekładką termiczną, ale stosowane są „zimne“ nieizolowane profile metalowe, beton lub cegły, powstają mostki termiczne i problemy z kondensacją pary wodnej (mogą występować też naloty z pleśni).
Przy projektowaniu i wykonywaniu progów bez barier należy przestrzegać minimalnej izolacji termicznej zgodnie z EnEV i DIN 4108-2, którą należy zweryfikować w najbardziej niekorzystnym punkcie pod względem izolacji cieplnej (połączenie z konstrukcją budynku). Kluczową wartością jest czynnik temperaturowy po stronie pomieszczenia fRsi, który powinien być mniejszy niż 0,7.
Konflikty celów powstają również między wymaganymi małymi siłami operacyjnymi, a cechami wydajnościowymi (parametrami technicznymi), takimi jak izolacja akustyczna, wodoszczelność lub odporność na włamanie.
Podobnie dotyczy to wysokości progu w drzwiach wejściowych i drzwiach balkonowych lub tarasowych. Należy zauważyć, że trudno jest uzyskać wodoszczelność w przypadku ulewnego deszczu bez dodatkowych elementów budowlanych, takich jak kanały odwadniające lub zadaszenia, i że może dochodzić do wnikania wody do pomieszczenia przy progach „zerowych“.
Dodatkowe środki konstrukcyjne trzeba zastosować, aby uzyskać klasę 7A dla dwuskrzydłowych drzwi balkonowych (francuskich) lub klasę 9A dla jednoskrzydłowych drzwi balkonowych (francuskich).
Należą do nich odpowiednio dobrane okapniki z rowkiem do odrywania kropli, osłony od wiatru, odpowiednie przestrzenne oddzielenie barier chroniących przed wiatrem i deszczem, zastosowanie uszczelek rurowych; a także środki konstrukcyjne, które zmniejszają bezpośredni strumień wody działający na próg drzwiowy (daszki wejściowe, podcienia/wnęki itp., kratki chroniące przed nieczystościami i środki chroniące przed śniegiem lub zapobiegające tworzeniu się lodu). Projektant musi wziąć to wszystko pod uwagę i ogłosić zapotrzebowanie na te produkty w drodze przetargu.
Aby znaleźć praktyczne rozwiązanie tego problemu i wskazać odpowiedni, potrzebny element konstrukcyjny, ift Rosenheim przeprowadził w 2018 roku projekt badawczy. Celem było opracowanie konstruktywnych rozwiązań spełniających wymagania dotyczące funkcji, przydatności do użytku i celów ochrony według DIN 18040, w zależności od tego, do jakiej grupy należą użytkownicy. Istnieje duża różnica potrzeb, gdy drzwi i okna są używane we wspólnym mieszkaniu przez młodych użytkowników na wózkach inwalidzkich, osoby niewidome, czy też osoby z demencją.
W tym przypadku mają znaczenie: sytuacyjne projektowanie, odpowiednie przygotowanie oferty przetargowej i wykonanie komponentów, aby dla odpowiedniej grupy użytkowników zastosować optymalne rozwiązanie. Na podstawie praktycznych badań i ankiet osób niepełnosprawnych porównano parametry normatywne okien i drzwi z potrzebami ankietowanych użytkowników.
Opracowano metodę, dzięki której funkcjonalność (przejezdność) progów może być oceniana i klasyfikowana. Nowo opracowany symulator siły potrzebnej do pokonania progu umożliwia określenie realistycznego wysiłku.
Tabela 1. Przykłady progów i klasyfikacja przejezdności. Ocena różnych konstrukcji progów (Wytyczne IF-BA 01/1)
(kliknij na tabelę aby ją powiekszyć)
Przejezdność progu (przez osobę korzystającą z wózka inwalidzkiego lub chodzika z kółkami)
Jednym z celów jest przejezdność progów w oknach balkonowych lub drzwiach wejściowych, ponieważ nawet niskie wysokości progu mogą stanowić przeszkodę nie do pokonania.
Zdolność przejścia drzwi jest zatem zasadniczym celem ochrony, który DIN 18040-1 i -2 opisuje w następujący sposób:
Zamontowane w podłodze (w świetle drzwi) ograniczniki (prowadnice drzwi przesuwnych) i progi w drzwiach są niedozwolone. Jeśli są one technicznie niezbędne, nie mogą być wyższe niż 2 cm. Już w obszarze stosowania normy zwraca się jednak uwagę, że cel zapewnienia odpowiedniej przejezdności można również osiągnąć w sposób niewymieniony w normie.
Mieszkańcy domów opieki informowali, że progi nawet poniżej 2 cm utrudniają lub uniemożliwiają ich przekroczenie. To nie są tylko progi drzwi, ale może to być także gruby dywan, „wystająca“ ponad poziom posadzki płytka podłogowa lub wycieraczka.
Tutaj architekci muszą precyzyjnie planować i koordynować prace montażowe we wszystkich obszarach. Oprócz wysokości, również geometria progu wpływa na przejezdność. Oba parametry są uwzględnione w ocenie i klasyfikacji przejezdności, zgodnie z wytycznymi IF-BA-01/1.
Rys. 5. Informacje wizualne upraszczają korzystanie z drzwi w przypadku problemów ze wzrokiem
W przypadku urządzeń pomagających w zwiększeniu mobilności wyposażonych w kółka (wózki inwalidzkie, chodziki z kółkami itp.), przejezdność progu zależy od jego łatwego pokonania przez takie urządzenie, a zatem dobrze nadaje się do oceny dostępności. Wysokość i geometria progu są tu decydujące. Na przykład, pokonywanie prostokątnych progów wymaga 30% więcej siły niż przy mocno zaokrąglonych progach o tej samej wysokości.
Dobra przejezdność progu poprawia również komfort osobom z wózkami dziecięcymi lub wózkami sklepowymi. Wyniki projektu badawczego stanowią podstawę wytycznej IF-BA-01/1 Określenie i klasyfikacja przejezdności (rollover) progów. BA-01/1 opisuje procedurę obiektywnej oceny przejezdności w celu ułatwienia projektowania, składania ofert i porównywania różnych systemów progowych. Klasyfikacja uwzględnia potrzeby różnych grup użytkowników.
Tabela 2. Siły operacyjne (potrzebne do obsługi) w zależności od długości uchwytu klamki
(kliknij na tabelę aby ją powiekszyć)
Ograniczenia związane z dysfunkcją zmysłu wzroku
Zasadniczo okna i drzwi muszą być wyraźnie zauważalne, łatwe do otwierania, zamykania i bezpieczne w użyciu.
W tym celu norma DIN 18040 część 1 i 2 określa wymagania dotyczące geometrii (światło przejścia, wysokości robocze, maksymalna wysokość progu), pozycji montażowej (obszary ruchu przed/za drzwiami, odległość boczna do instalacji, maksymalna głębokość montażu drzwi w ościeżu), siły operacyjne i niezbędne udogodnienia dla osób z problemami ze wzrokiem.
Problem ten jest często niedoceniany, chociaż zaburzenia widzenia dotykają prawie każdego wraz z wiekiem. Pomaga podświetlanie uchwytów i przełączników, stosowanie różnych kontrastowych kolorów i odcieni (jasny/ciemny), odpowiednich kształtów, materiałów i powierzchnii, które dostarczają informacji dotykowych. Informacje dźwiękowe mogą również ułatwić obsługę i zasygnalizować prawidłowe zamknięcie drzwi wejściowych.
Szczególnie w przypadku osób z wadami wzroku wskazane jest, najbardziej jak to możliwie, kontrastowe malowanie elementów. Oprócz kontrastowych kolorów konieczny jest też wyraźny kontrast odcieni (kontrast luminancji), gdyż sama różnica kolorów nie zawsze wystarcza.
Elementy sterujące (klamki, uchwyty) powinny odpowiednio odróżniać się od skrzydła drzwi. Drzwi całoszklane lub drzwi przeszklone o dużej powierzchni muszą być zaopatrzone w znaki ostrzegawcze (bezpieczeństwa) na całej szerokości oszklenia.
Rys. 6. Wysoko umieszczone uchwyty lub „zbyt sztywne“ (trudne w otwieraniu) klamki i samozamykacze – wymagajace dużego wysiłku przy otwieraniu (zbyt duże siły operacyjne). To problem nie tylko dla osób starszych
Odpowiednie okucia do okien i drzwi
Dostępność i użyteczność klamek jest drugim ważnym aspektem łatwego użytkowania okien i drzwi. Duże i ciężkie drzwi, a także duży docisk uszczelek, zapewniających odpowiednią szczelność na przenikanie wiatru/deszczu i izolację akustyczną, znacznie zwiększają siły operacyjne.
Istotne są również okucia i geometria. Na przykład siła operacyjna (robocza) przy uchylaniu okna znacznie wzrasta wraz z wysokością elementu. Dostępność można poprawić, a siłę operacyjną można zmniejszyć przez odpowiedni podział okna.
Można również stosować lufciki z uchylnymi okuciami lub specjalne skrzydła wentylacyjne. Dla lepszej dostępności – szczególnie dla osób na wózkach inwalidzkich – klamkę okna można umieścić na dolnej części skrzydła.
Użytkowanie, a tym samym dostępność bez barier, można też znacznie poprawić, stosując okucia elektromechaniczne. Decydującym czynnikiem jest tutaj prosta, intuicyjna obsługa za pomocą przycisku, aplikacji lub pilota.
Ryc. 7. Kompas ift „Universal Design” oferuje praktyczny
(kliknij na rysunek aby go powiekszyć)
Konserwacja i pielęgnacja okuć
Aby zapewnić stale niskie siły operacyjne, okna i drzwi muszą być regularnie sprawdzane, regulowane i serwisowane. Dla niektórych osób nie jest już możliwe otwarcie okna z powodu lekkiego „przywarcia“ lub koniecznego większego nacisku na klamkę.
W przypadku okien i drzwi balkonowych wymagania dotyczące dostępności bez barier określają maksymalne wielkości sił operacyjnych (30 N lub 5 Nm) dla uchwytów obsługiwanych ręcznie.
Rys. 8. Wymagania dotyczące drzwi bez barier
(kliknij na rysunek aby go powiekszyć)
Jeśli rzeczywiste siły operacyjne są zbyt duże dla użytkownika, elementy nie są już używane lub tylko w ograniczonym zakresie. Prace serwisowe nad istniejącymi oknami w projekcie badawczym zmniejszyły siły operacyjne konieczne do obsługi „zamka obrotowego” o 15-92%. W związku z tym umowa o konserwacji powinna już zostać uwzględniona w ofercie.
Tabela 3. Wymagania dotyczące okien i drzwi w zależności od grupy użytkowników (Tabela 1 w Wytycznych ift BA-02/1)
(kliknij na tabelę aby ją powiekszyć)
Kompas ift „Universal Design” zapewnia całościowe podejście
Renowacja budynku musi być dziś dostosowana do wieku użytkowników i prognozowanej demografii, ponieważ szybki rozwój społeczny nieustannie zmienia życie, użytkowanie i budowanie.
„Uniwersalność demograficzna“ oznacza, że budynki i elementy budynków mogą być łatwo użytkowane przez młodych i starych, są wygodnie i zapewniają trwałą wartość oraz mogą być wynajmowane lub sprzedawane nawet po 20 latach użytkowania.
Okna i drzwi odgrywają ważną rolę ze względu na swoją funkcjonalność, a dzięki drzwiom z napędem można dotrzeć na balkon lub taras – do ukochanego „miejsca ze słońcem” – nawet jeszcze przy ograniczonej mobilności.
W przeciwieństwie do terminów „odpowiedni dla wieku”, „bez barier” lub „przystosowany dla osób niepełnosprawnych” termin „projekt uniwersalny (UD)” jest odpowiednio kompleksowy i bardziej pozytywny.
Universal Design (UD) oznacza uczynienie produktów użytecznymi dla jak największej liczby osób bez specjalnych dostosowań. Dotyczy to również „tymczasowych” ograniczeń, takich jak złamana noga lub pełne torby z zakupami. Produkty budowlane, które można intuicyjnie i bezpiecznie używać bez „trzech rąk” są przekonujące.
W sektorze budowlanym jest to podwójnie ważne, ponieważ w przeciwieństwie do produktów konsumpcyjnych należy wziąć pod uwagę długą żywotność i elastyczne „inne“ użytkowanie, na przykład, gdy mieszkańcy budynku starzeją się, a inne wymagania powstają w przypadku choroby lub wypadku, gdy wprowadzają się dziadkowie lub pojawiają się małe dzieci.
Dzięki Universal Design (UD), oprócz dobrze znanych funkcji, takich jak ochrona termiczna, akustyczna lub przeciwpożarowa, na pierwszy plan wysuwa się prosta i bezpieczna obsługa oraz zmieniające się potrzeby użytkowników. Siły operacyjne są najlepszym przykładem.
Standardowo zamontowana i wyregulowana klamka drzwi/ okna nie stanowi problemu dla zdrowych dorosłych, ale dla dziecka lub użytkownika wózka inwalidzkiego wysokość montażu klamki i duże siły operacyjne mogą stać się barierą nie do pokonania.
Dipl.-Ing. (FH) Knut Junge
ift Rosenheim
Dipl.-Ing. (FH) Jürgen Benitz-Wildenburg
ift Rosenheim
Przedstawicielem Instytutu ift Rosenheim w Polsce jest Andrzej Wicha:
Bibliografia
[1] DIN 18040-1 Budynek bez barier – Zasady projektowania – Część 1: Budynki ogólnodostępne
[2] DIN 18040-2 Budynek bez barier – Zasady projektowania – Część 2: Mieszkania
[3] Wytyczne ift BA-01/1 Określenie i klasyfikacja przejezdności progów. ift Rosenheim, październik 2018 r.
[4] Wytyczne ift BA-02/1 Zalecenia dotyczące wdrożenia dostępności bez barier w budownictwie mieszkaniowym z oknami i drzwiami. ift Rosenheim, październik 2018 r.
[5] Haut, S.; Junge, K.; Kutscher, F.; Sack, N.: Ocena dostępności komponentów na przykładzie okien i drzwi, raport z badań. ift Rosenheim, czerwiec 2018
[6] Wytyczne ift FE-17/1 Zalecenia dotyczące stosowania okien w konstrukcjach odpowiednich do wieku i placówkach opieki; Wymagania, zasady planowania, budowa i wykonanie. ift Rosenheim, kwiecień 2016 r
[7] Wytyczne ift FE-17/1 Zalecane zastosowanie do okien w placówkach opieki. ift Rosenheim, kwiecień 2016 r.
[8] Informacja techniczna ift TU-07/1 Drzwi bez barier dla prywatnych pomieszczeń mieszkalnych. ift Rosenheim, październik 2011 r.
[9] Informacja techniczna ift UM-02/1 Uniwersalny projekt prosty - bezpieczny - zrównoważony, możliwościi konsekwencje dla komponentów. ift Rosenheim,styczeń 2013
[10] EN 12217 Drzwi – Siły operacyjne – Wymagania i klasyfikacja
Całość artykułu w wydaniu drukowanym i elektronicznym
Inne artykuły o podobnej tematyce patrz Serwisy Tematyczne
Więcej informacji: Świat Szkła 10/2020
|
„Instrukcja montażu…” RAL dokumentuje najnowszy stan techniki i opisuje teoretyczne i praktyczne aspekty montażu okien i drzwi zewnętrznych. Obejmuje to informacje dotyczące hydroizolacji, termoizolacji i mocowania, a także podstawy statyki i fizyki budowli – solidnie naukowo i praktycznie. Uzupełniają to standardowe szczegóły i wiele praktycznych przykładów. Dlatego instrukcja montażu stanowi idealną praktyczną pomoc w projektowaniu i wykonaniu profesjonalnego montażu okien i drzwi. Instrukcja jest dostępna w języku niemieckim, angielskim oraz polskim. W Polsce jest dostępna dzięki staraniom miesięcznika „Świat Szkła”. i |
Wytyczne montażu okien i drzwi zewnętrznych 
Informacje na temat Wytycznych montażu mozna uzyskać bezpośrednio w redakcji miesięcznika Świat Szkła:
- Agata Kostrzewa
- Agnieszka Roguska
oraz dziale dystrybucji
- Iwona Markowska
więcej informacji też na stronie o Wytycznych do montaż okien i drzwi zewnętrznych tzw Instrukcja RAL
