Budynki użyteczności publicznej (biurowce, markety, banki, dworce itp.) oraz zamieszkania zbiorowego (hotele, pensjonaty, domy wczasowe itp.) są zazwyczaj wyposażone w drzwi z napędem, który automatycznie otwiera i zamyka skrzydło lub skrzydła drzwiowe. Ruch pieszy w tych obiektach jest bardzo duży, istotnym więc zagadnieniem jest zastosowanie drzwi z właściwym napędem.
Wybór rodzaju drzwi i napędu zależy od wielu kryteriów. Jako szczególnie ważne czynniki wymienić można: wywieraną siłę, częstotliwość otwierania i zamykania, wymaganą prędkość ruchu skrzydła, komfort obsługi, możliwość sterowania ręcznego i automatycznego, niezawodność eksploatacji, bezpieczeństwo pracy i działanie w czasie przerw w zasilaniu prądem.
Drzwi z napędem powinny być tak zaprojektowane, aby spełniały wszystkie wymagania i postanowienia wynikające z Dyrektyw Unii Europejskiej, norm europejskich oraz obligatoryjnych, krajowych przepisów techniczno-budowlanych, w tym głównie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie.
Drzwi obrotowe z napędem KTC
Obecny stan prawny w zakresie wprowadzania do obrotu drzwi z automatycznym napędem
Drzwi z automatycznymi napędami oraz same automatyczne napędy do drzwi są wyrobami budowlanymi, podlegającymi wymaganiom stosownych przepisów.
Zasady wprowadzania do obrotu wyrobów budowlanych w naszym kraju aktualnie określają:
- Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o wyrobach budowlanych (Dz. U. NR 92, poz. 881 z późniejszymi zmianami),
- Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 11 sierpnia 2004 r. w sprawie systemów oceny zgodności, wymagań, jakie powinny spełniać notyfikowane jednostki uczestniczące w ocenie zgodności oraz sposobu oznaczania wyrobów budowlanych oznakowaniem CE (Dz. U. Nr 195, poz. 2011),
- Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 11 sierpnia 2004 r. w sprawie sposobów deklarowania zgodności wyrobów budowlanych oraz sposobu znakowania ich znakiem budowlanym (Dz. U. Nr 198, poz. 2041).
Z przedstawionych powyżej aktów prawnych wynika, że drzwi z automatycznym napędem lub same napędy mogą być wprowadzane do obrotu, gdy nadają się do stosowania przy wykonywaniu robót budowlanych. Wyrób budowlany nadaje się do stosowania jeżeli jest:
- oznakowany CE, co oznacza, że dokonano oceny jego zgodności z normą zharmonizowaną wyrobu lub Europejską Aprobatą Techniczną,
- oznakowany znakiem budowlanym B, co oznacza, że producent lub upoważniony przedstawiciel, mający siedzibę na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, dokonał oceny zgodności i wydał, na swoją wyłączną odpowiedzialność, krajową deklarację zgodności z Polską Normą wyrobu albo Aprobatą Techniczną.
Ponieważ w przypadku automatycznych napędów oraz drzwi z takimi napędami nie ustanowiono jeszcze zharmonizowanej normy europejskiej (Komisja Europejska wydała mandat na opracowanie normy, więc nie można wydać Europejskiej Aprobaty Technicznej), jak i nie istnieje Polska Norma wyrobu, wprowadzenie do obrotu może nastąpić tylko po dokonaniu oceny zgodności z krajową Aprobatą Techniczną i oznakowaniu wyrobu znakiem budowlanym B.
Aprobata Techniczna jest dokumentem techniczno-prawnym, określającym m.in. wymagania oraz ba- dania. Stanowi więc dokument odniesienia do dokonania zgodności wyrobu budowlanego i wydania deklaracji zgodności. Do udzielania krajowych Aprobat Technicznych na drzwi, w tym na drzwi z automatycznym napędem oraz samych napędów upoważniony jest w Polsce tylko Instytut Techniki Budowlanej w Warszawie, który opracował na te wyroby już kilkanaście Aprobat Technicznych.
Drzwi przesuwne z napędem SST
Rys historyczny prac normalizacyjnych
Jak już wcześniej wspomniałem, nie została dotychczas ustanowiona europejska lub polska norma wyrobu dla drzwi z automatycznym napędem lub samych napędów, obejmująca wymagania i badania w zakresie konstrukcji, bezpieczeństwa i eksploatacji.
W latach dziewięćdziesiątych ub. w., Europejski Komitet Normalizacyjny (CEN) podjął, na podstawie udzielonego przez Komisję Europejską mandatu M/101 „Drzwi, okna, żaluzje, bramy i okucia budowlane”, prace normalizacyjne związane z drzwiami z napędem.
Komitet Techniczny CEN TC 33 opracował w 1998 r. projekty norm: EN 12650-1 Okucia budowlane. Drzwi z napędem dla ruchu pieszego. Część 1: Wymagania i metody badań oraz EN 12650-2 Okucia budowlane. Drzwi z napędem dla ruchu pieszego. Część 2: Bezpieczeństwo drzwi.
Powyższe projekty były powołane w zharmonizowanej normie europejskiej PN-EN 14351-1:2006 Okna i drzwi. Norma wyrobu, właściwości eksploatacyjne. Część 1: Okna i drzwi zewnętrzne bez właściwości dotyczących odporności ogniowej i/lub dymoszczelności. W p. 4.24.2 normy znajdował się zapis, że drzwi zewnętrzne uruchamiane za pomocą napędu powinny spełniać wymagania norm pr EN 12650-1 i pr EN 12650-2.
Jednak w nowym wydaniu normy PN-EN 14351- 1:2006+A1:2010, we wprowadzeniu znajduje się stwierdzenie, że z powodu braku aktualnych norm wspierających dla drzwi zewnętrznych napędzanych mechanicznie, produkty tego typu zostały wyłączone z zakresu normy. W ślad za tym wykreślono powyżej wymienione projekty norm z powołań normatywnych oraz p. 4.24.2 dotyczący drzwi zewnętrznych uruchamianych za pomocą napędu.
Tak więc w chwili obecnej (kwiecień 2013 r.) pomimo, że istnieje norma wyrobu mająca także zastosowanie do drzwi uruchamianych za pomocą napędu (zapis w zakresie normy), to nie zawiera w odniesieniu do tego urządzenia żadnych wymagań, jak i nie odwołuje się do innych dokumentów z nim związanych.
Dodać należy, że wspomniany Komitet Techniczny CEN, po 10 latach zaniechał prac nad projektami norm EN 12650-1 i -2. Opracował jednak nową europejską normę w tym zakresie, a mianowicie EN 16005 Drzwi z napędem. Bezpieczeństwo użytkowania drzwi z napędem. Wymagania i metody badań, która została ustanowiona w październiku 2012 r. Norma ta zawiera wymagania i metody projektowe oraz metody badań dotyczące drzwi zewnętrznych i wewnętrznych z napędem. Uwzględnia także bezpieczeństwo użytkowania drzwi z napędem przeznaczonych do normalnego dostępu, jak również stosowanych na drogach ewakuacyjnych i jako drzwi przeciwpożarowe i/lub dymoszczelne.
Nie jest to jednak norma wyrobu przewidziana do harmonizacji, nie stanowi więc dokumentu odniesienia do dokonania oceny zgodności (nie zawiera systemu oceny zgodności), pozwalającej na wprowadzenie do obrotu drzwi z napędem lub samych napędów z oznakowaniem CE.
Komitet Techniczny CEN TC 33 prowadzi obecnie prace normalizacyjne związane z normą wyrobu na drzwi z napędem. Opracowano już projekt normy EN 16361 Drzwi z napędem. Norma wyrobu, właściwości eksploatacyjne. Drzwi inne niż rozwierane, wstępnie przeznaczone do zainstalowania z napędem, bez właściwości dotyczących odporności ogniowej i dymoszczelności. W normie są podane wymagania i metody badań drzwi z napędem – przesuwnych, obrotowych zrównoważonych i składanych – ze skrzydłami płytowymi lub płycinowymi, poruszającymi się poziomo. Norma obejmuje drzwi z napędami: elektromechanicznymi, elektrohydraulicznymi i pneumatycznymi, przeznaczonymi do normalnego dostępu jak również do stosowania na drogach ewakuacyjnych.
Norma EN 16361 po zaakceptowaniu przez Europejski Komitet Normalizacyjny i formalnym zharmonizowaniu (opublikowaniu przez Komisję Europejską w Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej), będzie stanowić dokument odniesienia pozwalający na wprowadzanie do obrotu drzwi z automatycznym napędem lub samych napędów z oznakowaniem CE (poza drzwiami rozwieranymi).
Dodać jeszcze można, że szereg firm europejskich deklaruje, iż produkuje drzwi z automatycznym napędem lub same napędy zgodnie z wymaganiami niemieckiej dwuczęściowej normy DIN 18650-1:2005 Schlosser Und Baubeschläge – Automatische Türsysteme. Teil 1: Produktanforderungen und Prüfverfahren, Teil 2: Sicherheit an automatischen Türsystemen.
Drzwi przesuwne z napędem SST i funkcją „break-out
Zakres normy EN 16005
Norma europejska EN 16005 definiuje wymagania projektowe i metody badań do drzwi zewnętrznych i wewnętrznych przesuwnych, rozwieranych, obrotowych, przesuwno-rozwieranych oraz składanych, których skrzydła poruszają się poziomo.
Nie ma zastosowania do drzwi poruszających się pionowo, drzwi w windach, pojazdach i stosowanych w procesach przemysłowych, bram z napędem, ścianek działowych i barier dla ruchu w komunikacji oraz drzwi znajdujących się poza zasięgiem ludzi (np. do żurawi i suwnic) i dla pomostów i platform.
Norma obejmuje następujące zagadnienia:
- terminy i definicje,
- wymagania dotyczące bezpieczeństwa i środki ochronne,
- badania.
i ma załączniki:
- A (informacyjny) – ilustracje niektórych podstawowych terminów dla różnych typów drzwi, jak krawędzie zamykające, słupki i ramiaki pionowe,
- B (normatywny) – punkty pomiaru drzwi przesuwnych, składanych i obrotowych,
- C (normatywny) – badanie urządzeń ochronnych, do których zalicza się wyposażenie elektroczułe (ESPE),
- D i E (informacyjne) – znaki dla osób niepełnosprawnych i systemu awaryjnego „break-out”,
- F (normatywny) – drzwi o małej energii, którymi się określa drzwi z napędem z ograniczoną energią kinetyczną,
- G (normatywny) – zabezpieczenie drzwi rozwieranych z napędem, określające obszary takich drzwi, minimalne odległości od krawędzi prowadzącej oraz czasy otwierania i zamykania,
- H (informacyjny) – punkty niebezpieczne dla drzwi obrotowych, obejmujące zagrożenia mechaniczne przy drzwiach dwu-, trzy- i czteroskrzydłowych,
- I (normatywny) – dziennik, w którym podano, jakie informacje powinien ten dokument zawierać,
- L (informacyjny) – wykaz zagrożeń, sytuacji zagrożenia i zdarzeń zagrażających, objętych normą,
- ZA (informacyjny) – powiązania normy EN 16005 z zasadniczymi wymaganiami dyrektywy WE 2006/42/WE (bezpieczeństwo maszyn), podający jednocześnie, że w odniesieniu do wyrobu objętego zakresem normy mogą mieć zastosowanie inne wymagania i inne dyrektywy Unii Europejskiej.
Drzwi rozwierane z napędem RST
Do najistotniejszych wymagań normy, odnoszących się do bezpieczeństwa oraz środków ochronnych, zaliczyć można:
- Informacje dotyczące użytkowania. Razem z drzwiami lub napędem, producent powinien dostarczyć książkę instrukcji oraz informacje dotyczące działania, konserwacji i kontroli oraz prawidłowego instalowania. Szczególnie ważne jest dołączenie opisu punktów niebezpiecznych i odpowiednich urządzeń zabezpieczających.
- Wymagania dotyczące napędu. Napęd powinien być tak skonstruowany, aby poruszać i zatrzymywać skrzydło/skrzydła w bezpieczny sposób w zamierzonych warunkach użytkowania i dających się przewidzieć warunkach niewłaściwego użytkowania. Napędy elektryczne i osprzęt elektryczny oraz napędy hydrauliczne lub pneumatyczne powinny spełniać wymagania stosownych norm.
- Wymagania dotyczące drzwi. Drzwi powinny spełniać wymagania w zakresie zastosowanych materiałów, kształtu skrzydeł, urządzeń ograniczających ruch i drogę skrzydeł, obsługi ręcznej oraz elementów systemu sterowania.
- Pobudzanie i aktywacja. Aktywacja, czyli pobudzanie uruchamiające drzwi z napędem, powinna spełniać wymaganie, iż jest osiągana przez osoby zbliżające się do drzwi normalnym krokiem spacerowym. W normie określono wymagania dla pobudzenia automatycznego (z użyciem maty kontaktowej lub czujnika), ręcznego albo zdalnego.
- Unikanie lub ochrona punktów niebezpiecznych. Określono wymagania związane z niebezpieczeństwami przy otwieraniu i zamykaniu poszczególnych typów drzwi (przesuwnych, rozwieranych, zrównoważonych, składanych) oraz dla urządzeń zabezpieczających/ochronnych osłon i barier.
- Wymagania dodatkowe. W tym zakresie określono wymagania dla drzwi obrotowych (prędkość obwodowa, bezpieczne odległości, zatrzymanie awaryjne, niebezpieczeństwo uwięzienia itp.) oraz dla drzwi stosowanych na drogach ewakuacyjnych i w wyjściach awaryjnych, w tym drzwi z funkcją „break-out” (wyłamywania).
Drzwi składane z napędem FFT
Zakres normy pr EN 16361
Kolejnym, opracowywanym obecnie dokumentem normalizacyjnym dotyczącym drzwi z napędem jest projekt normy europejskiej EN 16361. Jest to norma wyrobu obejmująca zarówno drzwi zewnętrzne, jak i wewnętrzne, ale poza drzwiami rozwieranymi, więc tylko drzwi obrotowe, przesuwne oraz składane i zrównoważone (drzwi z punktem obrotu umożliwiającym przesuwanie się w bok z równoczesnym obrotem, ze skrzydłami poruszającymi się poziomo.
Nie obejmuje również tych typów drzwi, które wyklucza przedstawiona w publikacji norma EN 16005 oraz:
- drzwi zewnętrznych, które są zawarte w normie PN-EN 14351-1,
- drzwi wewnętrznych, które są zawarte w projekcie normy EN 14351-2,
- drzwi podlegającym przepisom dotyczącym dymoszczelności i odporności ogniowej, które są zawarte w projekcie normy EN 16034.
Norma EN 16361 dotyczy drzwi przeznaczonych do normalnego dostępu, jak również stosowanych na drogach ewakuacyjnych.
Podkreślić należy, że norma ta odnosi się do drzwi z napędem, nie wyodrębnia żadnych wymagań i badań dotyczących samych napędów.
Norma zawiera trzy podstawowe grupy zagadnień:
- właściwości eksploatacyjne i wymagania specjalne,
- klasyfikację i oznaczenia,
- ocenę zgodności,
oraz następujące załączniki:
- A (informacyjny) – normy i projekty norm dotyczące szkła,
- B (informacyjny) – określanie odrębnych właściwości dla drzwi z napędem,
- ZA (informacyjny) – rozdziały niniejszej Normy Europejskiej dotyczące postanowień dyrektywy UE „Wyroby Budowlane”,
- ZB (informacyjny) – powiązanie niniejszej Normy Europejskiej z zasadniczymi wymaganiami dyrektywy UE 2006/42/WE (dyrektywa maszynowa).
Drzwi przesuwno-uchylne SST
Jako najważniejsze właściwości eksploatacyjne i wymagania specjalne przedstawianej normy wymienić można:
- Odporność na obciążenie wiatrem. Właściwość ta ma zastosowanie tylko do drzwi zewnętrznych i powinna być badana zgodnie z normą EN 12211 Okna i drzwi. Odporność na obciążenie wiatrem. Metoda badania.
- Wodoszczelność. Właściwość ta ma również zastosowanie do drzwi zewnętrznych i tylko wtedy, gdy są wyszczególnione osiągi dotyczące wodoszczelności. Badania w tym zakresie przeprowadza się zgodnie z normą EN 1027 Okna i drzwi. Wodoszczelność. Metoda badania.
- Odporność na uderzenia. Drzwi przeszklone lub ze skrzydłami całoszklanymi (bez ram) powinny być badane zgodnie z normą EN 12600 Szkło w budownictwie. Badanie wahadłem. Udarowa metoda badania i klasyfikacja szkła płaskiego. Jeżeli oszklenie drzwi spełnia postanowienia normy EN 12600, drzwi uważa się za spełniające wymagania i nie ma potrzeby powtórnych badań.
- Zdolność do zwolnienia. Jeżeli w drzwiach z napędem, stosowanych na drogach ewakuacyjnych i w wyjściach awaryjnych, zainstalowane są zamknięcia awaryjne lub przeciwpaniczne oraz zawiasy, to powinny spełniać wymagania stosownych norm z nimi związanych.
- Trwałość. Producent, stosując odpowiedni dobór materiałów (łącznie z powłokami antykorozyjnymi), elementów składowych i metod montażu, powinien zapewnić trwałość drzwi w uzasadnionym ekonomicznie okresie eksploatacji, z uwzględnieniem wydanych zaleceń dotyczących konserwacji.
- Bezpieczeństwo użytkowania. W tym zakresie drzwi z napędem powinny spełniać wymagania, potwierdzone badaniami, podanymi w normie EN 16005.
- Kompatybilność elektromagnetyczna. Drzwi z napędem powinny być tak zaprojektowane, aby, gdy są zainstalowane, nie emitowały żadnego szkodliwego promieniowania elektromagnetycznego i nie podlegały wpływom innych emisji elektromagnetycznych.
- Wymagania specjalne. Są to wymagania dotyczące głównie drzwi stosowanych na drogach ewakuacyjnych i w wyjściach awaryjnych, w tym drzwi z tzw. funkcją „break-out”.
W punkcie normy pt. „Klasyfikacje i oznaczenie” przedstawiono dwie tablice (dla drzwi zewnętrznych i wewnętrznych) obejmujące wszystkie właściwości drzwi, a producent powinien wyszczególnić, które właściwości zostały przez niego określone i podać deklarowany poziom właściwości.
W odniesieniu do zagadnień oceny zgodności, w normie określono wstępne badanie typu (ITT) – badanie typu (TT) oraz zakładową kontrolę produkcji (FPC).
Podkreślić należy bardzo szczegółowe (w porównaniu z innymi normami) odniesienie się autorów normy do poszczególnych problemów oceny zgodności, szczególnie wyrobów objętych 1 systemem oceny zgodności, tj. drzwi z napędem stosowanych na drogach ewakuacyjnych. W zakładowej kontroli produkcji wyodrębniono zagadnienia związane z wyrobami jednostkowymi, wyrobami z produkcji doświadczalnej (np. prototypy) oraz wyrobami produkowanymi w bardzo małej liczbie tzn. nie więcej niż 5 na rok.
Zgodnie z załącznikiem ZA projektu normy EN 16361 do drzwi z napędem, innych niż drzwi rozwierane, przeznaczone są, w zależności od zamierzonego stosowania, trzy systemy oceny zgodności.
1 system oceny zgodności – obejmuje drzwi stosowane na drogach ewakuacyjnych. W tym systemie niezbędne jest, aby jednostka certyfikująca wystawiła certyfikat zgodności (certyfikat WE), który upoważnia producenta do umieszczenia oznakowania CE. Certyfikat powinien zawierać:
- nazwę, adres i numer identyfikacyjny jednostki certyfikującej;
- nazwę i adres producenta lub jego przedstawiciela oraz miejsce produkcji,
- opis wyrobu,
- postanowienia, z którymi wyrób jest zgodny,
- szczególne warunki odnoszące się do stosowania wyrobu,
- numer certyfikatu,
- warunki obowiązania certyfikatu, tam gdzie ma to zastosowanie,
- nazwisko i stanowisko osoby uprawnionej do podpisania certyfikatu.
3 system oceny zgodności – obejmuje inne deklarowane, specyficzne zastosowania drzwi z napędem, podlegające specjalnym wymaganiom dotyczącym w szczególności energii, szczelności i bezpieczeństwa użytkowania. W tym systemie producent powinien przygotować i przechowywać deklarację zgodności (deklaracja WE), która uprawnia producenta do oznakowania CE. Deklaracja ta powinna zawierać:
- nazwę i adres producenta lub jego przedstawiciela oraz miejsce produkcji,
- opis wyrobu i kopię informacji towarzyszącej oznakowaniu CE,
- postanowienia, z którymi wyrób jest zgodny oraz powołanie raportu ITT i zapisów zakładowej kontroli produkcji (jeśli to właściwe),
- szczególne warunki odnoszące się do stosowania wyrobu,
- nazwę i adres notyfikowanego laboratorium,
- nazwisko i stanowisko osoby uprawnionej do podpisywania deklaracji w imieniu producenta lub jego przedstawiciela.
4 system oceny zgodności – obejmuje tylko drzwi stosowane do komunikacji wewnętrznej. W tym systemie producent powinien przygotować i przechowywać deklarację zgodności (deklarację WE), która uprawnia producenta do umieszczenia oznakowania CE. Deklaracja ta powinna być napisana w języku państwa, w którym wyrób będzie stosowany i zawierać:
- nazwę i adres producenta lub jego przedstawiciela oraz miejsce produkcji,
- opis wyrobu i kopię informacji towarzyszącej oznakowaniu CE,
- postanowienia, z którymi wyrób jest zgodny oraz powołanie raportu ITT i zapisów zakładowej kontroli produkcji (jeśli to właściwe),
- szczególne warunki odnoszące się do stosowania wyrobu,
- nazwisko i stanowisko osoby uprawnionej do podpisywania deklaracji w imieniu producenta lub jego przedstawiciela.
Deklaracje i certyfikaty, o których mowa powyżej, powinny być wystawiane w języku akceptowanym przez Państwo Członkowskie, w którym wyrób będzie stosowany.
inż. Zbigniew Czajka
(...)
Całość artykułu w wydaniu drukowanym i elektronicznym
Inne artykuły o podobnej tematyce patrz Serwisy Tematyczne
Więcej informacj: Świat Szkła 06/2013